Mondzorg bij ouderen

Mondzorg bij ouderen Veel voorkomende infecties in de mondholte • (Andere) mondproblemen bij kwetsbare ouderen • Medisch-tandheelkundige interactie • Discussie rondom de Richtlijn Mondzorg van de NVVA en de implementatie

Gebitsprothesen bij bevolking, 16 jaar en ouder Allereerst wat getallen. Een toenemend aantal dentate ouderen, met hun eventuele beperkingen, zal de vraag naar mondzorg doen toenemen. Hoe ziet die zorgvraag eruit? ‘De daling is vooral manifest bij de 50- tot 70-jarigen. Onder de veertig jaar is het kunstgebit vandaag de dag nagenoeg uitgebannen. Van de ouderen boven de tachtig jaar heeft nog drie op de vier een dergelijk gebit.’ (CBS, 2005) ‘In 2030 zal slechts 8% van de bevolking edentaat zijn. (Bronkhorst enTruin,1999)

Proactieve mondzorg ● Oudere mensen genieten vaak van een lekker bordje eten ● Mondgeur kan isolement veroorzaken ● Pijnvrije en schone mond draagt bij aan kwaliteit van het leven

Meest voorkomende infecties in de mondholte • cariës, pulpitis, parodontitis apicalis • gingivitis, parodontitis

Candidose of Stomatitis prothetica ● Candidose: opportunistische infectie door Candida albicans acute pseudomembraneuze candidose chronische hyperplastische candidose ● Stomatitis prothetica: chronisch erytheem van de door een gebitsprothese bedekte orale slijmvliezen. (chronische atrofische candidose) ● prevalentie: 30-40% volwassenen 50-65% prothesedragers 65-90% verpleeghuisbewoners Behandeling: ● verbetering mond- en prothesehygiëne ● verbetering pasvorm gebitsprothese ● mond spoelen met nystatine of amfotericine-B of miconazol (Daktarin gel) ● systemische medicatie met fluconazol, 50-100 mg, 7-14 dagen ● prothese een paar nachten in water met hextriel.

Cheilitis angularis ● ulcererende plooien of scheuren in de uitwendige mondhoeken ● secundaire infectie met Candida door speeksellekkage via de mondhoeken ● extraoraal uitbreidende intraorale infectie ● verminderde verticale dimensie tussen boven- en onderkaak ● tekort aan vitamine B2 Behandeling: ● verbetering mondhygiëne ● nystatinezalf ● herstel verticale dimensie ● medicatie vitamine B-complex

Monddroogte Xerostomie Hyposialie (gevoel) (volume) Hyposialie: ● medicatiegebruik ● van der Putten, 2001 antihypertensiva, antiarytmica, analgetica, slaapmedicatie, diuretica, antidepressiva, anticholinergica, antipsychotica, zuurremmers, antihystaminica, anti-epileptica, anti-emetica, antiparkinson medicatie, NSAID’s, spierrelaxantia 74% van de onderzoekspopulatie (n=50) kreeg tenminste 1 medicijn voorgeschreven dat invloed heeft op de speekselsecretie, 26% kreeg zelfs meer dan 3 verschillende soorten medicijnen met deze bijwerking. Bij 50% was daadwerkelijk sprake van hyposialie (< 20 ml/min). Gevolgen: Moeite met spreken, kauwen, slikken ● Problemen houvast prothese ● Snel voortschrijdende cariës ● Droge mondgevoel (xerostomie) Stimulerende zorg: speekselsecretie wel te stimuleren: Smaak: - zuur - zoet - menthol Smaak+mechanisch: - kauwgom - groente Medicatie: - Pilocarpine Symptoombestrijding: speekselsecretie niet te stimuleren Speekselsubstituten: - Xeros - Glandosane - Oral Balance - Saliva Orthana - Xialine - Dry mouth gel - Oasis

Medisch-tandheelkundige interactie Overwegingen ● Gewichtsafname door onvoldoende kauwvermogen? ● Relatie pijn en onvoldoende voedselinname? ● Relatie delier en slechte voeding? ● Ouderen kunnen soms moeilijk aan een (nieuwe) gebitsprothese wennen ● Antipsychotica kunnen als bijwerking een droge mond veroorzaken

Medisch-tandheelkundige interactie Bij slecht gereguleerde diabeten: ● Verhoogde kans op infecties ● Vertraagde wondgenezing Orale implicaties: ● Hyposalivatie ● Verhoogd risico op parodontitis, cariës en Candida-infecties

Palliatieve Mondzorg ● Problemen in de mond beïnvloeden de kwaliteit van leven, ook in de laatste fase. ● Doel terminale mondzorg: opheffen of verlichten van tandheelkundige symptomen en het bestrijden van complicerende factoren. ● Rol mond bij afscheid nemen Bestrijding van pijn Ontlasten drukulcera, eenvoudige extracties, start wortelkanaalbehandeling in voortand. Analgetica ● Bestrijden van ongemak (droge mond, foetor) Drie maal daags de mond reinigen, lippen dun insmeren met vaseline. tandenborstel, NaCl 0,9%, dentaswabs ● Wel/niet dragen van de gebitsprothese

Verspreiding orale micro-organismen is predisponerend voor ontstaan: • endocarditis • cardiovasculaire ziekte • aspiratiepneumonie Richtlijn preventie bacteriële endocarditis Nederlandse Hartstichting, augustus 2008 Endocarditis-profylaxe alleen geïndiceerd bij patiënten met: 1. Eerder doorgemaakte endocarditis 2. Hartklepprothese (inclusief bioprothese, allograft en conduit) 3. Bepaalde aangeboren hartafwijkingen: - Onbehandelde cyanotische hartafwijkingen - Met shunts of conduits gepallieerde cyanotische hartafwijkingen - Volledig gecorrigeerde hartafwijkingen met gebruikmaking van prothese materiaal -> alleen gedurende de eerste zes maanden na behandeling. - Behandeling aangeboren hartafwijking met restafwijking ter plekke van een patch of device waardoor endothelialisatie wordt belemmerd. Prof. dr. Hugo ten Cate, internist-vasculair geneeskundige Bacteriën verspreiden zich met regelmaat in bloedbaan (bv. door tandenpoetsen), • Grotendeels gefagocyteerd door macrofagen, • Infiltreren in de vaatwand en veroorzaken een ontstekingsreactie. • Deze herhaalde inflammatoire stimulatie heeft mogelijk een ongunstig effect op de vaatwand, versnelling proces van atherosclerose, verhoogd risico op plaque ruptuur en trombusvorming

ACTA-richtlijn: Beleid bij tandheelkundige ingrepen tijdens antitrombotische behandeling. Bij het gebruik van één trombocytenaggregatieremmer (Ascal®, Persantin®, Plavix® en Asasantin®) hoeven deze NIET gestaakt te worden voor een invasieve tandheelkundige ingreep*. Bij gelijktijdig gebruik van Ascal® en Plavix® of Persantin® moet één van beide in overleg met de voorschrijvend specialist tijdelijk gestaakt worden. Is staken van één van beide niet toegestaan dan volgt verwijzing naar een kaakchirurg. * Dit geldt voor de volgende tandheelkundige ingrepen: extractie van 1-3 tanden of kiezen, operatieve verstandskies verwijdering, parodontale behandelingen, operatieve wortelkanaalbehandelingen, abcesincisie, plaatsen van max. 3 implantaten.

Bij het gebruik van anticoagulantia zoals acenocoumarol (Sintrom®) of fenprocoumon (Marcoumar®) behoeven deze NIET routinematig gestopt te worden voor tandheelkundige ingrepen* MITS 1. De INR maximaal 24 uur voor de ingreep is bepaald en niet hoger is dan 3.5 2. De ingreep zo atraumatisch mogelijk verricht wordt 3. Na extractie de wond gehecht wordt 4. De patiënt de praktijk pas verlaat als de bloeding gestelpt is 5. De patiënt de mond zachtjes spoelt met 10 ml 5% tranexaminezuur mondspoeling 4 dd gedurende 5 dagen. 6. De patiënt mondelinge en schriftelijke instructies krijgt over postoperatieve beloop en te nemen maatregelen bij een nabloeding. 7. De patiënt zich telefonisch bij de tandarts meldt indien een nabloeding toch optreedt en niet zelf te stoppen is. 8. De tandarts of zijn vervanger voor de patiënt bereikbaar is buiten kantooruren. Is de INR >3.5 en mag deze niet naar een lagere waarde worden bijgesteld dan volgt verwijzing naar een kaakchirurg. Zijn er grotere of meer invasieve ingrepen gepland dan volgt verwijzing naar een kaakchirurg.

Gebruik bisfosfonaten, risico osteonecrose Fosamax, Actonel, Dindronel (oraal) Zometa (intraveneus)

Voor en na bisfosfonaat therapie Infectiecontrole! Mondhygiene extra belangrijk. Voorkom of behandel op tijd: cariës, parodontale aandoeningen, wortelkanaalbehandelingen, extracties, slecht zittende prothese. Vermijden chirurgische interventies.