Keizer Augustus en de streek rondom de Via Belgica Zijn sporen in de Euregio

“En het geschiedde in diezelfde dagen, dat er een gebod uitging van de keizer Augustus dat de gehele wereld beschreven zou worden.” (Lukas 2-1 ) Door het Kerstverhaal is de eerste Romeinse keizer algemeen bekend. Veel minder bekend is dat Heerlen, Aken, Maastricht en Julich allemaal gesticht werden in de tijd van Augustus. 2 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Augustus in toga met bedekt hoofd

Vredesvorst of wrede dictator? Augustus heeft de naam vredesvorst te zijn Augustus vocht vijf burgeroorlogen uit Kortwiekte de politieke vrijheid van de Romeinse Republiek 3 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Overzicht De tijd voor Augustus (geboren in 63 v Chr – 14 n Chr overleden) De republiek Caesar, vermoord in 44 v Chr Het tijdperk Augustus Van 44 – 27 v Chr Keizer 27 v Chr – 14 n Chr Zijn opvolger Tiberius Augustus en zijn sporen in de Euregio 4 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De tijd voor Augustus 500 tot 44 v Chr

De Res Publica (Het Openbare Belang) 753 v Chr: stichting Rome 509 v Chr: Romeinse republiek 270 v Chr: Standvastige situatie Vanaf 270: Van stadstaat naar wereldmacht met maatschappelijke ontwrichtingen 100 v Chr: Bloedige burgeroorlogen DragersStaatsinrichting SenaatBeleidKiest magistraten MagistratenUitvoering 2 consuls waren de hoogste magistraten Het Volk 2 Types Volks- vergaderingen geleid door volkstribunen 1 type, samengesteld o.g.v. bezit, beslist over oorlog en vrede en de keuze van de twee consuls 6 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Senatus populusque Romanus - Vrede Patriciërs Plebejers Nobilitas, uit plebejers voortgekomen. Toetreding na het ambt van consul. De sfeer in de “republiek” zoals verwoord door Horatius “Te sterven voor het vaderland is zalig en eerzaam – want de dood treft ook de vluchter en spaart de jonge krijgers niet die blode de hielen lichten of laf deserteren.” 7 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Van stadstaat naar wereldmacht in burgeroorlogen Ontwrichting samenleving: Toevloed van slaven door veroveringsoorlogen, die het werk overnamen Import landbouw producten Verstedelijking Corruptie Vorming beroepslegers Familiemanoeuvres Opkomst Caesar uit de verarmde familie Julius Nicht van Caesar huwt rijk geworden Gaius Octavius sr (jr is de latere keizer). De zus van Caesar is oma van junior. Caesar, kinderloos, is machtig geworden door zijn verovering van Gallië en ontwikkelt zich tot dictator 8 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Het tijdperk Augustus Van vChr

Terugkeer en moord Caesar (100 – 44 v Chr) Caesar v Chr Gallische oorlog 49 v Chr Over Rubicon (alea iacta est) 48 v Chr benoeming tot dictator v Chr veldtocht Hispania met Augustus Minachting van Senaat leidt tot zijn moord in 44 v Chr (Brutus) Gaius Octavius jr (Augustus) Geboren 63 v Chr Kleinzoon van de zus van Caesar Geadopteerd door Caesar (test.) In 44 op ‘stage’ in Albanië Erfgenaam van Caesar 10 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De veldtocht van Gaius Octavius naar de macht 1 Augustus is altijd ziekelijk, heeft een ongelukkig been en is klein Eerzuchtig, Alexander de Grote als idool en gepassioneerd Zeer slim en diplomatiek Heeft groot talent om vrienden te maken. Vrienden voor het leven zijn Agrippa, zijn latere generaal en Maecenas, zijn latere spindoctor Caesar onderkent al vroeg zijn talenten, benut ze en neemt hem op zijn (veld- en triomf-)tochten 11 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De veldtocht van Gaius Octavius naar de macht 2 44 op stage in Illyrië (Albanië/Macedonië) – berichten uit Rome – 18 jaar Zijn eerste grote beslissing: naar Rome of niet? Erfenis aanvaarden? Gaius ambieert Caesar te wreken en hem op te volgen. Idool. Ontmoeting met Marcus Antonius, plv Caesar en mede-consul M-A kwalificeert de jongeman als te onervaren om hem serieus te nemen en weigert mee te werken aan uitvoering testament van Caesar, dat een deel van zijn erfenis had bestemd voor zijn legioen en het volk. Niet meer dan een jongen met een naam. Gaius Octavius (de latere Augustus) taxeert M-A op zijn waarde, komt met M-A wraak overeen op de moordenaars van Caesar. Gaius Octavius voert testament van Caesar uit ten laste van zijn eigen vermogen: Heel Rome kent hem ineens. Zijn tweede grote beslissing. 12 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De veldtocht van Gaius Octavius naar de macht 3 13 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Gezamenlijke vervolging van de moordenaars van Caesar (42 v Chr) Gaius Octavius versterkte zijn positie in Rome o.a. met Cicero, oud-consul en invloedrijk senator Een opvolgingsstrijd van 13 jaar volgde, waarbij Cicero een van de eerste slachtoffers werd: 5 burgeroorlogen Een triumviraat M-A, G-O en Lepidus Tenslotte een tweekamp M-A (+Cleopatra) en G-O De slag bij Actium 31 v Chr

14 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Verdeling Romeinse rijk: West: Gaius Octavius Oost: Marcus Antonius Africa: Lepidus

15 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Zowel Mrcus Antonius als Gaius Octavius wilden alleenheerser over de Romeinse wereld worden. Om meer militaire steun te verkrijgen begon Marcus Antonius een relatie met Cleopatra, waaruit 3 zonen voortsproten (na Caesar jr). Hij ontwikkelde zich als een oosterse monarch. Dit viel niet goed in Rome. Rome werd door Gaius Octavius opgezet tegen Marcus Antonius. In 36 v.Chr. werd Lepidus uit het Triumviraat gezet De tweestrijd tussen Octavius en Marcus Antonius eindigde 31 v.Chr. in de Slag bij Actium en werd zo alleenheerser over de Romeinse wereld.31 v.Chr. Slag bij Actium M-Antonius en Cleopatra vluchten naar Alexandrië pleegden na een korte veldslag zelfmoord. Octavius bezocht het graf van zijn idool Alexander de Grote. De veldtocht van Gaius Octavius naar de macht 4

Het tijdperk Augustus 27 v Chr – 14 n Chr

De opmaat naar het keizerrijk Actium beeindigt de tijd van de burgeroorlogen Januari 29 v Chr sluiting van de poorten van Janus, symbool van vrede Tussen 29 en 27 is Gaius samen met Agrippa consul. Bij het realiseren van zijn politieke doelen staan ook Maecenas en grote kunstenaars hem terzijde. Dat gebeurt geleidelijk zonder de indruk te wekken dat er gebroken wordt met het verleden. 28 v Chr volkstelling : registratie van burgers, de senaat werd gesaneerd. Gaius werd princeps senatus, eerste woordvoerder. Januari 27 v Chr start van de officiële staatshandelingen om het einde van de burgeroorlogen te bezegelen. Gaius Octavius stelt een hervormingsprogramma voor en stelt al zijn bevoegdheden en verantwoordelijkheden ter beschikking onder het motto: “Ik wil de republiek herstellen” 17 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

18 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Keizer Augustus 27 v Chr – 14 n Chr De senaat kon niet anders dan de machtigste man te belasten met de taak om dat hervormingsprogramma uit te voeren. Hij kreeg de eretitel van Augustus –de verhevene- onder welke naam hij de geschiedenis zou ingaan. “Tijdens mijn 6 e en 7 e consulaat (28-27 v Chr), nadat ik aan de burgeroorlogen een einde had gemaakt en met algemene instemming het opperste gezag in alle aangelegenheden had bekleed, heb ik de res publica uit mijn wettige macht opnieuw ter beschikking gesteld van de senaat en het volk van Rome. Hierna overvleugelde ik iedereen in autoriteit”.

De ‘pax’ Augusta 1 Hervorming senaat Bewaking grenzen Grootschalige publieke werken Belangwekkende bibliotheken Qua architectuur werd het nog wat dorpse Rome naar voorbeeld van Alexandrië omgevormd (Marsveld met mausoleum Augustus) 19 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De ‘pax’ Augusta 2 Volkstelling basis voor organisatie Romeinse Rijk en belastingheffing (geen plunderingen meer) Hiervoor nodig geldhervorming; het bestaande muntje ‘denarius’ werd verheven tot centrale munt voor het gehele rijk Morele hervorming. Volk moet zich deugdelijk gedragen als in de mythische oudheid. B.v. de wet op het overspel. Dit leidde o.m. tot verbanning van zijn dochter Julia De machinaties tussen families gingen door. Augustus had ook daarin een grote behendigheid. Hijzelf en zijn vrienden waren daarin ook ondergeschikt aan het hogere doel van het Romeinse Rijk 20 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

De ‘pax’ Augusta 3 Door huwelijken van hemzelf en/of zijn dochter wilde hij voorzien in zijn opvolging. Door veel sterfgevallen schoot tenslotte Tiberius over, een adoptiefzoon Als reactie op een aan Alexander de Grote toegeschreven opmerking dat hij zich verveelde na zijn veroveringen had Augustus bij diens graf gezegd: “Het is een grotere uitdaging om een gebied te besturen dan om een gebied te veroveren” Het rijk van de veroveraar Alexander werd na zijn dood versplinterd. Dat van Augustus zou nog eeuwen voortduren Niet iedereen was gediend van Augustus: citaat Tacitus 50 jaar later 21 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Augustus in Gallië Caesar veroverde gebied tot aan de Rijn, dat als wingewest diende Geen bestuurlijke ordening, alleen bezettingsleger Van Bavay via Tongeren naar Keulen een weg (Agrippa: Via Belgica, systeem van landmeten), onderdeel van een netwerk van wegen, gericht op pacificatie, landverdeling en expansie (ca. 25 v Chr) Onrust in Gallië vanwege Actium, Germaanse invallen veroveren in 16 v Chr de aquilla 5 e legioen soldaten. Augustus trekt zelf naar gebied om rust te herstellen (16-13 v Chr) 22 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Na terugkeer Augustus in Rome bleef Drusus als gezant met mandaat achter Drusus, een adoptiefzoon, had 3 taken: Volkstelling als basis voor belastingen (i.p.v. plunderingen) Organisatie van een cultus ter ere van Rome en Augustus Rust en voorbereiding campagnes naar Germania over de Rijn, Gallische eenheden ‘Nederzettingen’ nodig voor besturing en ontwikkeling basaal. Keulen, Tongeren kort v Chr gesticht, Maastricht haven van Tongeren. Legerkampen in Keulen en Xanten. Reims ‘provincie’ hoofdstad met (familie)gezanten van Augustus Augustus wilde tot aan de Elbe 23 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016 Augustus in Gallië 2

Sporen van Augustus Op zoek naar de roots van de Euregio

Andere sporen van Augustus Afbeeldingen Legerplaatsen Bustes Cameeën Denariën, muntplaats Reconstructie door Landes Kriminal Amt Augustus camee (ca. 20 v Chr) in een Lotharingen kruis in Dom van Aken 25 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016

Reconstructie van gelaat Augustus door LKA 26 Lezing Probus Heerlen I - 2 maart 2016