Bewegen na Hersenletsel: Wat leert onderzoek bij CVA? Thea Vliet Vlieland LUMC Sophia Revalidatie Rijnlands Revalidatie Centrum

Inhoud 1. Waarom beweeginterventies bij CVA? 2. Effectiviteit van beweeginterventies 3. Toekomstig Onderzoek

Cerebro Vasculair Accident - CVA Stoornis bloedvoorziening hersenen door infarct (85%) of bloeding (15%) ziekenhuisopnamen per jaar sterfgevallen per jaar Sterfte daalt >60% Hart- en vaatziekten in Nederland 2014; Hartstichting

ICF International Classification of Functioning, Disability and Health

Cognitie en Stemming Cognitieve stoornissen 80-90% Aandacht- en concentratiestoornissen Geheugenstoornissen Stoornissen planning en uitvoering van doelgerichte activiteiten Stemmings stoornissen Depressie Angst

Bewegen Lichamelijke activiteit: Elke vorm van beweging van het lichaam door spieractiviteit die leidt tot energieverbruik Oefeningen: Doelgerichte, planmatige en herhaalde lichamelijke activiteit Oefentherapie: Begeleiding fysio/oefentherapeut

Interactie Lichaamsbeweging - CVA Saunders et al. Stroke. 2014;45: Copyright © American Heart Association, Inc. All rights reserved.

Interactie Lichaamsbeweging - CVA Copyright © American Heart Association, Inc. All rights reserved. Saunders et al. Stroke. 2014;45: Gallanagh et al. ISRN Neurology % minder risico

Interactie Lichaamsbeweging - CVA Saunders et al. Stroke. 2014;45: Copyright © American Heart Association, Inc. All rights reserved.

Bewegen - cognitief functioneren Neurotransmitters (dopamine en noradrenaline) Brain derived neurotrope factor (BDNF) Toename cerebrale doorbloeding Indirect: Afname depressie Cumming et al. Int Psychogeriatrics 2012;24(4): Schmidt et al. Cerebrovasc Dis 2013;35:303-12

Beweegprobleem bij CVA? Inactiviteit < 14 dgn na CVA% in bed (8-5 uur) Alle patiënten (n=106, 79 jaar)30.6% Mild CVA (NIHSS <8)16.6% Matig CVA (NIHSS 8-16)39.0% Ernstig CVA (NIHSS >16)71.7% Askim et al. Journal of Stroke and Cerebrovascular Diseases 2014;23:e305-e312

Uren per dag sedentair N=96 Gem. 72 jaar Activiteitenmonitor 81% sedentair Tieges et al. Arch Phys Med Rehab 2015;96:15-23

Lichamelijke activiteit CVA in populatie Systematic review, studies, 983 patiënten Zwakke relatie aantal stappen ↔ loopvermogen, balans en fysieke fitheid StepWatch Activity Monitor CVAAlgemene Bevolking 15 studies English et al. Physical Therapy 2014;94: Danielsson et al. PM&R 2014;6:

Waarom beweeginterventies CVA? Lichamelijke activiteit relevant zowel voor als na CVA Doelen bevorderen lichamelijke activiteit: 1. Verminderen gevolgen CVA 2. Verlagen risico op volgend CVA

Inhoud 1. Waarom beweeginterventies bij CVA? 2. Effectiviteit van beweeginterventies 3. Toekomstig Onderzoek

Beweegprogramma’s - Richtlijnen Billinger et al. Physical activity and exercise recommendations for stroke survivors. Stroke 2014;45:

Beweegprogramma’s - Richtlijnen Type Oefeningweek Cardiorespiratoir -Matig Intensief min -Hoog Intensief min Spierkracht2-3 Lenigheid2-3 Neuromotore oefeningen2-3 Exercise and Physical Activity for Older Adults. American College of Sports Medicine, 2009 Billinger et al. Physical activity and exercise recommendations for stroke survivors. Stroke 2014;45:

Beweegprogramma’s - Richtlijnen Billinger et al. Physical activity and exercise recommendations for stroke survivors. Stroke 2014;45:

Effect fysiek functioneren 467 RCTs Physical FitnessAantal RCTs Spierkracht OE19 Spierkracht BE9 Cardiorespiratoir13 Combinatie13

Effect Physical Fitness TrainingEffect Spierkracht OE+ Spierkracht been Cardiorespiratoir+ Aerobe capaciteit Combinatie Cardiorespiratoir + Spierkracht OE + Spierkracht been + Aerobe capaciteit + Loopsnelheid Veerbeek. PLoS One Feb 4;9(2):e87987.

Effect Fysiek Functioneren Saunders DH et al. Cochrane Database Syst Rev.Saunders DH et al. Cochrane Database Syst Rev Oct 21;10:CD RCTs, 2188 patiënten Cardiorespiratoire fitness, spierkracht of combinatie Disability, fitness, mentaal functioneren en QoL

Effect Fysiek Functioneren Saunders DH et al. Cochrane Database Syst Rev.Saunders DH et al. Cochrane Database Syst Rev Oct 21;10:CD InterventieEffect Cardiorespiratoire training+ Global disability SMD 0.37 ( ) Cardiorespiratoire training + Looptraining + Loopsnelheid + Loopvermogen (6MWT) + Balans (BBS) Combinatie training + Looptraining + Loopsnelheid + Loopvermogen (6MWT) + Balans (BBS)

Effect Beweeginterventies - Cognitie Cumming et al. Int Psychogeriatrics 2012;24(4): Systematic review tot RCTs Elke beweeginterventie versus elke andere of geen interventie 9 studies in meta-analyse: 6/9 cardiorespiratoire training

Effect Beweeginterventies - Cognitie Cumming et al. Int Psychogeriatrics 2012;24(4): Standardized Mean Difference: 0.20 (95% CI )

Voorbeeld: Quaney et al Quaney et al. Neurorehabilitation and Neural Repair 2009:23: Interventie N=19 Controle N=19 Fietsergometer 70% HR 45 minuten 3x per week, 8 weken Rekoefeningen 45 minuten 3x per week, 8 weken Cognitief functioneren 8 wP-waarde Wisconsin Card Sorting Task (WCST)0.14 Stroop Task0.13 Trail Making B-A0.28 Serial Reaction Timed Task (SRTT) Repeated0.02 Serial Reaction Timed Task (SRTT) Random0.20

Effect Virtual Reality Interventies - Cognitie 37 RCTs, 1019 patiënten 6 commercieel verkrijgbare consoles Te weinig studies met cognitie als uitkomstmaat Laver KE. Cochrane Database Syst Rev Feb 12;2:CD [Epub ahead of print]

Effect Mentaal functioneren Cumming et al. Int Psychogeriatrics 2012;24(4): Adamson et al. Arch Phys Med Rehabil 2015 Cumming et al, 2009Adamson et al, studies (2000, 2001, 2007) 2 studies (2008, 2009) Geen effect of tegenstrijdige resultaten

Effect op volgend CVA Boysen. Expert Rev. Neurother 2009;9(2): Gunstig effect op risicofactoren voor CVA (o.a. bloeddruk, DM/glucosemetabolisme, cholesterol) Direct effect op volgend CVA binnen groep patiënten na CVA niet aangetoond

Samenvatting Effectiviteit Veel studies naar effect beweegprogramma’s na CVA Gunstig effect op fysiek functioneren! Weinig studies met cognitief functioneren als uitkomstmaat Nog minder studies met mentaal functioneren als uitkomstmaat

Samenvatting Effectiviteit Effect op preventie volgend CVA niet aangetoond Veel variatie in samenstelling, intensiteit, frequentie en duur beweegprogramma’s Relatief korte duur, kleine groepen

Beginnen en Volhouden

Bevorderend en Belemmerend Patiënt Leeftijd Cardiovasculaire en andere comorbiditeit Balans, vermoeidheid, pijn Perceptie risico’s Self-efficacy en controle Steun omgeving Vervoer, kosten Motivatie ………………….. Prout et al. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2015; Simpson et al. In J Ther Rehabil 2011;18:520-30; Nicholson et al. Disabil Rehabil 2014;36(22):

Bevorderend en Belemmerend Beweegprogramma Benadrukken positieve psychologische effecten Binnen/buiten de gezondheidszorg Elementen gericht op volhouden Match doelen patiënt (participatie) en zorgverlener (functie) Counselling – Motivatie en “Exercise beliefs” ………. Poltawski et al. Disability and Rehabilitation 2014; Morris et al. Disability and Rehabilitation 2015;37:64-77

Buiten gezondheidzorg Park HJ et al. Clin Rehabil 2011;25:451-9

Volhouden Beweeginterventies

Aantal studies Tailored counseling (al dan niet met oefenprogramma) 6 Tailored supervised exercise7 Volhouden Beweeginterventies Interventies met tailored counseling effectiever dan beweegprogramma’s alleen Follow-up max 12 maanden Morris. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2014;95:956-67

Inhoud 1. Waarom beweeginterventies bij CVA? 2. Effectiviteit van beweeginterventies 3. Toekomstig Onderzoek

Kennis cognitieve revalidatie en fysieke revalidatie combineren Toepassen inzichten minimale eisen beweegprogramma’s (fysiek / psychologie) Gebruik maken technologie Interventies

Duur beweegprogramma’s en follow-up Omvang Standaardisatie uitkomstmaten -fysiek, cognitief, mentaal functioneren, QoL -beweeggedrag en sedentair gedrag -risico volgend CVA -tevredenheid -economische analyse Betrekken patiënt Studieopzet

N=107 CVA en cognitieve problemen RCT 8 weken Braingames vs. Hersenweetjes Wentink, de Kloet, Berger et al.

Lange termijn uitkomsten CVA patiënten in revalidatie Onderzoekers en Onderzoekspartners N>120

Arend de Kloet Manon Wentink Monique Berger Iris Groeneveld Henk Arwert Paulien Goossens Jorit Meesters Felicie van Vree En vele anderen…. Dank voor uw Aandacht