genetisch testen Dirk Jan Boerwinkel Freudenthal Instituut voor didactiek van wiskunde en natuurwetenschappen DNA lab dag 9 maart 2012

Eerste gedachten………  BRCA-1 test opnemen in de hielprik?

Programma 9 maart  Wat is eigenlijk een genetische test? Genetisch/erfelijk, DNA/andere producten Diagnostische test versus genetische screening Tijdstip in de levensloop  Hoe beoordeel je een genetische test? Sensitiviteit en specificiteit Criteria van Wilson en Jungner

Definitie van genetisch testen  Alle testen die een genetisch kenmerk aantonen, ongeacht of de test genotypen, eiwitten, metabolieten of andere kenmerken bepaalt.  Genetic testing is "the analysis of, chromosomes (DNA), proteins, and certain metabolites in order to detect heritable disease- related genotypes, mutations, phenotypes, or karyotypes for clinical purposes." (National Institutes of Health-Department of Energy (NIH-DOE) Joint Working Group on genetic testing)

A.Zijn dit genetische testen? 1. Testen van tumor-DNA op mutaties 2. De hielprik 3. Pre-implantatie genetische diagnostiek op cystische fibrose  Wat wordt bekeken in deze testen?  Gaat het om erfelijke kenmerken?

DNARNA/eiwit/ metaboliet Cellen/ fenotype Erfelijke component Niet erfelijk, wel verandering in genoom

B.Vul in in het schema: 1. Karyotype bij trisomie 2. Hielprik test op PKU 3. Diagnose gemuteerd gen voor Cystic Fibrosis 4. Echografie nekplooi 5. DNA test op mutaties in tumorweefsel 6. Onderzoek foetaal DNA in bloed moeder op trisomie Verdikte hartspier bij congenitale Hypertrofe Cardiomyopathie 8. Forensisch DNA onderzoek 9. Uitstrijkje baarmoederhals 10. Microarray van mRNA in tumorweefsel

DNARNA/eiwit/ metaboliet Cellen/ fenotype Erfelijke component Diagnose gemuteerd gen voor CF Forensisch DNA onderzoek HielprikVerdikte hartspier bij HCM Niet erfelijk, wel verandering in genoom DNA test in tumorweefsel Karyotype bij trisomie Foetaal DNA in bloed moeder Microarray tumor Uitstrijkje Echografie nekplooi

De term ‘genetisch testen’ is lastig te definiëren  Niet alle genetische testen betreffen DNA  Niet alle genetische testen betreffen erfelijke eigenschappen  Niet alle genetische testen betreffen ziekten Alle testen die een genetisch kenmerk aantonen, ongeacht of de test genotypen, eiwitten, metabolieten of andere kenmerken bepaalt.

Verbonden met veel maatschappelijke en persoonlijke vragen  Persoonlijk Wel of niet testen Wel of geen kinderen Wel of niet verwanten informeren Wel of geen preventieve amputatie  Maatschappelijk Test wel of niet opnemen in hielprik? Embryo’s wel of niet selecteren op BRCA-mutaties? Genetische test in sollicitatieprocedures toestaan? Aanbod reguleren van personal genome test?

Diagnostische testScreenende test Bijv. borstkanker in de familieBijv. hielprik Gericht op individuDoorgaans gericht op grote groepen Uitslag meestal definitiefUitslag vaak nog voorlopig Test op verzoekDoorgaans ongevraagd aanbod Aangedane of bezorgde personen (bijv. door familieleden met ziekte) Personen zonder klachten of symptomen Vaak gericht onderzoek in DNA naar specifieke mutatie (bijv. bekend uit familie) Vaak onderzoek naar metabolieten of naar meerdere mutaties in het DNA met vergelijkbaar effect. Vaak kostbaar en langere tijd nodigVaak goedkoop en snel

Diagnostisch of screening? Weet je welke mutatie je zoekt?  Preconceptuele test op cystic fibrosis in het VUMC VUMC  PGD test op cystic fibrosis  Personal genome test op cystic fibrosis

Stadia in de levenscyclus  Preconceptioneel  Pre-implantatie  Prenataal  Perinataal  Volwassen

WanneerScreeningDiagnostiek PreconceptieNiet in NederlandDragerschap voor de mutatie die bij de verwanten is gevonden voor BRCA Pre-implantatieDe mutatie die bij de ouders voorkomt voor BRCA Prenataal Neonataal (hielprik) Dit was de vraag! Volwassen (erfelijk) Markers voor monogene ziekten, o.a. BRCA 1 en 2 (personal genome test) Diagnose of BRCA betrokken is in borstkankerpatient Controleren bij verwanten of de specifieke BRCA mutatie voorkomt(cascadescreening) Volwassen (niet erfelijk) [Bevolkingsonderzoek op borstkanker en baarmoederhalskanker] Expressieprofiel (RNA) Chromosoom-mutaties zoals Philadelphia

WanneerScreeningDiagnostiek PreconceptieIn Nederland sinds 2011 voor Cystic Fibrose screening op meest voorkomende mutaties Dragerschap voor de mutatie die bij de verwanten is gevonden voor CF Pre-implantatieDe mutatie die bij de ouders voorkomt voor CF Prenataal Neonataal (hielprik) Sinds 2011 CF in hielprik Volwassen

Samenvattend:  Niet alles wat genetisch is, is ook erfelijk  Een genetische test kan ook andere zaken onderzoeken dan DNA  Monogenetisch betekent niet dat er maar een allel is dat tot ziekte kan leiden (bijv.BRCA-1)  Diagnostiek en screening zijn praktijken met verschillende doelgroepen, doelen en uitslagen.  Keuzevraagstukken zijn verbonden met het tijdstip in de levensloop waarop wordt getest.  Personal genome tests lijken diagnostisch maar zijn vaak screeningen voor een beperkt aantal mutaties.

Terug naar de beginvraag!  BRCA-1 test opnemen in de hielprik?

Programma 9 maart  Wat is eigenlijk een genetische test? Genetisch/erfelijk, DNA/andere producten Diagnostische test versus genetische screening Tijdstip in de levensloop  Hoe beoordeel je een genetische test? Sensitiviteit en specificiteit Criteria van Wilson en Jungner