3 Structuur van het heelal 1 De samenstelling van het heelal p. 46 17-12-2013 PPT ASO 3

Verschil tussen kosmografie-astronomie-kosmologie 04-01-2015 PPT ASO 3

Kosmografie: Kosmografie (Oudgrieks: kósmos "aarde, heelal, kosmos" en gráphein, "schrijven") is een wetenschap die alles wat met de kosmos ofwel het hele heelal te maken heeft beschrijft. Zowel de Aarde als alles wat daarbuiten ligt (de ruimte) zijn dus onderwerp van studie. Uit de kosmografie zijn meer specifieke disciplines voortgekomen: de geologie en de geografie enerzijds en de astronomie anderzijds. Kosmologie: is een tak van de sterrenkunde die de algemene structuur en het ontstaan en evolutie van het heelal bestudeert. Astronomie: (of sterrenkunde) is de wetenschap die zich bezighoudt met de observatie en de studie van alle fenomenen buiten de atmosfeer van de Aarde. Het woord astronomie komt van het Griekse woord astronomia, een samenstelling van astron, ster en nomos, wet: het toekennen van wetmatigheden aan sterren. Terwijl astronomie een wetenschap is, is astrologie een pseudowetenschap en een verzamelnaam voor ideeën over het verband tussen het lot van mensen en gebeurtenissen op aarde en de stand van de hemellichamen. 04-01-2015 PPT ASO 3

Sterrenstelsels (= galaxy) Planetenstelsels planeten en hun manen Heelal (=universe) Muren en holtes Superclusters Clusters Sterrenstelsels (= galaxy) Planetenstelsels planeten en hun manen We zien veel witte stippen – niet alleen sterren, maar ook sterrenstelsels, nevels, planeten, satellieten 17-12-2013 PPT ASO 3

Muren en holtes 17-12-2013 PPT ASO 3

Hoe waarnemen? Blote oog Telescopen op aarde p.48 Ruimtetelescoop Telescopen op aarde: van de ESA in ESO oa.VLT, ALMA, E-ELT, van de KUL in de Mercator 17-12-2013 PPT ASO 3

Sterrenbeelden Grote Beer (poolwijzer) en kleine Beer → poolster 04-01-2015 PPT ASO 3

17-12-2013 PPT ASO 3

Orion met nevels (Orionnevel en Paardenkopnevel) en een uitdovende ster (Betelgeuze) 11-03-2011 PPT ASO 3

04-02-2010 PPT ASO 5 Orionnevel M42

De sterren staan niet bij elkaar en zijn ook niet allen even oud en groot. 23-12-2013 PPT ASO 3

Dierenriem = zodiak Sterren lijken bij elkaar te horen maar liggen in werkelijkheid heel ver van elkaar. Dierenriem = de sterrenbeelden die we kennen van de horoscoop 04-02-2010 PPT ASO 3

Hoe waarnemen? Blote oog Telescopen op aarde Ruimtetelescoop Nadelen? ................. Ruimtetelescoop VLT paranal van ESA (European Space Agency), NASA = National Aeronautics and Space Administrations E-ELT European extremely large telescope VLT Opvolger: E-ELT 17-12-2013 PPT ASO 3

Hoe waarnemen? Blote oog Telescopen op aarde Ruimtetelescoop Hubble 600km hoogte – sinds dec 2013 GAIA Global Astrometric Interferometer for Astrophysics (ESA) 1,5 mio km vd aarde Heritage.stcu.edu 04-02-2010 PPT ASO 3

Afstanden Kilometer: vb. Nizar 758.6 biljoen km AE: vb. Zon-Neptunus 30 AE Lichtjaar: vb. Sirius 8,6 lj Lichtminuut: vb. Zon – Aarde 8,3 lm Definitie lichtjaar: #nullen: miljard 9, biljoen 12, biljard 15 biljoen is miljoen tot de 2e macht 17-12-2013 PPT ASO 3

Lichtjaar - km De afstand die het licht aflegt aan 300.000 km/s in een jaar tijd 04-02-2010 PPT ASO 5

Afstanden Aarde tot … Verbind in de volgende tabel. grens zonnestelsel Hoelang doet het licht dat de zon uitzendt erover om de Aarde te bereiken? De helderste ster Sirius staat op een afstand van 8.6 lichtjaar van ons. Hoeveel km is dat? Stel dat Sirius vandaag uitdooft, wanneer zien we dat? Afstanden Aarde tot … Verbind in de volgende tabel. grens zonnestelsel 1.3 lichtseconde Mars 47000 lichtjaar maan 5.5 lichtuur Pluto 2 lichtjaar grens melkweg 4.3 lichtminuten 17-12-2013 PPT ASO 3

oefeningen 04-02-2010 PPT ASO 5

Een ruimtesonde reist ongeveer zes maanden om Mars te bereiken Een ruimtesonde reist ongeveer zes maanden om Mars te bereiken. Zo was de snelheid van de Spirit-ruimtesonde 32 km per seconde. Het licht legt deze afstand af in 4.3 minuten. Hoe groot is de afstand tussen de aarde en Mars? a in lichtminuten? b in kilometer? 17-12-2013 PPT ASO 3

2 Ons melkwegstelsel Vorm Ligging van de zon 200 miljard sterren – spiraalstelsel - 04-02-2010 PPT ASO 5

weetjes Melkweg in het Engels…? De Melkweg (of Via Lactea in het Latijn), naar het uiterlijk als van een melkachtige band of pad. Het Engelse woord galaxy is direct afgeleid van het Griekse woord voor "melk" (galaktos). Pleiaden= zevengesternte, in de buurt van Orion. In het Japans ‘Subaru’. 17-12-2013 PPT ASO 3