De strijd tegen dakloosheid Prof. dr. Koen Hermans

Opbouw presentatie  Enkele nieuwe inzichten uit buitenlands onderzoek  Enkele vaststellingen uit eigen onderzoek  Ingrediënten van een succesvolle Vlaamse strategie

Vaststellingen uit buitenlands onderzoek 3

Doorbraak van longitudinaal onderzoek  ‘pathways approach’ (Benjaminsen & Andrade, 2015) –Eenmalige daklozen –Episodische daklozen –Chronische daklozen  Verschillende trajecten  andere beleidsmaatregelen?

ETHOS-typologie: ja, maar  Consensus in Europa over gebruik van ETHOS  Maar statische kijk vs dynamische overlevingsstrategieën  Daklozen combineren overlevingsstrategiëen  ‘Hidden homelessness’ als specifieke groep –‘couch sleepers’ of ‘sofa surfers’ –“The hidden homeless are not visible to the public as they may have temporary housing, but they lack the stability of having a permanent address and they are not staying with family or friends out of choice” (Reeve, 2011) –Vooral een overlevingsstrategie van vrouwen

Vangnet van welvaartsstaat als determinerende institutionele factor  Oorzaken van dakloosheid: ‘institutionele factoren’ vs triggers  Vergelijking gebruikers van shelters in VS en Denemarken : –Denemarken : hoofdzakelijk personen met complexe noden –VS: personen die niet rondkomen (armoedeproblematiek)  Maar ook nog na 2008 ? Effecten economische crisis: –Economische daklozen in Nederland en gezinnen in de opvang

Vangnet van welvaartsstaat (2)  Kostdelersnorm in Nederland sinds begin 2016 –Meer jongvolwassenen bieden zich aan in opvangcentra  Besparingen in UK: –“Between 2004 and 2009, homelessness claims steadily declined in England, but rose about 20%, from 3.5 homeless claims per 1000 households in 2009 to 4.1, in Across LAs, there were reductions in per capita spending over this period of 29% on homelessness prevention, 31% on housing services, and 13% for other community services” (Loopstra et al, 2014).

Preventie van uithuiszetting: kosteneffectief (Bogman & Van Summeren, 2010)  Nederlands onderzoek: –Kost van een woonbegeleidingstraject : 3.300€ –Kost van uithuiszetting : 7.000€ voor woningcorporatie –Opvang– en begeleidingskosten van een dakloze persoon gedurende een jaar : €.  Voorkomen van uithuiszetting vermindert uitgaven voor SHM en de thuislozenzorg

Housing first  Residentiële opvang (in groep) leidt onvoldoende tot doorstroom en uitstroom  Prioriteit aan zo snel mogelijke toegang tot reguliere en duurzame huisvesting vanuit rechtenbenadering  Begeleiding: –Wekelijks bezoek van maatschappelijk werker –Meer intensieve behandeling en casemanagement enkel mogelijk als persoon zelf dit nodig vindt

 Weinig uitval (70-90 % behoudt woning)  Goedkoper dan leven op straat of in voorziening  Positieve resultaten mbt verslaving / psychiatrische problematiek  Werkpunten: doorbreken van eenzaamheid, dagbesteding en werk Effectiviteit van ‘housing first’ 10

1.No citizens should live a life on the street. 2. Young people should not stay at care homes, but must be offered alternative solutions. 3. Periods of accommodation in care homes or shelters should last no longer than three to four months for citizens who are prepared to move into their own homes with the necessary support. 4. Release from prison or discharge from courses of treatment or hospitals must presuppose that an accommodation solution is in place. Denmark: gidsland ? National homelessness strategy 11

 Housing first in combinatie met specifieke methodieken (ACT, CTI, casemanagement)  25 % van sociale huisvesting voor personen met dringende huisvestingsnood  Maar dakloosheid steeg (vooral bij jongeren)  Oorzaken : –krapte op de huisvestingsmarkt –‘treatment first’ ipv ‘housing first’ –jongerenwerkloosheid Denemarken (2) 12

Vaststellingen uit eigen onderzoek 13

Onderzoeksopzet ‘Nulmeting dakloosheid’ Doelgroep Daklozen Gebruikers winter- en noodopvang Thuislozen CAW’s: Residentiële opvang & Begeleid wonen OCMW’s: Doorgangswoningen Instabiele huisvesting OCMW’s: Vorderingen tot uithuiszettingen Periode Periode 15 januari 2014 – 31 januari 2014 Periode 15 januari 2014 – 15 februari 2014 Periode vorderingen 15 januari 2014 – 31 januari 2014 Periode bevraging: maart 2014 Kenmerken van de bevraging 12 winteropvangcentra in 10 steden Bevraging: 16 variabelen 11 CAW’s en 218 OCMW’s (waarvan 134 OCMW’s met cliënten in doorgangswoning) Bevraging: 30 variabelen 179 OCMW’s (waarvan 130 OCMW’s effectief vorderingen registreerden) Bevraging: 8 variabelen

Winteropvang  Aantal unieke gebruikers: –711 volwassenen, 53 kinderen –593 weigeringen  Profiel: –85 % mannen –15 % mensen zonder papieren –10,3% jongvolwassenen –Mix tussen recent en chronische daklozen –Winteropvang als laatste oplossing

Winteropvang (2)  ‘ De’ winteropvang bestaat niet  Toegankelijkheid van winteropvang is niet gegarandeerd !  Wat na winter?  Wat met centrumsteden zonder winteropvang/winterplan ? –Lokeren, Sint-Niklaas, Ronse, Maasmechelen, Sint-Truiden, Genk (?)

Thuislozenzorg CAW/OCMW  Aantal unieke gebruikers: –CAW residentieel: 1132 cliënten, 364 vergezellende kinderen –CAW B(Z)W: 1227 cliënten, 732 vergezellende kinderen –OCMW: 580 cliënten, 579 vergezellende kinderen

Residentiële opvangcentra  Slechts 10 % heeft inkomen uit arbeid  Aanleiding: relatieproblemen (30 %), uithuiszetting (20 %)  40 %: niet eerste keer in residentieel opvangcentrum  40 % langer dan een jaar thuisloos  Volgens hulpverlers slechts 20 % in aangewezen vorm van hulpverlening 18

Begeleid wonen  15% werkt  40% kampt volgens de hulpverlener met psychische problemen  50% van de cliënten heeft instellingsverleden in de thuislozenzorg, 30% in de psychiatrie, 17% in een penitentiaire instelling en 20 % in de BJZ  30 % al langer dan 3 jaar in BW  Begeleid wonen is de meest aangewezen hulpvorm voor 60 % van de gebruikers

Doorgangswoningen  Aantal ?  Bezettingsgraad volgens VVSG: 60 %  ¼ heeft psychische problemen  1/10 heeft instellingsverleden  6/10 in staat om zelfstandig te wonen  In vergelijking met CAW: –Iets meer erkende vluchtelingen –Cliënteel met minder zware problematiek 20

OCMW: vorderingen tot uithuiszetting  Aantal unieke gebruikers: –599 uithuiszettingen in 179/308 OCMW’s (Jaarbasis obv 60% OCMW’s: vorderingen)  Profiel: –50% in 13 centrumsteden –8/10 uithuiszettingen in private huurmarkt –9/10 aanleiding = huurachterstal –57% OCMW’s niet op hoogte van verdere vervolg –26% gezinnen met kinderen (19% onbekend)

Reacties van lokale politici na nulmeting  Hoewel ze in Ronse erkennen dat er daklozen zijn die opvang nodig hebben, zijn ze toch niet van plan om een winteropvangcentrum op te richten. ‘We hebben er niet de infrastructuur voor’, zegt OCMW-voorzitter Wim Vandevelde (N-VA). ‘We sturen de daklozen liever door naar de centra in Gent of Brussel  Niet alleen in de grotere steden leven mensen die geen onderdak hebben, ook in de kleinere steden zijn er daklozen. Alleen is het probleem daar veel meer verdoken of wordt het er zelfs miskend. ‘Ze slapen in garageboxen, in een park of in de auto’, zegt Bert Reniers, opbouwwerker van Samenlevingsopbouw in Oost-Vlaanderen. ‘Zo hebben we weet van een tiental daklozen die vandaag in Lokeren in de kou moeten slapen.’ Luc De Block (Open VLD), de voorzitter van het OCMW in Lokeren, valt uit de lucht. ‘Er zijn hier geen daklozen’, zegt hij. ‘In een gemeente als Lokeren zou het snel bekend raken als er mensen op straat slapen. Er is hier gewoonweg geen nood aan winteropvang.’.’

Reactie van Minister Homans in parlement  Ik ben er wel van overtuigd dat alleen een dak boven je hoofd niet helpt. Er zijn allerlei onderliggende problemen die tegelijk moeten worden opgelost. Daar is een belangrijke rol weggelegd voor bijvoorbeeld de OCMW’s.  De automatische toekenning van de rechten is ook heel belangrijk. In het verleden zijn enkele zeer nobele pogingen ondernomen om dat te doen. Nu hebben we de rechten allemaal opgelijst. Het leefloon is een federale bevoegdheid, maar de huurpremie is bijvoorbeeld een Vlaamse bevoegdheid. We hebben de rechten opgelijst en vastgesteld dat het een probleem is van te grote administratieve rompslomp. Daar gaan we aan werken, want de allerzwaksten in onze maatschappij hebben absoluut recht op wat hun toekomt.

Jongvolwassenen als bijzondere doelgroep  Onderzoek naar CBAW- en BZW-jongeren (Meys & Hermans, 2016) :  Inkomen: –CBAW: 1/3 heeft leefloon –BZW: 45 % heeft leefloon  Opleidingsniveau –Enkel diploma lager onderwijs (45% CBAW, 32% BZW) – geen diploma heeft (25% CBAW en BZW).  Huisvesting –Sociale huisvesting (33 % van CBAW-jongeren en 28 % van BZW- jongeren) –Grote verschillen in kwaliteit van woonst en in korte tijd al verhuisd

Jongeren aan het woord: belang van nazorg 25

Vlaamse aanpak van dak- en thuisloosheid  VAPA-doelstellingen zijn bevestiging van bestaande beleidsaandacht  Lokale en regionale acties en strategische plannen  Vlaamse Woonraad: –koppel dakloosheid niet los van functioneren woonmarkt –Grijp structureel in op woonmarkt  Mijn aanbeveling: –Koppel Actieplan niet los van ontwikkelingen in sociale zekerheid en verzorgingsstaat

Essentiële componenten van een Vlaams strategisch plan  Visie : grondrechtenbenadering  Doelstellingen  Acties  Indicatoren : monitoren van dakloosheid en prestaties  Alle betrokken actoren !  Middelen !

Componenten van plan  Grijp structureel in op woonmarkt  Voorkomen van buitenslapers: winteropvang / nachtopvang  Preventie van dakloosheid: dreigende uithuiszetting en instellingsverlaters  Woongerichte oplossingen : –belang van woonzekerheid na dakloosheid –Herhuisvesten van complexe groepen: ‘Housing first’ ipv ‘treatment first’  Voer beleid ‘hidden homelessness’ in basisdiensten  Zet doorgangswoningen bovenlokaal in  Maak van residentiële centra ‘centra voor kortverblijf’  Versterk methodische onderbouwing van ‘woonbegeleiding’  Investeer in vernieuwende methodieken : ACT, CTI, FACT, Casemanagement,…  Jongvolwassenen als bijzondere doelgroep