Sprookjes in Nederland Overlevering en benaderingswijzen

Presentatie over: "Sprookjes in Nederland Overlevering en benaderingswijzen"— Transcript van de presentatie:

1 Sprookjes in Nederland Overlevering en benaderingswijzen
Theo Meder

2 Meertens Instituut Onderzoek en documentatie van Nederlandse taal en cultuur (onderdeel van de KNAW: de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen)

3 DOC Volksverhaal Documentatie- en OnderzoeksCentrum Volksverhaal
(onderdeel van de afdeling Etnologie)

4 Mission statement Het DOC Volksverhaal documenteert en onderzoekt volksverhalen en vertelcultuur in Nederland in heden en verleden, in het bijzonder in de mondelinge overlevering.

5 Documentatie De documentatie behelst het verzamelen, vastleggen, archiveren en via de Nederlandse Volksverhalenbank digitaal ontsluiten van verhalen en vertelgelegenheden

6 Onderzoek Het onderzoek bestudeert de variabiliteit van volksverhalen en vertelcultuur in de traditie, en richt zich daarbij met name op de functie en betekenis van verhalen en vertellen

7 Wat is een volksverhaal?
Een volksverhaal is een mondelinge vertelling die voor langere of kortere tijd circuleert tussen (groepen) mensen. Volksverhalen maken deel uit van de ‘orale kunst’ (verbal art) van het dagelijkse leven in heden en verleden.

8 Volksverhaal: genres Sprookjes Sagen Legenden Moppen
Broodjeaapverhalen (We hebben geen Nederlandse mythes)

9 Publicaties (1)

10 Publicaties (2)

11 Publicaties (3)

12 Van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan
Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Ton Dekker, Jurjen van der Kooi & Theo Meder

13 Kenmerken van het sprookje (1)
(eigenlijke sprookje, wondersprookje) Onbepaalde chronotoop (feodaal) Held trekt op avontuur Magie (wekt geen verbazing) Getalsymboliek: drietallen Optimistisch slot

14 Kenmerken van het sprookje (2)
Fictie (i.t.t. sage) Verwoording angsten & wensdromen Promotie, huwelijk (bruidverwerving) Jeugdige held ontworstelt zich aan ouderlijk gezag en weet zijn plek in de wereld te vinden Aparte categorie: kindersprookjes (Roodkapje, Klein Duimpje, Wolf en de Zeven Geitjes)

15 Overlevering - internationaal
Straparola: Le Piacevoli notti ( ) Basile: Pentamerone ( ) Perrault: Contes de ma Mère l’Oie (1697) D’Aulnoy: Les Contes des Fées (1697) Antoine Galland: Les Mille et une Nuits ( ) Grimm: Kinder- und Hausmärchen (1812, 1815)

16 Overlevering - Lage Landen
Middeleeuwse (ridder)romans - Karel ende Elegast, Walewein, Lanceloet, Ferguut, Reinaert Volgen van internationale traditie Soms sprookje in almanak of kluchtboekje

17 Overlevering, veldwerk (1)
Groningen 1804: Het boek van Trijntje Soldaats (opgetekend door Gerrit Arendsz. Arends, 11 jr)

18 Overlevering, veldwerk (2)
Limburg en Friesland , Henri Welters: Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen , Waling Dykstra: Uit Friesland's volksleven van vroeger en later

19 Overlevering, veldwerk (3)
Gerrit Jacob Boekenoogen ( ) (zie Vertelcultuur in Nederland)

20 Overlevering, veldwerk (4)
Cornelis Bakker ( ), arts te Broek in Waterland (Zie Vertelcultuur in Waterland)

21 Brief van Bakker met voodoo sage

22 Overlevering, veldwerk (5)
E.J. Huizenga-Onnekes (1883‑1956) Het boek van Trijntje Soldaats (uitg. 1928) Het boek van Minne Koning (1930)

23 Overlevering, veldwerk (6)
Zeven provinciale sagenboeken van J.R.W. Sinninghe ( ) Groningen, Overijssel, Drenthe, Utrecht, Holland, Zeeland, Noord-Brabant.

24 Overlevering, veldwerk (7)
Amsterdams verzamel-offensief door J.J. Voskuil ( ) in jaren ‘60 en ‘70 24 verzamelaars verhalen

25

26 Overlevering, veldwerk (8)
A.A. Jaarsma ( ) Ruim verhalen Ruim 300 sprookjes

27

28 Formulier van Jaarsma met gegevens verteller

29 Handschrift Jaarsma met optekening sprookje over dankbare bedelaar

30 Ype Poortinga (1910-1985): zeven delen Fryske folksforhalen

31 Overlevering, veldwerk (9)
De serie Onze Volksverhalen onder redactie van Tjaard de Haan ( ).

32 Overlevering, veldwerk (10)
DOC Volksverhaal Theo Meder Ruben Koman

33 Internet-enquête 2004 (Meertens)
1. Roodkapje 6. Nieuwe kleren van de keizer 2. Assepoester 7. Repelsteeltje 3. Doornroosje 8. Ali Baba en de veertig rovers 4. Vrouw Holle 9. Hans en Grietje 5. Anansi 10. Meisje met de zwavelstokjes

34 Sprookjesenquête 2008 (Efteling)
1. Sneeuwwitje 6. Repelsteeltje 2. Assepoester 7. Grimm sprookjes 3. Doornroosje 8. Belle en het Beest 4. Roodkapje 9. Gelaarsde kat 5. Hans en Grietje 10. Klein Duimpje

35 Benaderingswijzen Germaans-mythologische theorie (Grimms)
Psychologische duiding (Freud, Jung, Bettelheim) Antroposofische benadering (Steiner) Structuralisme (Propp) Geografisch-historische methode (Krohn, Aarne) Historisch-sociologische invalshoek (Clerkx) Etnologische / cultuurhistorische invalshoek

36 ATU (Aarne-Thompson-Uther)
The Types of International Folktales (3 delen, 2004) Roodkapje = ATU 333 (Little Red Riding Hood)

37 Soorten sprookjes in ATU
Diersprookjes (fabel) (Vos en raaf) Wondersprookjes (Tafeltje dekje) Religieuze sprookjes (Vliegende Hollander) Novellesprookjes (realistische) (Getemde feeks) Domme duivelsprookjes (Stenen uilenborden) Grappige sprookjes (Dappere kleermakertje) Formulesprookjes (Japanse steenhouwer)

38 Enzyklopädie des Märchens
In 1975 begonnen. Moet 14 banden worden (in 2013 af?)

39 Nederlandse Volksverhalenbank

40 Centrale begrippen in het volksverhaal-onderzoek:
Betekenis en betekenisgeving Variabiliteit Intertekstualiteit Repertoires Toe-eigening en het claimen van verhalen Identiteit, etniciteit Beleving, perceptie Authenticiteit Performance

41 Betekenis en betekenisgeving

42 Variabiliteit Hoodwinked! (2005)

43 Intertekstualiteit Imme Dros: De wolf die tegen water praatte
Teneeter: Roodhapje Muziek: Bart van Dongen

44 Repertoires Het verhaalrepertoire van Anders Bijma (1890-1977)
Creatieve verteller vs. Passieve verteller

45 Toe-eigening en het claimen van verhalen (ook: (proto-) ostension: verhaal bepaalt gedrag)
Role playing (foto Elf Fantasy Fair, Haarzuilens 2008)

46 Identiteit, etniciteit
Dochter van Anansi als Roodkapje (Noni Lichtveld: Anansi tussen god en duivel, 1997)

47 Beleving, perceptie De wolf en het Roodkapje-syndroom

48 Authenticiteit Jip en Janneke spelen Roodkapje

49 Performance Voordracht Najib Amhali

50 Tijd voor vragen ?