Instructie stembureauleden

Presentatie over: "Instructie stembureauleden"— Transcript van de presentatie:

1 Instructie stembureauleden
Uw voorbereiding voor de verkiezingsdag Provinciale staten- en waterschapsverkiezingen 18 maart 2015

2 Introductie Deze bijeenkomst gaat over: gecombineerde verkiezingen;
uw verantwoordelijkheden; de inrichting van het stemlokaal; het toelaten van de kiezers; het stemmen; het omgaan met klachten van kiezers; het tellen van de stemmen; het invullen van de processen- verbaal. U legt uit wat het doel van deze bijeenkomst is: De stembureauleden weten dat er voor het eerst in (vrijwel) alle gemeenten in Nederland gecombineerde verkiezingen worden gehouden: voor zowel provinciale staten als het algemeen bestuur van de waterschappen; De stembureauleden krijgen inzicht in de taken en verantwoordelijkheden van het stembureau; De stembureauleden nemen kennis van hoe de regels moeten worden toegepast; U maakt duidelijk dat stembureauleden niet zomaar vrijwilligers zijn, maar een officiële functie vervullen; U brengt onder de aandacht dat het belangrijk is dat de instructies gevolgd worden; U wijst stembureauleden erop dat er een e-learning (met de volledige stof) op internet staat, zodat men zich voor de dag van de stemming zelfstandig kan voorbereiden. Zelfstudie Doorloop de volledige instructie en de film over het tellen van de stemmen op

3 Gecombineerde verkiezingen
Voor het eerst gecombineerde verkiezingen: PS (provinciale staten en WS (waterschap). Ongeveer 300 gemeenten liggen in het beheersgebied van één waterschap. In deze gemeenten worden twee verkiezingen gehouden: één voor provinciale staten en één voor waterschap. De rest van de gemeenten ligt in het beheersgebied van twee of drie waterschappen. In deze gemeenten worden drie of vier verkiezingen gehouden: één voor provinciale staten en twee of drie voor de waterschappen. U legt uit: Dat er voor het eerst in heel Nederland gecombineerde verkiezingen worden gehouden. Alleen voor waterschap Vechtstromen worden geen verkiezingen gehouden (vanwege een herindeling per 1 januari 2014). Alleen de gemeenten Amsterdam en Rotterdam hebben al ervaring met gecombineerde verkiezingen (deelraden). U maakt duidelijk welke situatie in uw gemeente van toepassing is: één waterschap, twee waterschappen of drie waterschappen?

4 Waar kunnen kiezers stemmen?
Voor de PS-verkiezing kan worden gestemd in elk willekeurig stemlokaal in de gemeente. Voor de WS-verkiezing kan worden gestemd in elk willekeurig stemlokaal in de gemeente [voor gemeenten die in het beheersgebied van één waterschap liggen] Voor de WS-verkiezing kan worden gestemd in elk willekeurig stemlokaal dat ligt binnen het beheersgebied van het betreffende waterschap. [voor gemeenten die in het beheersgebied van twee of meer waterschappen liggen; aan te vullen/te wijzigen indien in één of meer stemlokalen voor alle waterschappen kan worden gestemd] Hier legt u uit welke situatie in uw gemeente van toepassing is. In de ruim 300 gemeenten die binnen het beheersgebied van één waterschap liggen kan in elk stemlokaal in de hele gemeente uitsluitend worden gestemd voor het betreffende waterschap. In de overige gemeenten, die binnen het beheersgebied van twee waterschappen liggen, ligt dit ingewikkelder. Uitgangssituatie is: kiezers kunnen voor WS-verkiezingen hun stem uitbrengen in ieder willekeurig stemlokaal binnen het beheersgebied van het waterschap. Gemeenten kunnen er aanvullend voor kiezen om stemmen mogelijk te maken binnen de gemeente, maar buiten het beheersgebied van het waterschap. Er zijn in dat geval twee opties: de gemeente biedt de mogelijkheid om voor álle waterschappen te stemmen alleen in één of enkele stemlokalen (bijvoorbeeld alleen in stemlokalen die centraal gelegen zijn, zoals NS-stations of winkelcentra); de gemeente biedt de mogelijkheid om voor álle waterschappen te stemmen in álle stemlokalen in de gemeente. U vult hier in welke situatie in uw gemeente van toepassing is (ga eventueel verder op een volgende pagina).

5 Waar kunnen kiezers stemmen?
Komt een kiezer stemmen voor waterschap X terwijl in uw stemlokaal alleen voor waterschap Y kan worden gestemd, dan moet u hem of haar doorverwijzen naar een stemlokaal waar wél kan worden gestemd voor waterschap X. [Alleen voor gemeenten die binnen het beheersgebied van twee of drie waterschappen liggen!] Deze sheet is alleen van toepassing voor gemeenten die in het beheersgebied liggen van twee of drie waterschappen! U verstrekt aan alle stembureauleden een overzicht van stemlokalen waar kan worden gestemd voor welke waterschapsverkiezing.

6 Verantwoordelijkheid stembureau
Voorzitter is eindverantwoordelijk Voorzitter wijst taken toe: - is de voorzitter er niet, dan neemt ander lid de taken over Voorzitter kan hulp inroepen: [telnr. contactpersoon] Maximaal 7, minimaal 3 leden Tijdig aanwezig: vervanging/aflossing/pauzes Tellers Stembureau verantwoordt zich via processen-verbaal U legt uit waarom er een stembureau is: In goede banen leiden van de stemming en de stemopneming; Erop toezien dat regels worden nageleefd zodat alle kiezers in het hele land op gelijke wijze aan de stemmingen kunnen deelnemen. Benadruk dat het stembureau in de openbaarheid werkt. Benadruk ook het belang van de processen-verbaal (p-v). Daarin legt het stembureau verantwoording af aan het gekozen orgaan. Verderop in de presentatie meer over het p-v. Verder geeft u bij deze sheet toelichting over hoe in uw gemeente de stembureaus worden samengesteld.

7 Dag van de stemming: start werkzaamheden
Waar en hoe laat meldt u zich? Controle inrichting stemlokaal - Plaatsing tafel, stemhokjes en stembussen: ° Heeft u overzicht? ° Opstelling en afstand tot hokjes (stemgeheim) ° Looproute duidelijk? Problemen: neem contact op met gemeente U mag de zitting niet openen voor alles in orde is! Hier vermeldt u eventueel de regeling voor het ophalen van sleutels, het afhalen/brengen van de stembiljetten en de ROSsen voor elk van de aan de orde zijnde verkiezingen. Wat doet het stembureau als een van de stembureauleden niet komt opdagen? Maak duidelijk wat men in het stemlokaal zal aantreffen, en wat men moet doen indien de opstelling niet akkoord is. Bespreek opstelling a.d.h.v. de beide volgende sheets met plaatjes.

8 Inrichting stemlokaal: juist
U kunt hier uitleg geven over goede/foute inrichting . Indien in uw gemeente meerdere stembureaus op één locatie ingericht zijn: extra uitleg over hoe te scheiden, hoe voorkom je dat stembiljetten in verkeerde stembussen terechtkomen.

9 Inrichting stemlokaal: onjuist
U kunt hier uitleg geven over goede/foute inrichting . Indien in uw gemeente meerdere stembureaus op één locatie ingericht zijn: extra uitleg over hoe te scheiden, hoe voorkom je dat stembiljetten in verkeerde stembussen terechtkomen.

10 Zijn alle spullen er? U hebt in ieder geval nodig:
De Brochure geldige identiteitsdocumenten; De brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag; Voor elk van de verkiezingen een uittreksel van het register van ongeldige stempassen (ROS); Voor elk van de verkiezingen voorbeeld- exemplaren van de stempas, kiezerspas en schriftelijke volmacht; Voor elk van de verkiezingen voldoende stembiljetten; Voor elk van de verkiezingen een proces-verbaal; Een exemplaar van de Kieswet en het Kiesbesluit.

11 Dag van de stemming: start werkzaamheden
Controleer of de stembussen leeg zijn en sluit ze af. Vul de relevante onderdelen van de processen-verbaal vast in. Zorg dat de stembureauleden het p-v voor zich hebben. M.b.v. volgende sheets het p-v bespreken.

12 Proces-verbaal (p-v) Voor elk van de verkiezingen is er een proces-verbaal (p-v). In het p-v legt het stembureau verantwoording af over zijn werkzaamheden. Het vertegenwoordigend orgaan gebruikt de p-v’s om te beoordelen of de verkiezing correct is verlopen. Bij deze sheet legt u uit wat het belang is van het p-v: verantwoording afleggen over hoe het stembureau de werkzaamheden heeft uitgevoerd. De verantwoording heeft betrekking op: - wie hebben deelgenomen (toegelaten en niet toegelaten kiezers); - zijn er bezwaren of klachten geweest en hoe heeft het stembureau daarop gereageerd; - hebben zich incidenten voorgedaan (bijv. volle stembussen, campagnevoeren in stemlokaal, calamiteiten) en wat was de reactie van het stembureau hierop; de tellingen. Voor elk van de verkiezingen is er een p-v. Incidenten of klachten of bezwaren van kiezers moeten worden ingevuld op het desbetreffende p-v. Als ze betrekking hebben op alle verkiezingen waarvoor in het stembureau kan worden gestemd, moeten ze ook worden genoteerd op alle p-v’s. U benadrukt: Het gekozen orgaan beslist aan de hand van de p-v’s of de stemming rechtmatig is verlopen Het p-v is dus heel belangrijk bij het vaststellen van de geldigheid van de stemming. Beschouw het invullen van het p-v dus niet als een overbodige administratieve klus! Geef duidelijk aan wat al aan het begin van de dag moet worden ingevuld, wat al door de gemeente is ingevuld enz.

13 Toelating kiezer Stappenplan: zie brochure Stembureau- instructie voor de verkiezingsdag 1. Id-bewijs & stempas + evt. volmachten 2. Controle id-bewijs (geldigheidsdatum) 3. Vergelijk gegevens stempas met gegevens id-bewijs 4. Controle echtheid stempas 5. Controle register ongeldige stempassen 6. Overhandigen van het juiste stembiljet Let op: voor kiezers die voor twee verkiezingen komen stemmen, doorloopt u het stappenplan uiteraard twee keer!

14 ID-bewijs vermist/gestolen?
Kiezer kan zich in stemlokaal identificeren met: proces-verbaal politie over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto óf verklaring van gemeente over vermissing van id-bewijs en een pasje met naam en foto* * In ongeveer de helft van de gemeenten wordt een verklaring van vermissing van het id-bewijs afgegeven door gemeente i.p.v. een proces-verbaal van de politie. Het is in principe mogelijk dat een kiezer zich meldt in uw stemlokaal, met een verklaring van vermissing uit één van de “pilot- gemeenten”. In combinatie met een pasje met naam + foto volstaat deze verklaring ter identificatie. De pilot-gemeenten zijn (stand van zaken november 2014, wordt vóór de verkiezingen mogelijk nog uitgebreid met een aantal gemeenten): 1. Regio Amsterdam-Amstelland: Aalsmeer, Amstelveen, Amsterdam, Diemen, Ouder- Amstel en Uithoorn . 2. Regio Zuid-Holland-Zuid: Alblasserdam, Binnenmaas, Cromstrijen, Molenwaard, Dordrecht, Giessenlanden, Gorinchem, Leerdam, Hardinxveld, Hendrik-Ido-Ambacht, Korendijk, Oud-Beijerland, Papendrecht, Sliedrecht, Strijen, Zederik en Zwijndrecht. 3. Regio Den Haag: Alphen aan den Rijn, Bergambacht, Bodegraven-Reeuwijk, Boskoop, Delft, Den Haag, Gouda, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Leidschendam-Voorburg, Lisse, Midden-Delfland, Nederlek, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Ouderkerk aan den IJssel, Pijnacker-Nootdorp, Rijnwoude, Rijswijk, Schoonhoven, Teylingen, Vlist, Voorschoten, Waddinxveen, Wassenaar, Westland, Zoetermeer, Zoeterwoude en Zuidplas. 4. Regio Rotterdam-Rijnmond: Albrandswaard, Barendrecht, Bernisse, Brielle, Capelle aan den IJssel, Goeree-Overflakee, Hellevoetsluis, Krimpen aan den IJssel, Lansingerland, Maassluis , Ridderkerk, Rotterdam, Schiedam, Spijkenisse, Vlaardingen en Westvoorne. 5. Regio Gelderland-Midden: Arnhem, Barneveld, Doesburg, Duiven, Ede, Lingewaard, Nijkerk, Overbetuwe, Renkum, Rheden, Rijnwaarden, Rozendaal, Scherpenzeel, Wageningen, Westervoort en Zevenaar. 6. Regio West-Brabant: Aalburg, Alphen-Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Werkendam, Woensdrecht, Woudrichem en Zundert. 7. Regio Midden-Brabant: Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Hilvarenbeek, Loon op Zand, Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk. 8. Regio Zuidoost-Brabant: Asten, Bergeijk, Best, Bladel, Cranendonck, Deurne, Eersel, Eindhoven, Geldrop-Mierlo, Gemert-Bakel, Heeze-Leende, Helmond, Laarbeek, Nuenen, Gerwen en Nederwetten, Oirschot, Reusel-De Mierden, Someren, Son en Breugel, Valkenswaard, Veldhoven en Waalre. 9. Regio Noordoost-Brabant: Bernheze, Boekel, Boxmeer, Boxtel, Cuijk, Den Bosch, Grave, Haaren, Heusden, Landerd, Maasdonk, Mill en Sint Hubert, Oss, Schijndel, Sint Anthonis, Sint-Michielsgestel, Sint-Oedenrode, Uden, Veghel en Vught. 10. Regio Zeeland: Borsele, Goes, Hulst, Kapelle, Middelburg, Noord-Beveland, Reimerswaal, Schouwen-Duiveland, Sluis, Terneuzen, Tholen, Veere en Vlissingen. 11. Regio Midden-Nederland: Almere, Amersfoort, Baarn, Blaricum, Bunnik, Bunschoten, Bussum, De Bilt, De Ronde Venen, Dronten, Eemnes, Hilversum, Houten, Huizen, IJsselstein, Laren, Lelystad, Leusden, Lopik, Montfoort, Muiden, Naarden, Nieuwegein, Noordoostpolder, Oudewater, Renswoude, Rhenen, Soest, Stichtse Vecht, Utrecht, Utrechtse Heuvelrug, Urk, Veenendaal, Weesp, Wijdemeren, Wijk bij Duurstede, Woerden, Woudenberg, Zeewolde en Zeist.

15 Identiteitsdocumenten
2x plaatje id documenten (paspoort/id-kaart/rijbewijs): geef toelichting op datum geldigheid en de te controleren gegevens: naam (wijs op uitzonderingen, bijv. getrouwde vrouw, lange naam etc.), geboortedatum, geslacht. Noem hier ook de Brochure geldige identiteitsdocumenten, waarvan op de dag van de stemming op ieder stembureau een exemplaar aanwezig moet zijn. Leg uit dat een kiezer die geen id-bewijs kan tonen, moet worden verteld dat hij later kan terugkomen (dus stempas niet innemen). Net als bij vorige verkiezingen kan met een maximaal 5 jaar verlopen id-bewijs worden gestemd. Met een id-bewijs kan worden gestemd als bij “geldig tot” 19 maart 2010 of een latere datum staat genoteerd. Leg eventueel de logica achter de verplichte legitimatie uit (i.v.m. vragen over noodzaak tonen id-bewijs): Voorkomen fraude met gevonden/gestolen stempassen of geronselde volmachten; Gelijke behandeling alle kiezers (voorkomen willekeur).

16 Stempas provinciale statenverkiezing
Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. 3. 1.

17 Stempas waterschapsverkiezing
Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. 3. 1.

18 Achterkant stempas Dit is de achterkant van de stempas. Hiermee kan de kiezer met een stempas een andere kiezer in de gemeente een volmacht verlenen.

19 Register ongeldige stempassen (ROS)
Voorzitter leest stempasnummer op. Tweede lid controleert of de stempas voorkomt in het uittreksel van het register van ongeldige stempassen (ROS). Let erop dat u het juiste ROS raadpleegt! Zo ja, dan mag de kiezer niet stemmen, en neemt u de stempas in.

20 Volmachten en kiezerspassen
Volmachten - onderhands - schriftelijk Kiezerspassen Hierna in detail besproken

21 Onderhandse volmacht Let op: volmachtgever en volmachtnemer moeten voor zelfde verkiezing kiesgerechtigd zijn! Een kiezer die kiesgerechtigd is voor waterschap A, kan dus géén volmachtstem uitbrengen voor een kiezer die kiesgerechtigd is voor waterschap B. Maximaal twee volmachten per kiezer per verkiezing. Uitbrengen van een volmachtstem moet tegelijk met uitbrengen eigen stem. Maak per verkiezingen aparte stapel van volmachten, t.b.v. het invullen van het p-v. Volmachtverlening in het stemlokaal is niet toegestaan. Gebeurt dit toch, dan mag de gemachtigde de volmachtstem niet uitbrengen. U kunt uitleg geven over: Volmachtgever en –nemer moeten voor dezelfde verkiezing kiesgerechtigd zijn. Belangrijk om hierop te letten, want de stempassen voor de waterschapsverkiezingen lijken op elkaar, en veel kiezers zullen misschien niet beseffen voor welk waterschap zij (of de volmachtgever) kiesgerechtigd zijn. Het maximaal aantal machtigingen van 2 geldt per verkiezing. Een kiezer die voor zowel PS- als WS-verkiezingen komt stemmen, kan voor elk van beide verkiezingen dus maximaal twee keer een volmachtstem uitbrengen. De gemachtigde kan de volmachtstem(men) alleen uitbrengen op het moment dat hij ook zelf zijn stem uitbrengt. Als een kiezer niet alles bij zich heeft om een volmachtstem uit te brengen (bijv. geen kopie van het id-bewijs van de volmachtgever), moet het stembureau hem waarschuwen dat hij later niet alsnog de volmachtstem(men) kan uitbrengen als hij nu al zijn eigen stem(men) uitbrengt. Afgeven van een volmacht in het stemlokaal is niet toegestaan. Gedachte achter de volmachtverlening is dat een kiezer die niet in persoon aan de stemming kan deelnemen, toch kan stemmen, namelijk bij volmacht. Daarbij past niet dat een kiezer in het stemlokaal alsnog een volmacht verleent. Een kiezer die zich in het stemlokaal bevindt, is immers in staat zelf te stemmen.

22 Onderhandse volmacht Controleer: is alles ingevuld?
zijn de handtekeningen verschillend? 1. U kunt uitleg geven over: Controleer handtekeningen a.d.h.v. ID-bewijs van de gemachtigde en de kopie van het id-bewijs van de volmachtgever Zijn alle onderdelen volledig en correct ingevuld? Stembureau mag niet zelf gaan invullen! Wat indien fout ingevuld (bijv. volmachtgever en volmachtnemer omgedraaid)? Laat kiezer dit met pijltjes corrigeren. Wat indien op verkeerde stempas ingevuld? Dat is niet te corrigeren. Wel stempas mee teruggeven, zodat men dit alsnog kan corrigeren, of de volmachtgever eventueel alsnog zelf kan stemmen. 2.

23 Schriftelijk volmachtbewijs
Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur. 2. 2. 3. 1.

24 Schriftelijke volmacht
Let goed op voor welke verkiezing de schriftelijke volmacht is bestemd. Géén kopie id-bewijs nodig! Identiteit is immers al door de gemeente gecontroleerd. Leg op stapel bij volmachtbewijzen. Het schriftelijk volmachtbewijs heeft voor elke verkiezing dezelfde fluorkleur. Men moet dus goed opletten voor welke verkiezing een schriftelijke volmacht is bestemd. U kunt hier verder nog opmerken dat het schriftelijk volmachtbewijs o.a. geschikt is voor mensen die geen ID-document hebben, of van wie het ID-document al meer dan vijf jaar is verlopen. Gemachtigden hoeven immers geen kopie van het ID-bewijs van de volmachtgever te tonen, want de gemeente heeft de identiteitscheck al gedaan.

25 Kiezerspas Echtheidskenmerken: hologramfolie; blokpatroon; fluorkleur.
2. De kiezerspas is sinds vorig jaar een apart document. Vroeger zette de gemeente een stempas om in een kiezerspas door op de achterkant van de stempas een gemeentestempel te plaatsen. 3. 1.

26 Kiezerspas Bij PS-verkiezingen kunnen kiezers met een kiezerspas stemmen in elk willekeurig stemlokaal binnen hun provincie. Bij WS-verkiezingen kunnen kiezers met een kiezerspas stemmen in elk willekeurig stemlokaal binnen hun waterschap. Let goed op voor welke verkiezing de kiezerspas is bestemd. Bij kiezerspas ook controle id-bewijs. Controle ROS niet nodig. Een kiezerspas kan worden omgezet in een onderhandse volmacht. Met een stempas kan een onderhandse volmacht worden gegeven aan iemand met een kiezerspas. Maak van de kiezerspassen een aparte stapel. U kunt nader ingaan op enkele regels over de kiezerspas: Met een kiezerspas kan worden gestemd in het hele gebied van het orgaan waarvoor de verkiezing aan de orde is. Voor provinciegrensoverschrijdende waterschappen betekent dit dat voor WS- verkiezingen dus ook buiten de eigen provincie kan worden gestemd. De kiezerspas heeft voor elke verkiezing dezelfde fluorkleur. Men moet dus goed opletten voor welke verkiezing een schriftelijke volmacht is bestemd. Anders dan bij het schriftelijk volmachtbewijs, moet bij de kiezerspas ook het id-bewijs van de kiezer worden gecontroleerd. Een kiezerspas kan ook worden omgezet in een onderhandse volmacht. Als blijkt dat een kiezer die een kiezerspas heeft aangevraagd, op de dag van de stemming toch niet kan stemmen (bijv. wegens ziekte), dan kan hij een andere kiezer onderhands machtigen om namens hem te stemmen. Met een stempas kan een onderhandse volmacht worden verleend aan een kiezer met een kiezerspas, mits de gemachtigde stemt in de gemeente van de volmachtgever. Alleen dan kan immers worden gecontroleerd of de stempas voorkomt in het register ongeldige stempassen.

27 Stembiljet Kiezer maakt keuze door één wit vakje voor de naam van één kandidaat geheel of gedeeltelijk in te kleuren met rood potlood. Een andere kleur gebruiken maakt het stembiljet ongeldig. De kiezer kan ook besluiten geen keuze te maken (blanco). Schrijft hij toch iets op het stembiljet, dan is zijn stem ongeldig. Vergist een kiezer zich, dan kunt u éénmaal een nieuw stembiljet geven. U maakt het teruggegeven biljet onbruikbaar. Eventueel mogen stembureauleden uitleg geven over gebruik van het stembiljet. Dat mag alleen buiten het stemhokje.

28 Stemgeheim Twee of meer kiezers in één stemhokje is niet toegestaan.
Uitzondering: kiezers die vanwege een lichamelijke beperking niet zelfstandig hun stem kunnen uitbrengen. Kiezers met een verstandelijke beperking mogen géén hulp krijgen in het stemhokje. Ook kinderen mogen niet mee het stemhokje in, tenzij van enige beïnvloeding absoluut geen sprake kan zijn (bijv. moeder met een kind van drie jaar). Het is aan het stembureau om hierin tot verstandige keuzes te komen. Alleen kiezers die door een lichamelijke beperking (bijv. Parkinson of blind- of slechtziendheid) hun stem niet zelfstandig kunnen uitbrengen, mogen worden geholpen. Verstandelijk beperkte kiezers of kiezers die de taal niet goed machtig zijn, mogen géén hulp krijgen in het stemhokje.

29 Selfies, stemfies, omkoping, stemdwang
Maken van selfie of stemfie (foto door kiezer van zichzelf, al dan niet inclusief het ingevulde stembiljet) in beginsel geen bezwaar. Bij aanwijzingen dat dit gebeurt in het kader van ronselen, omkoping of stemdwang moet het stembureau optreden! Per geval bekijken hoe te reageren. Wijs de kiezer erop dat het stemgeheim inhoudt dat hij/zij in het geheim kan stemmen, en nooit kan worden gedwongen dit stemgeheim op te geven. Wijs de kiezer erop dat omkoping strafbaar is. Vermoedens van omkoping of stemdwang? Noteer op het betreffende proces-verbaal en licht de contactpersoon van de gemeente in. Bij de verkiezingen van 2014 is het maken van selfies/stemfies als nieuw fenomeen opgekomen: een door een kiezer gemaakte foto van zichzelf, al dan niet inclusief het ingevulde stembiljet. In veel gevallen gebeurt dit om betrokkenheid te tonen bij de democratie of bij een politieke partij. Daar is in beginsel geen bezwaar tegen. Er zijn geen aanwijzingen bekend dat er bij de verkiezingen van 2014 stemfies werden gemaakt in het kader van het ronselen van stemmen, omkoping of stemdwang. Als het stembureau die aanwijzingen wel heeft, moet het optreden. Bij aanwijzingen voor stemdwang moet de kiezer erop worden gewezen dat hij of zij de stem in het geheim mag uitbrengen, en nooit kan worden gedwongen dit stemgeheim op te geven. Bij aanwijzingen voor omkoping moet de kiezer erop worden gewezen dat dit strafbaar is. Bij vermoedens van stemdwang of omkoping moet het stembureau een aantekening maken op het betreffende proces-verbaal en de contactpersoon van de gemeente inschakelen. Die kan, in overleg, ook de politie inschakelen.

30 Ordehandhaving In stemlokaal mogen geen activiteiten plaatsvinden die kiezers in hun stemgedrag kunnen beïnvloeden. Wel toegestaan: waarnemers, ook van politieke partijen. Wel toegestaan: kiezers met t- shirts, das, badge enz. van een politieke partij. Niet toegestaan: stembureauleden met t-shirts, das, badge enz. van een politieke partij.

31 Ordehandhaving Bij calamiteiten of als een ordeverstoring uit de hand loopt, moet de voorzitter de zitting tijdelijk schorsen. Als u hulp nodig heeft, kunt u de contactpersoon van de gemeente bellen. U kunt erop wijzen dat schorsing alleen aan de orde is in uitzonderlijke gevallen (zoals brand of ernstige verstoring van de orde). Wat de stembureauleden bij een schorsing (en bij een heropening na de schorsing) moeten doen, staat in de stembureau-instructie, die te vinden is op

32 Het tellen van de stemmen
Het is uur: Laat de kiezers stemmen. Sluit de stembussen. U sluit het stemlokaal niet. Kiezers mogen telling bijwonen. Eventueel mogen zij ook filmen, mits zij daarmee de telling niet verstoren. Kiezers mogen niet helpen met tellen. De voorzitter heeft de leiding, legt het telproces uit en verdeelt de taken. De leden volgen instructies van de voorzitter.

33 Het tellen van de stemmen
Let op: de telmethode is aangepast aan de gecombineerde verkiezingen. Voor het stappenplan, zie: ° ° brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag Er is ook een nieuw stappenplan ‘Wat als het niet klopt?’, voor als er telverschillen zijn die niet kunnen worden verklaard. U kunt erop wijzen dat het volledige stappenplan voor het tellen te vinden is op De stappenplannen staan ook in de brochure Stembureau-instructie voor de verkiezingsdag.

34 Het tellen van de stemmen
[Aan te vullen door gemeente: nadere uitleg over of de tellingen al dan niet tegelijk kunnen worden verricht] U geeft hier uitleg over de volgorde van de tellingen. In de ruim 300 gemeenten die binnen het beheersgebied van één waterschap liggen, wordt er in de stemlokalen voor twee verkiezingen gestemd: voor de PS- en voor de WS-verkiezing. Dit geldt ook voor de gemeenten die binnen het beheersgebied van twee of drie waterschappen liggen, maar waar in de stemlokalen alléén kan worden gestemd voor het waterschap waar het betreffende stemlokaal is gesitueerd. In de overige stemlokalen worden drie of vier verkiezingen gehouden (en kan er dus gestemd worden voor twee of drie waterschappen), en moet er dus ook drie of vier keer worden geteld. Voor alle stemlokalen geldt dat de stembiljetten voor de aan de orde zijnde verkiezingen alléén tegelijk kunnen worden geteld als aan beide volgende voorwaarden wordt voldaan: De ruimte in het stemlokaal is voldoende groot om alle tellingen te verrichten, óf er kan gebruik worden gemaakt van een aparte ruimte voor elk van de tellingen. Er zijn voldoende tellers aanwezig. Als niet aan deze voorwaarden wordt voldaan, moet het stembureau de tellingen na elkaar verrichten. U legt hier uit welke situatie van toepassing is (Is er voldoende ruimte? Zijn er voldoende tellers? Geldt dit voor alle stemlokalen? Of zijn er ook stemlokalen waar de tellingen na elkaar zullen moeten worden verricht?).

35 Het tellen van de stemmen
In de volgende video wordt de telmethode in beeld gebracht. U wordt geadviseerd hier de video tonen die te vinden is op

36 Afronden Stop alles in enveloppen/pakken
Let op: voor elke verkiezing zijn er aparte enveloppen/pakken Verzegel de enveloppen/pakken Vul het proces-verbaal in Vergeet niet het proces-verbaal te ondertekenen Sluit alles af en breng de spullen naar de gemeente Licht hier toe hoe het stembureau alles moet achterlaten (bijv. in de verzegelde stembus).

37 Einde Bestudeer thuis de hele instructie en de film!
Heeft u nog vragen: stel ze gerust. Veel succes!