dr. Lukas Stalpers, radiotherapeut, AMC NVMO, Amersfoort, 9 mei 2003

Presentatie over: "dr. Lukas Stalpers, radiotherapeut, AMC NVMO, Amersfoort, 9 mei 2003"— Transcript van de presentatie:

1 dr. Lukas Stalpers, radiotherapeut, AMC NVMO, Amersfoort, 9 mei 2003
Late stralenschade dr. Lukas Stalpers, radiotherapeut, AMC NVMO, Amersfoort, 9 mei 2003

2 - Kunnen we kanker genezen zonder bijwerkingen
- Kunnen we kanker genezen zonder bijwerkingen ? - Rol van chemo-radiatie?

3 Dosis-Effect Prostaatkanker
Levegrün et al., Radiother Oncol, 2002; 63: 11

4 Late bijwerking chemo-radiatie: Fibrose

5 Fotonen 220 Volt

6 Ionisatie vrij electron secundair foton foton zuurstof-atoom

7 Ioniserende straling H2O + foton  e- + H* + OH-
H* + O2  HO2  O2- + H (= zeer reactief)

8 DNA-dubbelstrengsbreuk DNA
-deeltje Ionisatie spoor DNA-dubbelstrengsbreuk DNA

9 Ontwikkeling van Ion-Scavengers (~1950)

10 Amifostine (Ethyol®) & Radiotherapie
Vermindering acute bijwerkingen Tumorcontrole ? Vermindering late bijwerkingen ? Therapietrouw ? Kosten ?

11 Indeling naar Tijdstip
Vroege bijwerkingen Late bijwerkingen erytheem, desquamatie diarree, proctitis misselijkheid, braken cystitis hoofdpijn, moeheid fibrose darmstenose enteropathie hematurie concentratieverlies 90 dagen

12 Indeling naar Orgaan & Tolerantie (2 Gy per fractie)
Hoofd: Beharing 10 Gy Hoofd: Hersenen 30 Gy - 60 Gy Longen: Fibrose 20 Gy - 40 Gy Ruggenmerg 50 Gy - 60 Gy Nieren Gy Darmen Gy - 70 Gy Huid Gy

13 Risicofactoren voor het optreden van radiotherapie-bijwerkingen
Patiënt-gerelateerde bijwerkingen, Therapie-gerelateerde bijwerkingen

14 Patiënt-gerelateerde Risicofactoren voor Bijwerkingen
Roken Slechte algemene conditie Co-morbiditeit (diabetes, infectie) Tumor-stadium Hoge leeftijd Genetische predispositie (?)

15 Behandeling-gerelateerde Risicofactoren voor Bijwerkingen
Totale bestralingsdosis Fractiedosis Bestralingsvolume Combinatiebehandeling (chemotherapie, ARCON, hyperthermie)

16 Houlthusen curven (1928)

17 Fractionering

18 Fractionering

19 de volgende dia’s zijn ongeschikt voor jeugdige kijkers

20 Bijwerkingen: Volume-effecten

21 Bijwerkingen: Volume-effecten

22 Late bijwerking: Fibrose

23 Late bijwerking: Teleangiectasie

24 Zuurstof Effect LUCHT Houlthusen, 1928; Mottram, 1936; Gray et al., 1953

25 Radiotherapie in Hoofd Hals Tumoren
Kaanders et al., 1998

26 Late bijwerkingen: Houdt het eens op ??

27 Neen, het houdt niet op...

28 ...voor geen enkele late bijwerking

29 Voorspellen van Late Stralenschade: Metafase van bestraalde humane lymfocyten
Boei e.a., LUMC 2000

30 Chromosomale afwijkingen in bestraalde lymfocyten:
- Patienten met hoofd-hals tumoren (Borgmann, R&O, 2002) - Patienten met mammacarcinoom (Hoeller, Dresden, 2003) …correlatie met fibrose, …correlatie met tijdstip van fibrose,

31 Genetisch profiel van late stralenschade: Patiënten en Methode
Curatief bestraald prostaatcarcinoom > 2 jaar na radiotherapie 9 ernstige radiatieproctitis (over-responders) 7 zonder radiatieproctitis (non-responders) In vitro bestraalde lymfocyten (2 Gy) Affymetrix gene-chips®

32 Genetische handtekening voor late stralenschade?
22383 genen op chip 3049 actief na 2 Gy 359  of  40 genen  in OR, 4 genen  in OR (p<0.1)

33 Late side effects are a sign of success...
M.I.Saunders & S.Dische, ESTRO Praag 2002

34 Samenvatting Curatie door radiotherapie wordt beperkt door risico’s van late stralenschade, Combinatie-therapie verhoogt kans op acute toxiciteit, Chemo-radiatie en late schade ? Genetische predispositie !

35 Hypothese Genen & Late stralenschade
Ernst van late schade wordt bepaald door klinische factoren: dosis, volume, combinatie-therapie Tijdstip van late stralenschade wordt bepaald door genetische factoren “tijdbom”