Vlaamse mariene publicaties vrij beschikbaar op het web ? of ! Jan Haspeslagh Bibliothecaris VLIZ VUB (ANHC) 18 mei 2006 Brussel.

Presentatie over: "Vlaamse mariene publicaties vrij beschikbaar op het web ? of ! Jan Haspeslagh Bibliothecaris VLIZ VUB (ANHC) 18 mei 2006 Brussel."— Transcript van de presentatie:

1 Vlaamse mariene publicaties vrij beschikbaar op het web ? of ! Jan Haspeslagh Bibliothecaris VLIZ VUB (ANHC) 18 mei 2006 Brussel

2 Presentatie gebaseerd op: How to make your research more visible: the Open Archive Initiative and Repositories Pauline Simpson Southampton Oceanography Centre, UK VLIZ Young Scientists Day Brugge 25 Feb 2005

3 De weg naar meer zichtbaarheid van het marien onderzoek • Een korte gids doorheen : –(Crisis in) Scholarly Communication –Open Access –Open Archives Initiative –Digitale archieven – institutioneel, discipline, regionaal/nationaal –Wat betekent het digitaal archief voor u?

4 ‘Crisis in Scholarly Communication’ • Tijdschriften zeer belangrijk distributiekanaal voor onderzoeksresultaten • Gedomineerd door commerciële sector –Vicieuze cirkel : • Onderzoeker schrijft artikels (gratis of tegen ‘page charges’!) • Onderzoeker geeft copyright aan uitgevers (gratis) • Onderzoeker zetelt in Editorial Boards (gratis) • Onderzoeker peer-reviewt artikels (gratis) MAAR • Bibliotheken betalen enorme bedragen voor toegang tot literatuur en universiteiten betalen meer dan eens: voor toegang, voor kopieerrechten en voor archivering • Of ze kunnen gewoon niet betalen voor sommige paketten informatie (cfr. zeer dure databases)

5 ‘Crisis in Scholarly Communication’ ‘Crisis in Scholarly Communication’ • Ontevredenheid over het huidige model van wetenschappelijk publiceren en distribueren • Zelfs het rijkste instituut kan niet meer de toegang kopen tot alle literatuur die haar onderzoekers nodig hebben • Site-licenties en consortia helpen enigzins, maar dan vooral in de rijke landen • Veel commerciële uitgevers vragen nog extra vergoeding voor online toegang, naast de prijs voor papieren product: de druk op budgetten stijgt nog meer

6 Verwachte prijsstijging tijdschriften tot 2020 (Blixrud 2002) 1774 % 1986-2000 Tijdschriftprijs stijging+291% Prijsindex stijging + 70% 1986-2000 Tijdschriftprijs stijging+291% Prijsindex stijging + 70%

7 Actuele situatie: ontevredenheid op alle niveaus • Auteurs –Hun werk wordt niet gezien door alle collega’s: minder erkenning dan verwacht –Er moet extra betaald worden voor kleurfiguren, tabellen, annexen, page charges, etc. –Toch wordt het copyright volledig afgestaan, wat betekent dat zij achteraf niets meer zelf kunnen doen met hun eigen werk

8 Actuele situatie: ontevredenheid op alle niveaus • Auteurs –Hun werk wordt niet gezien door alle collega’s: minder erkenning dan verwacht –Er moet extra betaald worden voor kleurfiguren, tabellen, annexen, page charges, etc. –Toch wordt het copyright volledig afgestaan, wat betekent dat zij achteraf niets meer zelf kunnen doen met hun eigen werk • Lezers –Zij kunnen niet alle onderzoeksliteratuur raadplegen die ze nodig hebben – maakt hen minder performant

9 Actuele situatie: ontevredenheid op alle niveaus • Auteurs –Hun werk wordt niet gezien door alle collega’s: minder erkenning dan verwacht –Er moet extra betaald worden voor kleurfiguren, tabellen, annexen, page charges, etc. –Toch wordt het copyright volledig afgestaan, wat betekent dat zij achteraf niets meer zelf kunnen doen met hun eigen werk • Lezers –Zij kunnen niet alle onderzoeksliteratuur raadplegen die ze nodig hebben – maakt hen minder performant • • Bibliotheken – – Kunnen niet voldoen aan de informatienoden van gebruikers

10 Actuele situatie: ontevredenheid op alle niveaus • Auteurs –Hun werk wordt niet gezien door alle collega’s: minder erkenning dan verwacht –Er moet extra betaald worden voor kleurfiguren, tabellen, annexen, page charges, etc. –Toch wordt het copyright volledig afgestaan, wat betekent dat zij achteraf niets meer zelf kunnen doen met hun eigen werk • Lezers –Zij kunnen niet alle onderzoeksliteratuur raadplegen die ze nodig hebben – maakt hen minder performant • • Bibliotheken –Kunnen niet voldoen aan de informatienoden van gebruikers • • Gemeenschap –Verliest in alle gevallen omwille van slechte wetenschappelijke communicatie

11 Oplossing – Het publicatielandschap wijzigen 2 complementaire wegen naar ‘Open Access to Research’:  = vrij toegankelijk, beter opzoekbaar, onmiddellijk beschikbaar, vrij wat betreft gebruik onmiddellijk beschikbaar, vrij wat betreft gebruik • Open Access uitgeven –Auteur/onderzoeksgroep betaalt één keer : zorgt voor universeel OA • Open Access archieven (repositories) –Auteur deponeert fulltext van artikels, congrespapers, rapporten, theses, lesmateriaal, multimedia etc. –Tijdschriftartikels = de ‘post refereed pre-published’ versie deponeren in IA of archieven per discipline

12 Open Access • • Wat? – –Oproep voor vrije, ongehinderde toegang via internet tot de literatuur die door onderzoekers aan de wereld gegeven wordt zonder dat zij daar vergoeding voor verwachten. • • Waarom? – –Bredere verspreiding, stimuleert onderzoek, verrijkt onderwijs, delen van kennis tussen rijke en arme landen, hogere return op investering van belastinggeld in onderzoek. • • Hoe? – – Beschikbare fondsen gebruiken voorverspreiding van kennis, niet voor kopen van toegang tot die kennis.

13 Toenemend draagvlak voor Open Access Interesse van donoren: • • Howard Hughes in US • • Andrew Mellon in US - $7,000.000 • • Wellcome Trust in UK • • Research Councils UK • • Berlin Declaration in Support of Open Access 2003 Duitsland: Fraunhofer Society, Wissenschaftsrat, HRK, Max Planck Society, Leibniz Association, Helmholtz Association, German Research Foundation, Deutscher Bibliotheksverband Frankrijk: CNRS, INSERM Oostenrijk: FWF Der Wissenschaftsfonds België: Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen) Griekenland: National Hellenic Research Foundation

14 Toenemend draagvlak voor Open Access • De IFLA Verklaring over Open Access to Scholarly Literature and Research Documentation http://www.ifla.org/V/cdoc/open-access04.html http://www.ifla.org/V/cdoc/open-access04.html • Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities (Max Planck) • Bethesda Statement on Open Access Publishing • Buenos Aires • British Columbia • Schotland • Budapest Open Access Initiative 2002 (Soros Open Society) • Timeline of the Open Access Movement http://www.earlham.edu/~peters/fos/timeline.htm http://www.earlham.edu/~peters/fos/timeline.htm

15 Budapest Open Access Initiative 2002 Budapest Open Access Initiative 2002 Twee complementaire strategieën: • • Zelfarchivering: onderzoekers moeten in staat zijn hun peer- reviewed artikels op te nemen in open digitale archieven die compatibel zijn met: • • Open Archives Initiative standaarden • • Open-Access tijdschriften: tijdschriften die geen geld vragen voor online toegang. Om peer-review te betalen moeten andere fondsen gevonden worden (bv. een prijs voor publiceren van artikels cfr tijdschrift Ocean Science) Open Society Institute (Soros Foundation) bereid om dit model te financieren

16 Van theorie naar praktijk: Open Access tijdschriften • • PLoS Biology (sinds oktober 2003) en PLoS Medicine (sinds oktober 2004) • • BioMed Central (reeds meer dan 4500 papers) • • New Journal of Physics • • Indian Academy of Sciences: 11 tijdschriften in Open Access online • • Lund Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org – ~2000 peer reviewedhttp://www.doaj.org Open Access tijdschriften

17

18

19 Open-Access = gratis, online toegang tot elk artikel onmiddellijk na publicatie op het web

20 Het alternatief: Open archives, e-Print archives Essentiele elementen • • Institutioneel, volgens discipline of regio • • Wetenschappelijke inhoud: gepubliceerde artikels, boeken, hoofdstukken, preprints, congresverslagen, studiemateriaal, theses, data-sets, etc. • • Cumulatief en permanent: voorziet in duurzame, blijvende toegang tot publicaties • • Filosofie van Open Access: vrije toegang, online, ‘global’

21 Repositories (e-Print archieven) • Digitaal archief van e-prints, met vrije toegang en verspreiding via internet • Er wordt gebruik gemaakt van het Open Archive Initiative Metadata Harvesting Protocol • OAI –compatibele e-print archieven delen dezelfde metadata tags zodat de inhoud perfect uitwisselbaar is

22 Open Archive Initiative • Gesteund door Digital Library Federation & NSF • OAI Metadata Harvesting Protocol (V.2) zorgt voor interoperabiliteit tussen repositories door de metadata van een aantal afzonderlijke archieven samen te brengen in een doorzoekbare database. • Schept de voorwaarden voor een globaal virtueel onderzoeksarchief waar papers gemakkelijk bereikbaar zijn, om het even op welke server ze opgeslagen staan.

23 OAI- Metadata Harvesting Protocol

24 Een globaal initiatief: • Australian National University, … • Hong Kong University • Humboldt University Berlijn, … • Utrecht, Lund,… • MIT. CalTech, Library of Congress, … • UK – Glasgow, Nottingham, Edinburgh, Southampton, Oxford, Cambridge, Bristol ….. • Universiteit Gent, LUC, ODINPubAfrica, …?

25 Institutionele e-Print archieven (Repositories) • e-Print archieven gebaseerd op onderzoek van één instituut. Werkt via zelfarchivering en archivering ondersteund door bv. bibliotheek • Instituten staan in voor de technische ondersteuning, de organisatie en interne promotie • Instituut en onderzoekers hebben direct belang bij het naar buiten brengen van de onderzoeksoutput • Directe invloed op wetenschappelijke reputatie

26

27

28 Nationale/regionale repositories • Afzonderlijke repositories worden ‘geharvest’ (ePrints UK) (ePrints UK) • Ofwel één centrale repository (ODINPubAfrica = regionale repository voor de Ocean Data and Information Community in Afrika http://iodeweb1.vliz.be/odin/ ) (ODINPubAfrica = regionale repository voor de Ocean Data and Information Community in Afrika http://iodeweb1.vliz.be/odin/ ) http://iodeweb1.vliz.be/odin/ • • Mogelijkheid voor Vlaanderen?

29

30 Institutionele/regionale repositories: wat hoort er in thuis? • e-Prints digitale versies van om het even welke onderzoeks-output (tijdschriftartikel, boek, hoofdstuk, presentatie, rapport etc.) – preprints – niet gepubliceerde paper voor de peer-review – postprints – het artikel, na de peer-review, maar voor de definitieve tijdschriftversie – Meer en meer ook de publisher-pdf

31 Wat zijn de voordelen? • • Voor de onderzoeker Centraal archief van al zijn werk Verhoogde verspreiding en impact van het eigen onderzoek Vormt een CV en tool voor rapportering • • Voor het instituut Verhoogt de visibiliteit en het prestige Marketing-tool voor fondsenwerving Aantrekken van onderzoekers en studenten, etc. • • Voor de gemeenschap Geeft globale toegang tot onderzoeksresultaten Verzekert lange-termijn bewaring van academische output

32 Wat zijn de voordelen? • Brede verspreiding –papers beter bereikbaar –Meer geciteerd! • Vlugge verspreiding • Eenvoudige toegang • Op alle niveaus doorzoekbaar • Toegevoegde waarde –hit counts per artikel –Gepersonaliseerde output –Citatie-analyse mogelijk Lagere drempel voor ‘impact’ Lagere drempel voor toegang

33 Wat zijn de voordelen? • Articles freely available online are more highly cited. For greater impact and faster scientific progress, authors and publishers should aim to make research easy to access • Nature, Volume 411, Number 6837, p. 521, 2001 Steve Lawrence Online or Invisible? http://www.neci.nec.com/~lawrence/papers/online-nature01/ http://www.neci.nec.com/~lawrence/papers/online-nature01/

34 Nadelen? • Work load – veel administratie, aanleren nieuwe systemen, … De bibliotheek is hèt instrument om het systeem te organiseren en beheren • Kwaliteitscontrole, Peer review? • Kwaliteitscontrole, Peer review? Auteurs blijven gewoon publiceren in peer-reviewed tijdschriften, maar deze artikels worden bijkomend ook in repositories gedeponeerd • Aantasting van de ’gevestigde waarden’? –Editors worden soms betaald door uitgevers: blijft –Opgebouwde reputaties binnen huidig systeem: blijft –‘Anti-uitgever standpunt’: repositories zijn complementair aan uitgeversproducten

35 Copyright – wat kan je doen? • •Tekst toevoegen aan Copyright Forms : "I hereby transfer to [publisher or journal] all rights to sell or lease the text (on paper and online) of my paper [paper title]. I retain only the right to distribute it free for scholarly/scientific purposes, in particular the right to self-archive it publicly online on the Web." • •Overeenkomst met uitgever om het e-print recht te behouden • •De postprint versie deponeren (soms ook de journal- pdf)

36

37

38

39 Waarom meewerken? • • Om je eigen onderzoek zichtbaar te maken en beschikbaar in elektronische vorm • • Om je eigen werk en dat van collega’s te promoten binnen je gemeenschap • • Om de repository te gebruiken als een verzekerde opslag van je eigen werk – dit ondersteunt het antwoorden op de vele aanvragen naar artikels en gepubliceerde data • • Bijdragen tot nationale en globale initiatieven die een internationaal publiek bereiken, publiek dat jouw recent onderzoek kan raadplegen

40 Leg een link van je eigen homepage naar de regionale repository: automatische update!

41 Visibiliteit: Open Access repositories halen hoge score in websearches

42 Visibiliteit: Open Access repositories halen hoge score in websearches: ook mogelijk voor Vlaams onderzoek! OMA Open Marine Archive

43 Vlaamse mariene publicaties vrij beschikbaar op het web: ? of !: !!! OMA Open Marine Archive