Sekshormonen: van menarche tot menopause

Presentatie over: "Sekshormonen: van menarche tot menopause"— Transcript van de presentatie:

1 Sekshormonen: van menarche tot menopause
Herfstvergadering VVOG Hasselt, 29 september 2007

2 Synopsis Algemene kenmerken Waar worden ze geproduceerd? Wat doen ze?
Hoe werken ze? Hoe wordt hun productie geregeld? Paradigma’s van disfunctie Agonisten en antagonisten: klinische applicaties Wanneer en welke bepalingen van seksuele steroïden zijn nodig of nuttig? Hasselt, 29 september 2007

3 Primordiale functie van seksuele steroïden = voortplanting
Gametogenese Follikelgroei, selectie, dominantie,ovulatie, Genderidentiteit en seksuele oriëntatie Secondaire geslachtskenmerken Ontmoeting gameten Sex drive Fertilisatie zwangerschap Hasselt, 29 september 2007

4 What’s in a name? Androgenen (C-19) Testosteron (anabole effecten)
Dihydrotestosteron (androgene effecten) Androsteendion (precursor) DHEA (bijnier) Oestrogenen (C-18) Oestradiol (product van de follikel) Oestron (precursor) Oestriol (metaboliet) Progesteron (C-21) Hasselt, 29 september 2007

5 Algemene kenmerken Afgeleid van cholesterol
De rol van StAR (steroidogenic acute regulatory protein) Essentiële enzymatische processen zijn Cholesterol → pregnenolon Pregnenolon → progesteron (3β HSD) Pregnenolon → androgenen (17α hydroxylase) Androgenen → oestrogenen (aromatase) Transport via bindingsglobulines SHBG (testosteron en oestradiol) CBG (progesteron) Signaaltransductie via nucleaire receptoren Effect via lokale mediatoren Hasselt, 29 september 2007

6 Productieplaatsen Hasselt, 29 september 2007

7 De relatie theca- en granulosacellen,
de perifere circulatie en de follikel Hasselt, 29 september 2007

8 Het twee-cellen,twee-gonadotropinenmodel
Hasselt, 29 september 2007

9 De pathways Hasselt, 29 september 2007

10 Oestrogenen Secundaire geslachtskenmerken Sluiten epifysaire schijven
Groei endometrium Borstontwikkeling Regulatie LH en FSH secretie Metabole effecten Cerebrale effecten Hasselt, 29 september 2007

11 Alfa- en Beta receptoren
Hasselt, 29 september 2007

12 Klinische relevantie α en β-receptoren komen in wisselende verhouding voor in de doelorganen 17β-oestradiol spreekt vnl de α-receptor aan die hoofdzakelijk voorkomt in de genitale tractus De β-receptoren komen hoofdzakelijk voort in de extra-genitale doelorganen en worden aangesproken door ‘oestrogeenachtige’ stoffen zoals SERMs, fyto-oestrogenen, xeno-oestrogenen Gedeeltelijke verklaring voor de agonistische en antagonistische werking van SERMs Hasselt, 29 september 2007

13 Rol van oestrogenen in de cyclus: de genitale tractus
Cervix Endometrium Hasselt, 29 september 2007

14 Klinische relevantie Anti-oestrogeen effect van Clomid op endometrium en cervicale mucus Hyperplasie van het endometrium na langdurige blootstelling aan oestrogenen Postmenstruele spotting wanneer oestrogenen onvoldoende snel hun secretie hernemen bij het begin van de cyclus Hasselt, 29 september 2007

15 Rol van oestrogenen in de cyclus: de ovaria
Groei en selectie van follikels Dominantie van de ovulatoire follikel Hasselt, 29 september 2007

16 Klinische relevantie Stopzetten follikelgroei wanneer de verhouding androgenen/oestrogenen in het follikelvocht gestoord wordt (cfr PCO-syndroom) Hasselt, 29 september 2007

17 Rol van oestrogenen in de cyclus: de hypothalamo-hypofysaire as
Sturen van de LH/FSH verhouding door differentiële negatieve feedback Ovulatiesignaal door positieve feedback Hasselt, 29 september 2007

18 Klinische relevantie Dominantie negatieve feedback bij het begin van de cyclus: cycle initiation defect Inhibitie van de follikelgroei door exogene oestrogenen Hasselt, 29 september 2007

19 Progesteron Precursor van zowel corticosteroïden, androgenen als oestrogenen De progesteronreceptor wordt geïnduceerd door oestrogenen Antagonist van oestrogenen door downregulatie van de oestrogeenreceptor en door metabolisatie van oestradiol in het endometrium (omzetting naar oestron en sulfatering) Hasselt, 29 september 2007

20 Progesteron: fysiologische rol
Omvorming endometrium Regulatie gonadotrofines Uterolyticum Immunologische bescherming Hasselt, 29 september 2007

21 Klinische relevantie Onderdrukking ovulatiepiek (cfr werkingsmechanisme van OCs, POPs en MAP) Onderdrukking proliferatie endometrium ≠ hemostypticum Preventie premature contracties? Hasselt, 29 september 2007

22 Androgenen Adrenarche Precursor oestrogenen Huidaanhangsels
Spierontwikkeling Seksuele oriëntatie Libido Hasselt, 29 september 2007

23 Evenwicht androgenen - oestrogenen
De pivotale rol van SHBG Androgeen milieu ↓ indien SHBG ↑ Oestrogenen Thyroidhormoon Levercirrhose Androgeenmilieu ↑ indien SHBG ↓ Androgenen Insuline en IGF-I Obesitas Hasselt, 29 september 2007

24 Paradigma’s van disfunctie: fysiologische situaties
Hyperandrogeen klimaat rond de puberteit Relatief hyperandrogeen klimaat onder invloed van : groeihormoon en IGF1 Van PCO-ovaria naar een PCO-syndroom Hyperandrogeen klimaat na de menopause Secretie oestrogenen vermindert sneller dan die van androgenen Laag SHBG en relatief overwicht van androgenen Hasselt, 29 september 2007

25 Paradigma’s van disfunctie
Congenitale bijnierhyperplasie Hasselt, 29 september 2007

26 Paradigma’s van disfunctie
Androgeeninsensitiviteitsyndroom (TFS) Hasselt, 29 september 2007

27 PCO-syndroom Hasselt, 29 september 2007

28 Pubertas praecox Augustus 2003 Suzan 5 jaar Emma 7 jr Augustus 2007
Hasselt, 29 september 2007

29 Het verhaal van Suzan Klinische gegevens (4 jaar)
Recidiverend vaginaal bloedverlies Beginnende borstontwikkeling Geen seksuele beharing Abdominale echo: cyste li ovarium 5 cm Lengte 120 cm (P97=112 cm); gewicht 24 kg (P97=20kg) Botleeftijd: 8j10md Hasselt, 29 september 2007

30 Het verhaal van Suzan Labogegevens LH 0,1 mIU/mL FSH 0,9 mIU/mL
PRL 10,5 ng/mL E2 48 pg/mL T < 10ng/dL Adion 13,5 ng/dL DHEAS 15 µg/dL hCG < 0,1 ng/mL Vrij T4 2,8 pg/mL Vrij T3 10,7 pg/mL TSH < 0,020 µU/mL Hasselt, 29 september 2007

31 Diagnose: Mc Cune Albright
Behandeling Strumazol en Elthyrone Arimidex Klinische toestand in augustus 2007 Geen verdere borstontwikkeling Geen vaginaal bloedverlies meer Lengte: 138 cm (= P75); gewicht: 33 kg (= P80) Labo LH 0,11 mIU/mL FSH 3,7 mIU/mL E2 < 12 pg/mL DHEAS 72 µg/dL Hasselt, 29 september 2007

32 Mc-Cune Albright syndroom
Augustus 2007 Augustus 2003 Suzan 5 jaar Emma 7 jr Hasselt, 29 september 2007

33 Agonisten en antagonisten Progesteron
Agonisten: progestativa Antagonisten mifepriston Hasselt, 29 september 2007

34 Agonisten en antagonisten Oestrogenen
Synthetische oestrogenen Fyto-oestrogenen SERM’s Clomifeen Tamoxifen Raloxifin Aromatase inhibitoren Hasselt, 29 september 2007

35 Agonisten en antagonisten Androgenen
Synthetische androgenen Antagonisten Cyproteronacetaat Flutamide Spironolacton 5α-reductase inhibitoren finasteride Hasselt, 29 september 2007

36 Wanneer welke seksuele steroïdhormonen bepalen?
Oestradiol Monitoring ovulatie-inductie en ovariële stimulatie Progesteron Bewijs ovulatoire cyclus Vermoeden ectopische zwangerschap Androgenen Vrij testosteron: diagnose PCO-syndroom DHEAS: syndromen van hyperandrogenisme Hasselt, 29 september 2007