“Stresstest” Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Dordrecht Rein-Aart van Vugt Jaapjan Visser 29 oktober 2013.

Presentatie over: "“Stresstest” Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Dordrecht Rein-Aart van Vugt Jaapjan Visser 29 oktober 2013."— Transcript van de presentatie:

1 “Stresstest” Een financieel beeld van de gemeente Dordrecht Dordrecht Rein-Aart van Vugt Jaapjan Visser 29 oktober 2013

2 ©Deloitte Waar draait het om? Voorzieningen- niveau Financiële positie Lokale lasten 2Concept ter afstemming

3 ©Deloitte Uitgangspunten stresstest. 3 Hoofdzakelijk op basis van openbare bronnen: –Begroting –Jaarrekening –CBS-statistieken –Atlas van de lokale lasten Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) –Publicaties schuldpositie Nederlandse gemeenten VNG Ranking op basis van: –Landelijke normen van VNG –Vergelijking benchmarkgemeenten Concept ter afstemming

4 ©Deloitte Financieel gezond. Financiële positie: “Het vermogen van een gemeente in relatie tot de exploitatie, met inachtneming van de risico’s” Dat is: - Breder dan reserves - Breder dan het weerstandsvermogen - Ook de toekomstige reguliere exploitatielasten ► En…dus niet uit de balans af te leiden; daarom de paragrafen Concept ter afstemming4

5 ©Deloitte Sluitende begroting Weerstandscapaciteit Weerstandsvermogen Risico’s Financiële positie EMU-saldo Wet Hof Voor het inzicht zijn meer factoren belangrijk (Stresstest) Financiële strategie. 5 1 2 3

6 ©Deloitte Samenvatting financiële strategie. 6 -Resultaat voor bestemming (excl. Grondexploitaties) structureel sluitend houden -Bezuinigingen -Regeerakkoord vanaf 2014 -Decentralisaties (jeugdzorg, participatiewet en AWBZ/WMO) -Inzicht in (langjarige toekomstige) ontwikkeling van EMU-saldo en schuldpositie -Beheersen van investeringsprogramma (incl. grondexploitaties) -Risico’s afbouwen -Ideaalcomplex van investeringen ontwikkelen 1. Houdt uw begroting onder controle (structureel evenwicht): - Verwerk verliezen en risico’s - Schrik niet direct van dalende reserve - Neem via stappenplan maatregelen om termijn vermogen te consolideren Benader de uitdagingen gestructureerd en consequent in drie delen: 1.Begroting 2. EMU-saldo en Schuldpositie 3.Vermogenspositie 3. Vermogenspositie beheersen: 2. EMU-saldo en Schuldpositie beheersen:

7 ©Deloitte Algemene indicatoren. AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden Aantal inwoners94.270176.40098.675118.860 151.820 118.750 “Groene druk” (< 25 jaar)28%30%32%29% 28% 32% “Grijze druk” (≥ 65 jaar)15%16%14%16% 15% 13% CentrumfunctieSterk RedelijkSterk Sociale structuurMatig Oppervlakte (km2)31,283,124,199,5 32,1 23,3 Oppervlakte land (km2)29,380,922,879,0 29,2 22,0 Oppervlakte water (km2)1,92,21,220,5 2,9 1,3 Lengte wegen (km)354943288481 422 333 Lokale lasten 2013 (meer.pers.huish.) 544716730600 732 751 Ranglijst Coelo 2013422826437 269 297 Gemiddeld inkomen per huishouden € 29.600€ 31.400€ 29.600€ 29.800 € 32.200 € 31.700 Aantal mensen per huishouden2,1 1,82,2 2,0 1,9 Gemiddelde WOZ-waarde€ 206.000€ 252.000€ 195.000€ 180.000 € 253.000 € 232.000 Concept ter afstemming7

8 ©Deloitte Algemene indicatoren. Alblasser- dam Dordrecht Hendrik- Ido- Ambacht PapendrechtSliedrechtZwijndrecht Aantal inwoners19.465118.86028.25532.030 24.230 44.500 “Groene druk” (< 25 jaar)32%29%33%29% 31% 28% “Grijze druk” (≥ 65 jaar)18%16%14%18% 20% CentrumfunctieWeinigSterkWeinig Redelijk Sociale structuurGoedMatigGoed Redelijk Matig Oppervlakte (km2)10,199,511,910,8 14,0 22,8 Oppervlakte land (km2)8,879,010,79,5 12,8 20,4 Oppervlakte water (km2)1,320,51,21,3 1,2 2,4 Lengte wegen (km)64481107116 84 178 Lokale lasten 2013 (meer.pers.huish.) 772600755716 565 715 Ranglijst Coelo 201332937300229 17 225 Gemiddeld inkomen per huishouden € 29.500€ 29.800€ 32.900€ 31.800 €28.900 € 30.000 Aantal mensen per huishouden 2,52,22,52,3 2,2 Gemiddelde WOZ-waarde€ 219.000€ 180.000€ 238.000€ 215.000 € 194.000 € 197.000 Concept ter afstemming8

9 ©Deloitte Lokale heffingen. 9Concept ter afstemming Nederland gemiddeldDordrecht Gemeentelijke woonlasten 2013BedragMutatie (%) Gemeentelijke woonlasten 2013BedragMutatie (%) Eénpersoonshuishouden6302Eénpersoonshuishouden6002,1 Meerpersoonshuishouden6971,9Meerpersoonshuishouden6002,1 Rangnummer meerpersoonshuishouden37 Onroerendezaakbelasting (ozb) Tarief woningen (%)0,10913,3Tarief woningen (%)0,1153-0,3 Tarief niet-woningen (%)0,38832,9Tarief niet-woningen (%)0,3955-0,2 Reinigingsheffing woningen Tarief éénpersoonshuishouden213-0,4Tarief éénpersoonshuishouden2482,8 Tarief meerpersoonshuishouden264-0,2Tarief meerpersoonshuishouden2482,8 Kwijtschelding mogelijk Ja Kwijtscheldingsnorm (%) 100 Rioolheffing woningen Tarief éénpersoonshuishouden1673Tarief éénpersoonshuishouden1584,0 Tarief meerpersoonshuishouden1832,8Tarief meerpersoonshuishouden1584,0 Kwijtschelding mogelijk Ja Kwijtscheldingsnorm (%) 100 Heffingskorting Bedrag0,14 Bedrag0 Burgerzaken Kosten paspoort50,242Kosten paspoort50,052,8 Kosten rijbewijs43,554,2Kosten rijbewijs58,42,8 Kosten identiteitskaart41,793,3Kosten identiteitskaart41,152,7 Kosten uittreksel gba9,744,5Kosten uittreksel gba10,002,6 Toeristenbelasting Bedrag per overnachting1,599,1Bedrag per overnachting0.000 Hondenbelasting Bedrag voor één hond621,9Bedrag voor één hond1012,7 Omgevingsvergunning Bedrag voor dakkapel 10.000 euro3404,1Bedrag voor dakkapel 10.000 euro2580,0 Bedrag voor uitbouw woning 45.000 euro 1.2924Bedrag voor uitbouw woning 45.000 euro 1.1610,0 Bedrag voor nieuwbouw woning 140.000 euro 3.9293,9Bedrag voor nieuwbouw woning 140.000 euro 3.6120,0

10 ©Deloitte Risicoprofiel. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming10 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden Weerstandscapaciteit (WC) 43,5 70,012,930,940,913,4 Risicoprofiel (RP) 21,8 76,048,778,221,912,2 Ratio WC/RP 2,0 0,90,30,41,91,1 Dordrecht Weerstandscapaciteit (WC)75,6 Risicoprofiel (RP) 82,1 Ratio WC/RP 0,92 Ontwikkeling ratio na jaarrekening 2012 en kadernota 2014:

11 ©Deloitte Risicoprofiel. (x € 1 mln.) Drechtsteden Concept ter afstemming11 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik-Ido- Ambacht PapendrechtSliedrechtZwijndrecht Weerstandscapaciteit (WC) 4,4 30,95,818,95,76,2 Risicoprofiel (RP) 2,1 78,23,57,55,43,2 Ratio WC/RP 2,1 0,41,72,51,11,9

12 ©Deloitte De indicatoren. Concept ter afstemming12 Indicator Schuldpositie Reservepositie Aanwending externe financiering Vaste activa -/- reserves Voorzieningen Garantstellingen Rentelasten Grondexploitatie Begroting 2013 - 2017 Reserve-ontwikkeling EMU Saldo Verbonden partijen Realiteit begroting

13 ©Deloitte Schuldenpositie. Landelijk gemiddelde 2011 Kritische norm Dordrecht 2009 Dordrecht 2010 Dordrecht 2011 Dordrecht 2012 Debt Ratio58%80%32%37%41%45% Netto schuld/ Exploitatie 44%135%2%20%28%39% Netto schuld/ balanstotaal 1%10%14%20% Schuld-evolutie€ 658€ 308€ 466 Plaats op de ranglijst169198 Nog niet bekend Netto schuld per inwoner € 1.424n.v.t.€ 92€ 750€ 1.058€ 1.524 13Concept ter afstemming

14 ©Deloitte Schuldenpositie. (per 31.12.2012) Landelijk gemiddelde Kritische norm AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden Debt Ratio58%80%75%82%84%45%89%37% Netto schuld/ Exploitatie 44%135%112%84%109%39%119%25% Netto schuld/ balanstotaal 60%53%57%20%78%15% Schuld-evolutie€ 88-/- € 86€ 187€ 466€ 245€ 264 Plaats op de ranglijst Nog niet bekend (2011: 387) Nog niet bekend (2011: 339) Nog niet bekend (2011: 393) Nog niet bekend (2011: 198) Nog niet bekend (2011: 394) Nog niet bekend (2011: 163) Netto schuld per inwoner € 1.424n.v.t.€ 3.428€ 2.291€ 3.683€ 1.524€ 3.806€ 1.036 Concept ter afstemming14

15 ©Deloitte Schuldenpositie. (per 31.12.2012) Drechtsteden Landelijk gemiddelde Kritische norm Alblasser- dam Dordrecht Hendrik- Ido- Ambacht Papen- drecht Slie- drecht Zwijn- drecht Debt Ratio58%80%66%45%90%68%40%85% Netto schuld/ Exploitatie 44%135%64%39%248%74%35%110% Netto schuld/ balanstotaal 50%20%78%48%26%65% Schuld-evolutie-/- € 78€ 466€ 129€ 81-/- € 139€ 107 Plaats op de ranglijst Nog niet bekend (2011 277) Nog niet bekend (2011: 198) Nog niet bekend (2011: 412) Nog niet bekend (2011: 291) Nog niet bekend (2011: 179) Nog niet bekend (2011: 33)7 Netto schuld per inwoner € 1.424n.v.t.€ 1.571€ 1.524€ 4.936€ 1.829€ 735€ 2.444 Concept ter afstemming15

16 ©Deloitte Aanwending externe financiering. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming16 Dordrecht 20082009201020112012 Langlopende schulden111,8109,7193,6244,9288,1 Werkkapitaal (vlottende passiva -/- vlottende activa) -/-17,858,640,928,029,0 Externe financiering94,0168,3234,5272,9317,1 Kapitaalverstrekking deelnemingen20,019,819,7 Uitgezette leningen39,437,134,648,948,5 Overige uitzettingen > 1 jaar128,2120,4110,898,187,3 Grondexploitaties118,6129,7125,9134,1116,2 Bijdrage aan activa in eigendom derden1,11,51,41,51,3 Inzet financiering FVA en GREX307,3308,5292,4302,3273,1 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau -/- 213,3-/- 140,2-/- 57,9-/- 29,444,0 Materiële vaste activa 348,3412,5475,2501,3539,7 Externe financiering in % materiële vaste activa -/-61%-/- 34%-/- 12%-/- 6%8%

17 ©Deloitte Aanwending externe financiering. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming17 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden 2012 Langlopende schulden 288,2 494,0263,4288,1536,5217,1 Werkkapitaal (vlottende passiva-vlottende activa) 49,4 61,4212,529,064,015,8 Externe financiering 337,6 555,4475,9317,1600,5232,9 Kapitaalverstrekking deelnemingen 0,8 2,1181,719,711,79,2 Uitgezette leningen 14,6 153,0102,548,520,230,5 Overige uitzettingen > 1 jaar87,37,080,6 Grondexploitaties 67,4 65,556,3116,212,89,5 Bijdrage aan activa in eigendom derden2,40,71,30,217,5 Inzet financiering FVA en GREX 82,8 222,9341,3273,152,0147,3 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau 254,8 332,5134,544,0548,585,6 Materiële vaste activa 390,8 470,0241,0539,7626,5601,6 Externe financiering in % materiële vaste activa 65% 71%56%8%88%14%

18 ©Deloitte Aanwending externe financiering. (x € 1 mln.) Drechtsteden Concept ter afstemming18 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik- Ido- Ambacht Papen- drecht Slie- drecht Zwijn- drecht 2012 Langlopende schulden 23,0 288,194,372,315,689,6 Werkkapitaal (vlottende passiva - vlottende activa) 11,1 29,051,6-/- 10,34,424,6 Externe financiering 34,1 317,1145,962,020,0114,1 Kapitaalverstrekking deelnemingen 0,6 19,70,71,81,21,6 Uitgezette leningen 3,8 48,59,41,72,012,6 Overige uitzettingen > 1 jaar 0,2 87,30,42,0 Grondexploitaties 10,0 116,285,014,85,8-/- 0,7 Bijdrage aan activa in eigendom derden1,34,30,20,3 Inzet financiering FVA en GREX 14,6 273,199,820,39,213,8 Externe financiering ten behoeve van het voorzieningenniveau 19,4 44,046,141,710,8100,3 Materiële vaste activa 40,0 539,764,081,252,1125,8 Externe financiering in % materiële vaste activa 49% 8%72%51%21%80%

19 ©Deloitte Reserves. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming19 Dordrecht 20082009201020112012 Algemene reserve 44,138,937,435,918,1 Bestemmingsreserve 501,1489,0476,8458,0452,5 Resultaat na bestemming 6,43,69,226,010,2 Totaal eigen vermogen 551,6531,5523,4520,0480,8 Eigen vermogen in % van balans 71%66%61%58%53% Eigen vermogen in % van de exploitatie109%92%98%106%103% Balanstotaal 773,9811,5852,8896,7898,9 Totaal exploitatie (excl. stortingen in reserves) 505,3470,5453,2447,9468,4

20 ©Deloitte Reserves. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming20 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden 2012 Algemene reserve 15,5 57,210,018,140,924,0 Bestemmingsreserve 98,1 52,263,4452,534,4455,1 Resultaat na bestemming 5,2 7,613,610,2-/- 9,4-/- 1,0 Totaal eigen vermogen 118,8 117,087,0480,865,9478,1 Eigen vermogen in % van balans 22% 15%13%53%9%58% Eigen vermogen in % van de exploitatie 41% 24%25%103%14%100% Balanstotaal 538,1 765,9654,9898,9734,3821,1 Totaal exploitatie (excl. storting reserves) 289,0 480,0341,6468,4481,7480,2

21 ©Deloitte Reserves. (x € 1 mln.) Drechtsteden Concept ter afstemming21 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik-Ido- Ambacht PapendrechtSliedrecht Zwijn- drecht 2012 Algemene reserve 3,7 18,14,85,76,2 Bestemmingsreserve 8,5 452,510,813,725,67,7 Resultaat na bestemming 2,1 10,20,11,82,03,7 Totaal eigen vermogen 14,3 480,815,721,127,717,6 Eigen vermogen in % van balans 24% 53%9%17%40%10% Eigen vermogen in % van de exploitatie 30% 103% 29%27%53%18% Balanstotaal 60,7 898,9175,1121,669,2168,0 Totaal exploitatie (excl. storting reserves) 47,0 468,4 54,978,651,999,9

22 ©Deloitte Reserves Dordrecht. samenstelling per 31/12/2012 X € 1 miljoenIn % Algemene reserve 18,14% Bestemmingsreserve: afschrijving activa economisch nut156,635% strategische investeringen70,916% inkomensreserve / EZH166,937% overig58,113% 452,594% Resultaat na bestemming (inclusief budgetoverheveling naar 2013) 10,22% TOTAAL RESERVES 480,8100% 22

23 ©Deloitte Vaste activa en reserves. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming23 Dordrecht 20082009201020112012 (im)materiële vaste activa -/- reserves-203,4-126,4-48,2-18,658,8 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie (incl. stortingen reserves) -40%-21%-9%-4%13% Uitstaande geldleningen 39,437,134,648,948,5 Uitstaande geldleningen in % van langlopende aangetrokken leningen 35%34%18%20%17% +53% punt

24 ©Deloitte Vaste activa en reserves. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming24 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden 2012 (im)materiële vaste activa -/- reserves 272,6353,0 154,258,8560,6123,5 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie (incl. stortingen reserves) 51%74% 45%13%116%26% Uitstaande geldleningen 14,6 153,0102,548,520,230,5 Uitstaande geldleningen in % van langlopende aangetrokken leningen 5%31%39%17%4%14%

25 ©Deloitte Vaste activa en reserves. ( x € 1 mln.) Drechtsteden Concept ter afstemming25 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik-Ido- Ambacht Papen- drecht Sliedrecht Zwijn- drecht 2012 (im)materiële vaste activa -/- reserves 25,6 58,8 48,460,024,6108,2 (im)materiële vaste activa -/- reserves in % van de exploitatie (incl. stortingen reserves) 61% 13% 88%76%47%108% Uitstaande geldleningen 3,8 48,59,41,72,012,6 Uitstaande geldleningen in % van langlopende aangetrokken leningen 17% 10%2%13%14%

26 ©Deloitte Voorzieningen. ( x € 1,0 mln.) (exclusief verliesvoorzieningen grondexploitatie ) Concept ter afstemming26 Dordrecht20082009201020112012 Voorzieningen 1 januari 14,48,413,79,710,8 Toevoegingen 1,111,77,18,18,6 Onttrekkingen 7,16,411,17,04,6 Voorzieningen 31 december 8,413,79,710,814,8 - verplichtingen en risico's 0,1 0,03,28,1 - onderhoud 2,79,39,47,66,7 - door derden beklemde middelen 5,64,30,3--

27 ©Deloitte Voorzieningen. ( x € 1,0 mln.) (exclusief verliesvoorzieningen grondexploitatie ) Concept ter afstemming27 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden 2012 Voorzieningen 1 januari 26,422,5 21,7 10,8 19,529,9 Toevoegingen 9,07,1 5,4 8,6 7,329,8 Onttrekkingen 17,79,1 7,5 4,614,721,7 Voorzieningen 31 december 17,720,619,714,812,138,0 - verplichtingen en risico's 11,33,913,08,112,57,4 - onderhoud 2,716,73,26,7-/- 0,529,2 - door derden beklemde middelen 3,83,5-0,11,4

28 ©Deloitte Voorzieningen. (x € 1,0 mln.) (exclusief verliesvoorzieningen grondexploitatie) Drechtsteden Concept ter afstemming28 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik- Ido- Ambacht Papen- drecht Sliedrecht Zwijn- drecht 2012 Voorzieningen 1 januari 6,610,81,515,911,97,2 Toevoegingen 2,88,61,05,53,21,0 Onttrekkingen 3,34,60,23,01,40,3 Voorzieningen 31 december 6,114,82,318,413,87,9 - verplichtingen en risico's 1,18,12,33,81,37,9 - onderhoud 5,16,714,511,5 - door derden beklemde middelen -0,11,0

29 ©Deloitte Rente. (x € 1.000) Concept ter afstemming29 Rentekosten leningen11.250 Rentekosten eigen financieringsmiddelen15.260 Waarvan toegevoegd aan reserves/voorzieningen5.698 Waarvan ten gunste van exploitatie9.562 Totale rentelasten (netto)26.510 Totale rentelasten in % van de exploitatie5,7% Rente ten laste van de grondexploitatie5.348 Rente ten laste van de exploitatie 22.916 Renteresultaat - 1.754 Per saldo ten laste van de exploitatie (26.510 -/- 9.562 -/- 5.348) Out-of-pocket rentelasten 11.600 11.250

30 ©Deloitte Garantstellingen. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming30 Dordrecht 20082009201020112012 Gewaarborgde leningen 10781797894 Gewaarborgde leningen (achtervang) 266240293277292

31 ©Deloitte Garantstellingen. (x € 1 mln.) Concept ter afstemming31 AlkmaarBredaDelftDordrechtHaarlemLeiden 2012 Gewaarborgde leningen 611449,9941169 Gewaarborgde leningen (achtervang) 5791.6279482921.947648

32 ©Deloitte Garantstellingen. (x € 1 mln.) Drechtsteden Concept ter afstemming32 Alblasser- dam Dordrecht Hendrik-Ido- Ambacht PapendrechtSliedrecht Zwijn- drecht 2012 Gewaarborgde leningen 129422104413 Gewaarborgde leningen (achtervang) 32292665447124

33 ©Deloitte Grondexploitatie. IEGG (x € 1.000) 33Concept ter afstemming

34 ©Deloitte Grondexploitatie. NIEGG 34Concept ter afstemming In verband met vertrouwelijkheid geen uitsplitsing per project. Globaal beeld: Boekwaarde is absoluut en relatief gezien hoog. Biedt risico’s én kansen. Flinke voorziening getroffen in verleden + actualisatie in 2012, bijvoorbeeld Maasterras. Grootste projecten betreffen Dordtse Kil-IV, Maasterras en Amstelwijk ten noorden van Kilweg  samen per saldo € 35 mln. Nog 8 “projecten”, afgelopen 2 jaar flink opgeschoond.

35 ©Deloitte Begroting 2014 (x € 1 mln.) (o.b.v. Meerjarenbegroting 2014-2017) Dordrecht 201220132014201520162017 Totale lasten (excl. storting reserves) 468,4413,1357,3nb Resultaat voor bestemming -/- 39,1-/- 14,2-/- 3,11,05,911,8 Mutaties in de reserves -/- 49,314,5-/- 3,80,74,79,7 Resultaat na bestemming 10,20,30,70,31,22,1 Resultaat (voor bestemming) in % van totale lasten -/- 8,3%-/- 3,4%-/- 0,9% Concept ter afstemming35

36 ©Deloitte Ontwikkeling reserves. 2012 - 2016 (x € 1,0 mln. o.b.v. Meerjarenbegroting 2014-2017) Concept ter afstemming36 Dordrecht201220132014201520162017 Stand 1/1520,0480,9466,7463,6464,6470,5 Resultaat voor bestemming-/- 39,1-/- 14,2-/- 3,11,05,911,8 Stand 31/12480,9466,7463,6464,6470,5482,3

37 ©Deloitte Structureel begrotingsevenwicht? (x € 1 mln.) (o.b.v. Meerjarenbegroting 2014-2017) Concept ter afstemming37 201220132014201520162017 Resultaat voor bestemming (a)-/- 39,1-/-14,2-/- 3,11,05,911,8 Incidentele lasten-/- 50,2 -/- 5,3-/- 10,2-/- 2,4-/- 0,3- Incidentele baten9,6 3,51,31,0-- Saldo incidentele lasten en baten (b)-/- 40,6 -/- 1,8 -/- 8,9 -/- 1,4-/- 0,3- Materieel evenwicht (saldo a – b = > 0) ? Ja Nee Ja

38 ©Deloitte EMU-Saldo. (x € 1.000) Concept ter afstemming38 2013 2014 2015 Omschrijving x € 1000,- Volgens realisatie tot en met sept. 2013, aangevuld met raming resterende periode Volgens begroting 2014 Volgens meerjarenraming in begroting 2014 1Exploitatiesaldo vóór toevoeging aan c.q. onttrekking uit reserves (zie BBV, artikel 17c) 30.678 -3.115 955 2Afschrijvingen ten laste van de exploitatie 14.445 15.182 15.818 3Bruto dotaties aan de post voorzieningen ten laste van de exploitatie 9.344 4.525 4.354 4Investeringen in (im)materiële vaste activa die op de balans worden geactiveerd 58.570 9.700 3.843 5Baten uit bijdragen van andere overheden, de Europese Unie en overigen, die niet op de exploitatie zijn verantwoord en niet al in mindering zijn gebracht bij post 4 0 0 0 6Desinvesteringen in (im)materiële vaste activa: Baten uit desinvesteringen in (im)materiële vaste activa (tegen verkoopprijs), voorzover niet op exploitatie verantwoord 0 0 0 7Aankoop van grond en de uitgaven aan bouw-, woonrijp maken e.d. (alleen transacties met derden die niet op de exploitatie staan) 29.000 24.876 20.728 8Baten bouwgrondexploitatie: Baten voorzover transacties niet op exploitatie verantwoord 18.500 26.933 32.103 9Lasten op balanspost Voorzieningen voorzover deze transacties 3.536 4.308 4.190 met derden betreffen 10Lasten ivm transacties met derden, die niet via de onder post 1 genoemde exploitatie lopen, maar rechtstreeks ten laste van de reserves (inclusief fondsen en dergelijke) worden gebracht en die nog niet vallen onder één van bovenstaande posten 0 0 0 11Verkoop van effecten: aGaat u effecten verkopen? (ja/nee) bZo ja wat is bij verkoop de verwachte boekwinst op de exploitatie? Berekend EMU-saldo -18.139 4.640 24.469 Opmerkingen: Referentiewaarde = -/- 19,1 mln. Investeringen 29 mln. en opbrengsten 18,5 mln. grondexploitaties zijn nog gebaseerd op het oude programma. Bij investeringen 58,6 mln. wordt uitgegaan van een realisatiepercentage van 100%.

39 ©Deloitte Relatie saldo begroot versus realisatie. -In alle jaren een negatief saldo (voor bestemming) begroot -Vanaf 2009 een negatief saldo (voor bestemming) gerealiseerd = inzetten van reserves. -Trend 2009-2011: resultaat voor bestemming (tekort) wordt kleiner. 2012 wijkt daarvan af, door verliesname grondexploitaties. -In alle jaren een positief saldo (na bestemming) gerealiseerd -Flinke verschillen tussen begroot en realisatie op programmaniveau -Oorzaak: begroting van meerjarige projecten -Realistisch begroten blijft aandachtspunt, ook in het kader van de wet Hof (Houdbare overheidsfinanciën) -Afwijkingen wel altijd in voordeel gemeente. 39Concept ter afstemming

40 ©Deloitte Verbonden partijen. 40 Basis: paragraaf verbonden partijen in jaarstukken 2012 Intern de afgelopen veel prioriteit gegeven aan aandacht voor sturing verbonden partijen. Criteria volgende sheet: Algemeen: Groot financieel belang Dynamische omgeving (wijzingen wetgeving etc.) Politieke gevoeligheid Mogelijkheid tot sturing van uit de gemeente Financieel: Risico op (nadelige) afrekeningen? / resultaten uit verleden. Beheersing: (Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partijen Concept ter afstemming

41 ©Deloitte Verbonden partijen. Verbonden partijRisico-profiel: AlgemeenFinancieel(Geschat) risico met betrekking tot kwaliteit interne beheersing bij verbonden partij GR Drechtsteden (SDD, SCD, GBD) - SDD Hoog Laag - SCD Middel Middel/Laag - GBD Laag ROM-D HoogHoog/middelMiddel Drechtwerk Hoog Regio ZHZ / PG en J Middel Veiligheidsregio Middel Middel/Laag Omgevingsdienst Middel Middel/Laag 41Concept ter afstemming

42 ©Deloitte Overall overzicht. Concept ter afstemming42 INDICATORZeer Gunstig GunstigNeutraalOn- gunstig Zeer ongunstig Lokale lasten Weerstandsvermogen Schuldpositie Aanwending externe financiering Reservepositie Verhouding activa/reserves Voorzieningen Gespaard voor onderhoud Garantstellingen Rentelasten Rentelasten eigen financieringsmiddelen Rente (investeringen en grondexploitatie) Grondexploitaties Niet in exploitatie genomen gronden Begroting 2013 – 2017 EMU-saldo Structureel begrotingsevenwicht Verbonden partijen - aandacht - risico’s Realiteit begroting Risicoprofiel: KleinGemiddeldGroot

43 ©Deloitte Deloitte refers to one or more of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, a UK private company limited by guarantee, and its network of member firms, each of which is a legally separate and independent entity. Please see www.deloitte.nl/about for a detailed description of the legal structure of Deloitte Touche Tohmatsu Limited and its member firms. Deloitte provides audit, tax, consulting, and financial advisory services to public and private clients spanning multiple industries. With a globally connected network of member firms in more than 150 countries, Deloitte brings world-class capabilities and high-quality service to clients, delivering the insights they need to address their most complex business challenges. Deloitte has in the region of 200,000 professionals, all committed to becoming the standard of excellence. This communication contains general information only, and none of Deloitte Touche Tohmatsu Limited, its member firms, or their related entities (collectively, the “Deloitte Network”) is, by means of this publication, rendering professional advice or services. Before making any decision or taking any action that may affect your finances or your business, you should consult a qualified professional adviser. No entity in the Deloitte Network shall be responsible for any loss whatsoever sustained by any person who relies on this communication. Concept ter afstemming43