Leiden University. The university to discover. Toereikendheid pensioeninkomens in Nederland: een meerpijlerbenadering (in internationaal perspectief) Koen Caminada, Universiteit Leiden Onderzoeksteam: Marike Knoef, Jim Been, Rob Alessie, Koen Caminada, Kees Goudswaard and Adriaan Kalwij

Leiden University. The university to discover. Aanvulling bijstand Leeftijd Alle huishoudens e generatie immigranten Welk % huishoudens zal naar verwachting gebruik maken van aanvulling uit de bijstand?

Leiden University. The university to discover. Assumpties: het belang van indexatie Veronderstellingen hebben sterke invloed op uitkomsten  pessimistisch scenario (o.a. geen indexatie) optimistisch scenario (o.a. volledige indexatie)  vervangingsratio’s vallen bijna 15%-punt lager / hoger uit Nominale zekerheid zegt heel weinig; bij pensioenen zo veel mogelijk in koopkrachttermen denken  reële contracten scenario’spessimistischbasisoptimistisch indexatie0%50%100% reëel rendement vermogen0%1%2% Waardeontwikkeling onroerend goed-2%-1%0% reëel rendement 3e pijler (toekomst)0%1%2% leeftijd van pensionering646567

Leiden University. The university to discover. Scenario’s leeftijd35–4950–5455–5960–64allen Basis eerste en tweede pijler idem, inclusief vrije besparingen idem, inclusief onroerend goed Pessimistisch eerste en tweede pijler idem, inclusief vrije besparingen idem, inclusief onroerend goed Optimistisch eerste en tweede pijler idem, inclusief vrije besparingen idem, inclusief onroerend goed Percentage huishoudens (35+) met een BRR < 70%

Leiden University. The university to discover. Vervolgonderzoek Pensioenhervormingen Versobering Witteveenkader  negatieve invloed opbouw Hogere pensioenleeftijd (langer doorwerken) compenseert dat voor een deel Effecten van uiteenlopende carrièrepatronen (schatting loonprofielen) Gedragseffecten: in hoeverre leidt ontoereikende opbouw tot meer sparen en/of langer doorwerken? Hoe veranderen consumptiebehoeften gedurende pensionering?

Leiden University. The university to discover. Internationaal perspectief Pension at a Glance 2013 BRR: fictieve personen die gedurende hun werkende leven een volledig pensioen opbouwen met een mediaan inkomen  Retirement Savings Adequacy Project van de OECD Teams van landenexperts

Leiden University. The university to discover. Toereikendheid pensioenpijlers Bron: OECD Retirement Savings Adequacy (2014) % werkenden met BRR < 66% eindloon

Leiden University. The university to discover. Toereikendheid pensioenpijlers Bron: OECD Retirement Savings Adequacy (2014) ChiliFraNLNooVKVS Belang privaat pensioen in totaal pensioeninkomen >50%<10%45%25%35% Aandeel onder armoedegrens (land- specifieke definitie) 35%25%<10% 15%<10% Minder koopkracht dan huidige gepensioneerden, aandeel >50%35% 45%25% Aandeel onder land-specifieke ambitie vervangingsratio >50% 35%>50%

Leiden University. The university to discover. Conclusies  gemengd beeld Empirisch Pijler 1+2: helft Nederlands haalt geen pensioen van 70% bruto Meetellen alle beschikbare middelen + netto: helft Nederlanders komt aan 100% of meer Vervangingsratio van 100% betekent niet zonder meer een riant pensioen (sociale minima) Enkele specifieke kwetsbare groepen Eerste internationale vergelijking VS, VK, Chili, Fra, Noo en NL Methodologisch - Integrale benadering van belang / eigen woning - Kwetsbare groepen / pensioenhervormingen - Kwantitatief versus normatief: Wat is genoeg?

Leiden University. The university to discover. Stelling Sprookje Nederlandse pensioenstelsel: de pensioenopbouw is toereikend en we leefden nog lang en gelukkig!

Leiden University. The university to discover. Verder lezen - K. Caminada, K. Goudswaard en M. Knoef (2014), Vermogen in Nederland, Me Judice, 27 juni. - J. Been, M. Knoef, K. Caminada en K. Goudswaard (2014), Drie scenario’s voor de pensioenopbouw in Nederland, Pensioen Magazine, 19(4): M. Knoef, K. Goudswaard, K. Caminada en J. Been (2013), Pensioen- inkomens in de toekomst, ESB: M. Knoef, J. Been, R. Alessie, K. Caminada, K. Goudswaard en A. Kalwij (2013), Measuring retirement savings adequacy: a multi-pillar approach in the Netherlands, Netspar Design Paper M. Knoef, J. Been, R. Alessie, K. Caminada, K. Goudswaard en A. Kalwij (2012/2013), De toereikendheid van pensioeninkomens in Nederland; een meerpijlerbenadering, in: WRR: Te verschijnen: pre-advies voor KVS

Leiden University. The university to discover. Bijlage: Assumpties Huishoudens - Alleenstaanden blijven alleen, koppels blijven samen - Kinderen zijn het huis uit tijdens pensionering - CBS equivalentieschaal (Sierman et al. 2004) AOW - Basisassumptie: mensen blijven in NL tot 65 jaar, prijsindexatie en aanvulling bijstand - Volgende stap: verhoging AOW-leeftijd 2 e pijler - Basisassumpties: mensen blijven in hun huidige baan tot 65, geen indexatie (inflatie 2%), geen kortingen - Volgende stap: loonprofiel en transitiekansen, scenario’s pensioenleeftijd, indexatie, pensioenkortingen

Leiden University. The university to discover. Assumpties (vervolg/slot) 3e pijler - Inleg vanaf Toekomst: constante opbouw - Reëel rendement 1% (3,5% en 6%) Eigen woning - Onderschatting: spaar- en beleggingshypotheken - Basisassumpties: reëel rendement 1%, geen extra aflossing, ‘opeten’ - Volgende stap: huurwaarde eigen woning, fiscaliteit en scenario’s Financieel vermogen - Basisassumpties: Geen aanvullende besparingen, pensioen is het enige spaarmotief, reële rente 1% (3,5% en 6%), ‘opeten’