Staat van Nederland: belastingen Prof. dr. B. Jacobs 21 september 2015 

Overzicht Ongelijkheid in inkomen en vermogen Belastingen op inkomen Belastingen op consumptie (btw) Belastingen op vermogen

Inkomensongelijkheid huishoudens Bron: CBS (2014)

Inkomensverschillen (GINI) Bron: CBS (2014)

Inkomensverschillen: decielratio’s Bron: CBS (2014)

Topinkomens in Nederland 1977-2010 Bron: Jacobs, Zoutman en Jongen (2013)

Inkomensongelijkheid: top 1% Bron: Jacobs, Zoutman en Jongen (2013)

Inkomensgrenzen topinkomens 2010 Individueel inkomen Top 10%: 71.000 euro Top 5% 90.000 euro Top 1% 162.000 euro Top 0,5% 212.000 euro Top 0,1% 375.000 euro Huishoudinkomen: Top 10%: 116.000 euro Top 5%: 144.000 euro Top 1%: 238.000 euro Top 0,5%: 300.000 euro Top 0,1%: 533.000 euro Bron: Jacobs, Zoutman en Jongen (2013)

Vergelijking Nederland vs Top 1% inkomen: NL, 2012: 6,3% VS, 2012: 19,3% (incl. kapitaalwinsten 22,5%) Top 10% inkomen: NL, 2012: 30,9% VS, 2012: 48,2% (incl. kapitaalwinsten 50,4%) Bron: World Top Incomes Database (2014)

Vermogensongelijkheid Nederland

Belastingherziening?

5 mld lastenverlichting Wiebes (2014): ‘een lastenverlichting zonder een bijbehorende stelselherziening is een gemiste kans’ Wiebes (2015): ‘Belastingherziening zonder belastingverlaging is een gemiste kans. Helemaal geen belastingverlaging is een tweede gemiste kans.’ Pakket Verlaging 2e en 3e schijf, verlenging 3e schijf: 3,6 mld Verhoging kinderopvangtoeslag en IACK: 0,6 mld Hogere arbeidskorting (2 mld), lagere heffingskorting (2,5 mld) 35.000 structurele werkgelegenheidswinst Economische impuls 2016: 0,2% bbp (MEV, CPB 2015) Structurele tekort verslechtert van 1,1% bbp 2015 tot 1,2% bbp 2016 ‘Mag niet van Brussel’

Belastinghervorming voor groei? Bij onderbesteding: alleen meer arbeidsvraag geeft banen Belastingverlaging bij evenredige bezuiniging leidt tot krimp Op lange termijn: alleen meer arbeidsaanbod geeft banen Afruil doelmatigheid en rechtvaardigheid Nb. werk geen doel op zich

Optimale belastingtheorie Doel: maximaliseren sociale welvaart Sociale welvaart stijgt bij gelijkere verdeling van inkomen overheid kent groter gewicht toe aan huishoudens met lagere welvaart Restricties: budgetrestrictie overheid gedragsreacties Second-best: afruil tussen inkomensherverdeling en economische doelmatigheid door welvaartsrelevante gedragsreacties Equivalent duaal probleem: minimaliseer kosten om bepaalde welvaartsverdeling te realiseren

Optimale Belasting op arbeid: U-vorm Bron: Zoutman, Floris T., Bas Jacobs en Egbert L.W. Jongen (2015), “Optimal Redistributive Taxes and Redistributive Preferences in the Netherlands”, mimeo: EUR/CPB

Politieke voorkeuren voor herverdeling Bron: Zoutman, Floris T., Bas Jacobs en Egbert L.W. Jongen (2015), “Optimal Redistributive Taxes and Redistributive Preferences in the Netherlands”, mimeo: EUR/CPB

Belasting op arbeidsinkomen Middengroepen betalen te weinig belasting, lage en hoge inkomens teveel Hogere arbeidskortingen werkende armen Geen hoger toptarief Beter: hervorming belasting op kapitaalinkomen Geen vlaktaks Lager minimumloon + lagere lasten onderkant Vervang toeslagen en heffingskortingen door een uitkeerbare huishoudenstoeslag Eigen inkomen Partnerinkomen Kinderen Vermogen

Belastingen op consumptie Bron: Leon Bettendorf, Sijbren Cnossen, Casper van Ewijk (2012), “BTW-Verhoging treft Hoge en Lage Inkomens even Sterk”, Me Judice, 25 april.

Uniformeer BTW-tarieven Voer één BTW-tarief in Constante uitgavenaandelen Geen samenhang met arbeidsaanbod Verschuiving van directe naar indirecte belastingen geen welvaartswinst bij constante inkomensverhoudingen Alleen winst bij denivellering en/of groter verschil werk-uitkering

Verdere Vergroening? Doel milieubelastingen: beprijs milieuschade Milieuschade (meer dan) beprijsd bij heffingen op energie en brandstoffen bij huishoudens en mkb Probleem: grote bedrijven Stop subsidies op stekkerauto’s Vullen schatkist? IB of BTW Vergroening belastingstelsel geen doel Maximaliseren opbrengst milieubelastingen geen doel

Belasting kapitaalinkomen lappendeken Tarief Opbrengst Box-1 Eigen huis (HRA – EWF – OZB – ODB) 36,25 – 52% ‒ €6 miljard Box-2 DGA 22% (normaal 25%) €1,8 miljard Box-3 Sparen en beleggen 30% bij 4% vast rendement €3,7 miljard “Box-4” Pensioen uitgesteld loon 17% lager belast aangroei onbelast ‒ €6,4 miljard “Box-5” Bedrijfswinst 20/25% €15,6 miljard “Box-6” Erfenissen 10 – 40% €1,7 miljard Bronnen: Jacobs (2014) en Ministerie van Financiën (2013)

Opbrengst kapitaal laag €10,4 miljard Opbrengst IB €145,6 miljard Opbrengst indirecte belastingen €71,4 miljard Grondslag kapitaal 19% bbp Gemiddelde druk 9% Bronnen: Jacobs (2014) en Ministerie van Financiën (2013)

meer herverdeling mogelijk dan met ib Belasting kapitaalinkomen helpt om rechtvaardigheidsdoelen tegen laagste maatschappelijke kosten te realiseren Cruciaal: niet alle ongelijkheid in kapitaalinkomen komt door ongelijkheid in arbeidsinkomen, want hogere inkomens sparen meer (Saez, 2002; Diamond en Spinnewijn, 2009) beleggen meer (meer risico) (standaard portfoliotheorie) behalen hogere kapitaalrendementen (Stiglitz, 1986; Piketty, 2014; Gerritsen, Jacobs, Rusu, Spiritus, 2014) ontvangen grotere erfenissen (Piketty en Saez, 2013)

Minder verstoringen in arbeidsmarkt IB en BTW geven verstoringen in de arbeidsmarkt Second-best: belastingen op kapitaalinkomen zijn optimaal om die verstoringen in de arbeidsmarkt te verkleinen, omdat mensen dan meer arbeid aanbieden (Erosa en Gervais, 2002, Pirtillä en Suoniemi, 2013; Gordon en Kopczuk, 2014) en later met pensioen gaan (Gruber en Wise, 1999; Jacobs, 2009) meer investeren in menselijk kapitaal (Jacobs en Bovenberg, 2010) en minder BV-constructies opzetten (Christiansen en Tuomala, 2008; De Mooij en Nicodème, 2008)

Minder kapitaalmarktverstoringen en belasting op rents Herverdelende kapitaalbelastingen op kapitaalinkomen ook optimaal als kapitaalmarkten falen, door bv. leenrestricties (Aiyagari, 1994) verzekeringsmarkten falen (Diamond en Mirrlees (1979, 1986) New Dynamic Public Finance, Jacobs en Schindler, 2012) 10. Heffingen op kapitaalinkomen optimaal als kapitaalinkomens rents bevatten (Correia, 1996) eigen huis erfenissen

kapitaalinkomen apart belasten Synthetische inkomstenbelasting niet optimaal Tarieven kapitaalinkomen lager grondslag kapitaalinkomen elastischer dan grondslag arbeidsinkomen ongelijkheid in grondslag kapitaalinkomen door verschillen in arbeidsinkomen al geadresseerd via IB Mogelijkheden voor niet-lineaire tarieven op kapitaal beperkt arbitrage tussen vermogensvormen Tarieven kapitaal en arbeid gekoppeld Verschuiving van arbeid naar kapitaal welvaartsverhogend Kapitaal relatief te licht belast

Hoe moet kapitaal worden belast? 1 box voor sparen, beleggen, eigen huis, pensioen en eigen onderneming Vermogensaanwasbelasting voor vermogensbestanddelen met eenduidige waardering Vermogenswinstbelasting voor overige vermogensbestanddelen Een tarief boven vrijstelling, zowel tarief als vrijstelling zijn politiek bepaald Kosten vermogen aftrekbaar (hypotheek, studieschuld, krediet) Verliezen alleen verrekenbaar met winsten

Vermogenswinstbelasting Geen blokkeringseffecten bij vermogensaanwasbelasting, wel mogelijk bij vermogenswinstbelasting Voorkom blokkeringseffecten Verreken rente bij uitstel winstneming Heffingen bij migratie en overlijden Voordelen vermogenswinst/aanwasbelasting vs vermogensbelasting Risicopremie belast (hogere opbrengst) Niet procyclisch Niet degressief Welvaartsverhogend

Landen met een vermogenswinstbelasting Australië (47%), Canada (48%), Ierland (48%), het Verenigd Koninkrijk (28%), de Verenigde Staten (21%), Denemarken (42%), Finland (32%), Noorwegen (28%), Zweden (30%), Israël (20%), Frankrijk (39%), Italië (20%), Spanje (27%), Polen (19%), Estland (21%), Slovakije (19%), Slovenië (5%) en Japan (10%) Voorheffing op vermogenswinst: Oostenrijk (25%), Duitsland (26%), Portugal (25%) en Turkije (10%) Geen vermogenswinstbelasting: België, Griekenland, Luxemburg, Zwitserland, Hongarije, Korea, Nieuw Zeeland, Mexico, Chilli Bron: Harding, Michelle (2013), “Taxation of Dividend, Interest, and Capital Gain Income”, OECD Taxation Working Papers, No. 19, Paris: OECD Publishing

Hervorm belasting op kapitaalinkomen Duaal stelsel optimaal met 1 regime voor sparen, beleggen, eigen huis, pensioen en eigen onderneming Vermogensbelasting niet nodig indien inkomen uit vermogen wordt belast hogere heffingen eigen huis (OZB) erfenisbelasting

Regeringsvoorstel: maak box 3 progressief Vrijstelling van ruim 21.000 naar 25.000 euro Drie schijven <100.000: 2,9% -> 0,87% 100.000-1.000.000: 4,7% -> 1,41% >1.000.000: 5,5% -> 1,65% Fictieve rendementen ieder jaar aangepast Belangrijkste nadeel: arbitrage door niet-lineaire tarieven Nog steeds geen vermogenswinstbelasting

Hervorm Vennootschapsbelasting Belangrijkste verstoring: schuldfinanciering fiscaal bevoordeeld Vreemd en eigen vermogen in vpb fiscaal gelijk behandelen ACE CBIT Kosten vreemd- & eigen vermogen deels aftrekbaar

Dank u wel! Vragen? E-mail: bjacobs@ese.eur.nl Homepage: http://people.few.eur.nl/bjacobs

Betaalde belasting in box 3 Bron: CPB (2015) CEP

Vermogenssamenstelling box 3 Bron: CPB (2015) CEP

Kapitaalinkomen niet belasten? Atkinson en Stiglitz (1976) zwak scheidbare voorkeuren tussen consumptie en arbeidsaanbod spaargedrag onafhankelijk van arbeidsmarktgedrag Chamley (1986) en Judd (1985) exponentieel groeiende verstoringen? volledige afwenteling op arbeid? Jacobs en Rusu (2014) Chamley-Judd niet begrepen lineaire Engelcurven in stationaire toestand economie geen kapitaalbelasting om verstoringen arbeidsbelasting te verkleinen