Theorie Podiumkunsten 1 Theatergeschiedenis

Introductie Podiumkunst: Een kunstvorm voor een levend publiek…. Doel eind periode: Meer kennis over Podiumkunsten; Je eigen smaak hierover formuleren en delen. Hiervoor heb je nodig? Meer kennis over de verschillende vormen podiumkunsten, als theater, muziek en dans…mis je nog iets? Maar hoe is het allemaal ontstaan?

INHOUD Groepsindeling (nr 1-6) Opdracht ontwikkeling Theatergeschiedenis Voorbereiding presentatie 15 min Presentaties 3-5 min per presentatie Periode Kunstvorm (wat houd het in, hoe herken je het, en voorbeelden als het kan) Om je te helpen kun je deze presentative op de site vinden Oudheden Waar komt het woord ‘theater’ vandaan en wat betekent het:   Wat zijn de dithyramben?: Waar bestaat Drama uit en licht toe: 1. 2.   Wat zijn de kenmerken van ‘Drama’ en licht ze toe: 2. 3.   Wat is het grootste verschil tussen Grieks en Romeins theater?: Middeleeuwen Welke soorten theater had je in de Middeleeuwen en licht ze toe:

Theater in een notendop GRIEKS THEATER MIDDELEEUWS THEATER ITALIAANS RENAISSANCE ENGELS RENAISSANCE BAROK MODERN Tragedie/komedie Moraliteit/klucht Commedia del arte Shakespearian Opera, Operette Musical

THEATER... THEATRON (θέατρον) =“toeschouwers ruimte” THEATER = vorm van podiumkunst VORM = Drama/Toneel, Muzikaal, Dans,… FUNCTIE = Bijgeloof  voor Goden, vermaak INHOUD = spreken, uitbeelden, muziek, dans, toneel spelen (met of zonder enscenering en rekwisieten) Theatre (or theater, see spelling differences) is a branch of the performing arts. While any performance may be considered theatre, as a performing art, it focuses almost exclusively on live performers creating a self contained drama.[1] A performance qualifies as dramatic by creating a representational illusion.[2] By this broad definition, theatre has existed since the dawn of man, as a result of the human tendency for storytelling. Since its inception, theatre has come to take on many forms, utilizing speech, gesture, music, dance, and spectacle, combining the other performing arts, often as well as the visual arts, into a single artistic form. The word derives from the Ancient Greek theatron (θέατρον) meaning "the seeing place."[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Theatre

1. GRIEKS THEATER (500 BC-500 AD) Griekse Theater = begin Theater Westerse cultuur Dythyrambe (Gr. διθύραμϐος) Ode aan Dionysus in zangwedstrijden Alleen mannen in koor Dialoog met zang en dans Half ronde opstelling en ‘theatron’ Bekijk Grieks fragment Wat valt op? Een dithyrambe (Gr. διθύραμϐος) of dithyrambos was in het Oude Griekenland een extatische lofzang op Dionysos, de god van de wijn en de vruchtbaarheid. Dithyrambos was naast een lofzang ook een naam voor Dionysos. In het oude Griekenland werden er oorspronkelijk, binnen het kader van de eredienst voor de god Dionysos, zangwedstrijden gehouden waaraan alleen koren van mannen konden deelnemen. Voor deze zangwedstrijden werd een geïmproviseerd terrein klaargemaakt met een “dansvloer” en daaromheen in een halve cirkel de zitplaatsen voor toeschouwers. Op een gegeven moment maakte één hoofdpersoon zich los van het zanggroepje en voerde met de rest van het koor een lied uit met een vraag-antwoord-spel. Dat was de oervorm van de voor het drama kenmerkende dialoog. Te Athene werd tenslotte, aan de voet van de Akropolis, in een heiligdom aan Dionysos gewijd, een permanent “theatron” aangelegd. Het Griekse drama was geboren. Sindsdien voerden de oude Grieken dan ook echte drama’s op. Een trilogie van drie opeenvolgende treurspelen werd afgesloten met een satirisch “satyr-drama”. Het religieuze karakter van de opvoeringen verklaart ook waarom in het oude Griekenland theaters vaak dichtbij grote tempels voor één of meerdere goden werden gebouwd. De eerste dithyramben komen waarschijnlijk uit het Athene van de zevende eeuw VC. Volgens Aristoteles kwamen uit de dithyramben de latere tragedies voort. http://nl.wikipedia.org/wiki/Dithyrambe (5 april 2010) http://nl.wikipedia.org/wiki/Drama_(kunst_en_cultuur) (5 april 2010) Als in Mykene gemeld wordt dat Troje is gevallen, en dat koning Agamemnon, opperbevelhebber van het Griekse leger tegen Troje, spoedig huiswaarts zal keren, wachten de oudsten van Mykene (het koor) vol spanning op wat er verder gaat gebeuren. Het koor zinspeelt op wat er gebeurd is: koningin Klytaimnestra, de vrouw van Agamemnon, leefde heel de tijd in zonde met haar minnaarAigisthos. Als Agamemnon in triomf aankomt bij zijn paleis, blijkt hij vergezeld door Kassandra, de dochter van koning Priamos van Troje: bij de verdeling van de buit heeft Agamemnon haar "als geschenk" gekregen. De koning wordt "hartelijk" verwelkomd door zijn vrouw en naar binnen genodigd. De ongelukkige Kassandra ziet echter in trance wat zich binnenshuis afspeelt: Agamemnon wordt vermoord door zijn vrouw en haar minnaar. Hoewel zij weet dat Klytaimnestra haar eveneens zal vermoorden, treedt ook Kassandra gelaten het paleis binnen: dat is haar lot. De lijken worden nu naar buiten gebracht. Klytaimnestra komt vertellen dat zij wraak heeft genomen voor het offer van Iphigeneia en voor Agamemnons ontrouw.

1. GRIEKS THEATER DRAMA (gr. Δράμα) DRAMA : Tragedie versus Komedie KENMERKEN Grieks Theater Plot :conflict individu (hoofdrolspelers) & groepsbelang/plicht (koor (mannen)). Dialoog met gezongen muziekbegeleiding, Bedrijven/epeisodia  (+5) & "stasimon“ (koorlied). Wat betekent Drama? = handeling  Wat is het verschil tussen Tragedie en Komedie? Treurspel/Tragedie  Groepsbelang wint Blijspel/Komedie  Individuele belang wint

2. MIDDELEEUWSE THEATER Wanneer waren de ME? Soorten theater: Religieus Dagelijks: Moraliteitspel (deugden) Klucht: Rederijkers (welbespraakte lieden) Wat voor soort ‘Elckerlijc’, +1450 A.D.? Moderne Klucht (Jon van Eerd. 1uur 16m) ME: 500-1500 ELCKERLIJC God baalt van de bedorvenheid van de mens. Hij roept de Dood bij zich om hier over te praten. Ze beslissen dat Elckerlijc (ookwel"elk mens", "iedereen") die ook in zonde leeft , moet verantwoording gaan afleggen van zijn leven. Elkerlijc krijgt de opdracht een pelgrimstocht te ondernemen naar zijn dood. Elckerlijc wil niet dood en probeert de Dood om te kopen: hij krijgt geen uitstel. Wel mag hij op zijn tocht een reisgenoot meenemen. Hij vraagt verschillende mensen, maar Gheselscap (zijn vrienden), Maghe en Neve (vrienden, familie) en Tgoet (het bezit, geld en goederen) weigeren dit als zij vernemen wat de eindbestemming is van de reis. De Duecht (deugd) is te zwak voor de reis, maar diens zuster Kennisse (zelfkennis) brengt Elckerlijc bij Biechte (biecht). Elckerlijc doet boete, waardoor Duecht weer op krachten komt. Vergezeld door Schoonheyt (schoonheid), Cracht (kracht), Vroetscap (wijsheid) en Vijf Sinnen (zintuigen) aanvaardt hij de tocht. Elckerlijc maakt zijn testament en ontvangt de laatste sacramenten. Bij het einddoel, het open graf aangekomen, laten de begeleiders Elckerlijc echter ook in de steek; alleen Duecht en Kennisse gaan met hem mee naar de hemel. Elckerlijc sterft. Kennisse vertelt dat Duecht zich bij God zal melden. Een engel voert Elckerlijcs ziel naar de hemel. In de “Na-prologhe” wordt de moraal verwoord: mogen mensen zuiver voor God verschijnen! Betekenis Het verhaal speelt zich af in de gedachtewereld. Het thema is: Elk mens moet sterven, alleen de deugd blijft je bij. De gebruikte motieven zijn: - pelgrimsreis - zonde en berouw/inkeer - materiële welvaart (tegenover geestelijk verval) - doodmotief (niet eng) - spiegelmotief - vergiffenis - katholiek. Bronnen: http://www.kunstbus.nl/cultuur/middeleeuws+toneel.html (5 april 2010) http://en.wikipedia.org/wiki/Medieval_theatre (5 april 2010) http://nl.wikipedia.org/wiki/Klucht( 5 april 2010) http://nl.wikipedia.org/wiki/Elckerlijc (5 april 2010)

3. COMMEDIA DELL’ARTE Italiaans 16e -18e eeuw Volkstheater Alleen scenario & vaste karakter (harlekijn), rest improvisatie Alle kunsten worden ingezet: acrobatiek, pantomime … http://nl.wikipedia.org/wiki/Commedia_dell'arte Link in plaatje: http://www.youtube.com/watch?v=kpXdgGaHyfc vanaf 2.35 min. Tot 9.02. ( Fragment 2 – ong 7 min.= totaal 14 minuten.)

4. RENAISSANCE THEATER: Elizabethaans/ Brits 16e/17e eeuw Puriteins & Renaissance Shakespeare:  Romeo en Julia: tragedie of komedie? Engels renaissancetheater Engels renaissancetheater is een term die de ontwikkeling van het theater aanduidt tijdens de renaissance in Engeland, grofweg tussen het begin van de 16e eeuw en 1642, het jaar waarin de theaters op last van de Puriteinen werden gesloten aan het begin van de Engelse Burgeroorlog. Deze periode in de Engelse theatergeschiedenis wordt ook wel aangeduid als die van het 'elizabethaans theater'. Deze term kan echter verwarring veroorzaken, aangezien 'renaissancetheater' niet alleen verwijst naar de tijd van Elizabeth I, maar ook naar de periode onder Jacobus I en Karel I. Het renaissancetheater kwam voort uit middeleeuwse vormen van vaak religieus getint volkstoneel, zoals de mysteriespelen, mirakelspelen en moraliteiten. Ook de Italiaanse Commedia dell'arte en de masques die vaak aan het hof werden opgevoerd, hadden invloed op de ontwikkeling van het vroegmoderne toneel. Er ontstonden toneelgezelschappen, die in naam verbonden waren aan een vaak adellijke beschermheer en optredens verzorgden op verschillende plaatsen, ten huize van hun patroon en aan het hof, maar vaak werd er door de gezelschappen ook rondgereisd. Optredens werden tijdens deze tournees gegeven op binnenplaatsen van herbergen. Het eerste gezelschap dat koninklijke goedkeuring verwierf was Leicester's Men, dat gelieerd was aan het huishouden van Robert Dudley, de 1e graaf van Leicester. In de tweede helft van de 16e eeuw werden in Londen de eerste permanente theaters gebouwd, waarin de theatergezelschappen een min of meer vast onderkomen kregen. Het eerste werd gebouwd door James Burbage en heette eenvoudigweg The Theatre. Tot de meest befaamde gezelschappen behoorden de Admiral's Men en de Lord Chamberlain's Men (later omgedoopt tot de King's Men), die ook, afhankelijk van de lotgevallen van hun beschermheer, onder diverse andere namen opereerden, of onder die van een andere beschermheer. Overigens waren deze beschermheren niet de broodheren van de acteurs, maar zij konden ingeval van juridische problemen wel op hen terugvallen. De theatergezelschappen zorgden in toenemende mate voor hun eigen inkomen en werden geleid door een zakelijk ondernemer of impresario. Onder meer James Burbage, Philip Henslowe, Christopher Beeston en Francis Langley waren actief in dit milieu. Zij lieten ook vaak de permanente theaters bouwen. Deze theatergebouwen werden neergezet buiten de City of London, zodat de autoriteiten, die dit soort van vermaak niet gunstig gezind waren, er weinig tot geen zeggenschap over hadden. De oorzaak van hun tegenzin was het feit dat theatervermaak vaak samenging met frivolere soorten van vermaak in de vorm van bierhuizen en bordelen en daaraan gelieerde vormen van (kleine) criminaliteit. Overigens was er wel enige vorm van controle ontstaan over de opvoering van toneelstukken en de daarin voorkomende teksten. Gedurende lange tijd bekleedde Edmund Tilney de functie van Master of the Revels, die de autoriteit had over licenties van stukken en theaters en in feite een vorm van censuur uitoefende. Een schets van The Swan Opmerkelijke toneelschrijvers uit deze periode zijn onder meer William Shakespeare, Christopher Marlowe, Ben Jonson, Thomas Middleton,Thomas Heywood, Philip Massinger, Thomas Dekker, George Peele, en het schrijversduo Francis Beaumont en John Fletcher, wier stukken veelvuldig werden opgevoerd door diverse theatergezelschappen. Sommige schrijvers traden ook op als acteur. Binnen de gerenommeerde gezelschappen ontwikkelden zich ook enkele 'steracteurs', met name Richard Burbage en William Kemp bij de Lord Chamberlain's Men en Edward Alleyn bij de Admiral's Men. De eerste theaters in Londen waren The Theatre van James Burbage in Shoreditch in 1576, al spoedig gevolgd door The Curtain (1577), The Rose(1587), The Swan (1595), The Globe (1599), The Fortune (1600) en de Red Bull (1604). De opkomende beweging van de Puriteinen was gekant tegen vormen van vermaak zoals de theatergezelschappen die boden. Met name het feit dat jongemannen de vrouwenrollen vervulden, zoals destijds gebruikelijk, stuitte hen tegen de borst, evenals de combinatie met vormen van 'ontuchtig vermaak' in de ontstane theaterwijken. Toen de Puriteinen in het parlement de overhand kregen in de City aan het begin van de Engelse Burgeroorlog, sloten zij op 2 september 1642 alle theaters. Niettemin werden ook in deze periode op verschillende plaatsen illegale voorstellingen gegeven. Pas na het herstel van de monarchie onder Karel II werden de theaters officieel heropend. Vanaf dat moment konden ook vrouwen zich in het toneelvak ontplooien. http://nl.wikipedia.org/wiki/Engels_renaissancetheater( 12 april) Romeo en Julia komen allebei uit twee verschillende families. Die families hebben al jarenlang een vete en ze zijn vijanden van elkaar. Romeo is eigenlijk verliefd op Rosaline maar die wijst hem af. Hij is verdrietig en hij zit te treuren. Zijn neef beurt hem wat op. Ze gaan naar een feest van de Capulet’s terwijl hun van de familie Montecchi’s zijn. Dat is wel linke soep.Graaf Capulet heeft hun wel door op het feest maar hij wil geen heibel dus hij laat het maar zo. Romeo ontmoet op het feest de mooie Julia. Julia moet eigenlijk trouwen met Paris maar ze is in een klap verliefd op Romeo. Beiden komen ze erachter van welke familie ze zijn en dat levert problemen op. Ze verklaren elkaar hun liefde en ze willen trouwen. De volgende dag zou Julia een boodschapper naar Romeo zenden om een tijd af te spreken wanneer de plechtigheid zou plaatsvinden. Broeder Lorenzo wil hun wel trouwen. De ouders van Julia zijn de bruiloft met Paris aan het plannen. Julia wil dit niet en gaat opzoek naar een oplossing. Ze krijgt een flesje met gif waarmee ze schijndood kan zijn. Ze lijkt dan dood maar ze is het niet en 48 uur later ontwaakt ze weer. Op de dag van de trouwerij vindt Rosa de jonge Julia dood en iedereen vindt het verschrikkelijk. Julia wordt in een kist gelegd en in een gebouw bij de kerk gezet. Een boodschapper moet Romeo een brief brengen waarin alles uitgelegd staat maar die komt niet aan. Romeo denkt dat Julia echt dood is en zijn hart is kapot. Hij gaat naar het gebouw bij de kerk toe en neemt gif. Later ontwaakt Julia weer en ziet dat Romeo dood is en kust zijn lippen waar nog wat gif op zit en gaat ook dood. De ouders zien in dat de vete opgeheven moet worden.

5. OPERA Florence, Italie Eind 16e eeuw Muziektheater Opera, Operette, Musical…. Fragment: Die walkure Kunstlicht-dl5: Opera (9 min) Opera= tragisch en wat algemeen daar onder valt Operette= vrolijker en wijkt het af wat je denkt dat opera is Musical = moderner en wordt ook gesproken, niet alleen gezongen De eerste opera's bestaan uit zangstem die ondersteund wordt door begeleiding. Ze werden 'recitatief' genoemd. De zangstem spreekt op muziektekst, met instrumentale begeleiding (tokkel- of toetsinstrument). Recitare betekent 'vertellen'. De zanger moest iets vertellen, en de begeleiding moest de zangstem volgen. Verstaanbaarheid (tekst) is meester van de muziek, en de muziek zelf is meer bijzaak: eenvoudig, sober. Vandaar dat de eerste opera's niet direct erg boeiend klinken. http://nl.wikipedia.org/wiki/Opera_(muziek) Opera onderscheidt zich van musical en operette, die elk aan precies dezelfde definitie voldoen als in de introductie aangegeven, door een aantal nuances die niet altijd scherp kunnen worden afgebakend. Opera's behandelen in tegenstelling tot operette en musical vaak tragische tot zeer tragische thema's, soms voor een modern publiek op het lachwekkende af (Verdi, Donizetti). Er bestaan echter ook komische opera's (Mozart, Rossini). In een opera wordt meestal, maar niet altijd (die Zauberflöte) alle tekst op muziek gezet. Bij opera worden de liederen aria's genoemd en in musicals songs. Tussen de aria's in wordt er recitatief gebruikt. In de andere vormen wordt de tekst tussen de liedjes op normale toon gesproken (in de oorspronkelijke versie van Carmenbijvoorbeeld); In de praktijk komt het erop neer dat een bepaald werk bij algemene consensus tot de opera's wordt gerekend; indien niet dan is het een operette als het om min of meer klassiek klinkende muziek gaat, en anders een musical. Film opera 9 minuten (Kunstlicht 1-8, dl 5) Die Walkure, Wagner

6. MUSICAL Wat is een musical Welke musical lijkt jou leuk? Zoals we bij Opera aan de 18e eeuw denken, hoort Musical bij de 20ste/21ste eeuw? Waarom?