Hoogleraar Risk Management VU, Overgang naar stelsel van 2020-2120: Metamorfose vereist! (Geen knutsel-aanpassingen aan een onhoudbaar systeem) Theo Kocken, Hoogleraar Risk Management VU, CEO, Cardano 17 april 2014

Opbouwen annuïteiten: Omzetten “waarde” (premiebetaling/inleg) in “inkomensstroom gedurende pensioen” Projectie = Toezegging annuïteit Inleg door deelnemer ..............

Discontering met “rentecurve” Waarde na rentedaling (annuïteit duurder) Projectie = Toezegging annuïteit Premie Inleg door deelnemer .............. Discontering met “rentecurve” Dus je koopt een annuïteit Voor iedere premie-inleg En die verandert in prijs als de rente verandert .... => Rentegevoeligheid hoog (CF’s tot wel 70 jaar in de toekomst)

Opbouwen annuïteiten, in 1 grote pot ..... Toezeggingen gepensioneerden Toezeggingen actieven OUDEREN TE VEEL RISICO JONGEREN TE WEINIG RISICO Gemiddelde rentegevoeligheid pensioenfonds Rentegevoeligheid gepensioneerden Rentegevoeligheid actieven

Probleem “zachte aanspraken” in collectief pensioenfonds: Waarde na parameter aanpassing Projectie = Toezegging variabele annuïteit [obv subjectieve parameters] Inleg door deelnemer .............. Verwachte aandelen risicopremie? Verwachte inflatie ? Ultiem Foute Regelgeving (UFR) Inflatierisico premie?? BNW-curve Discontering = Waardering variabele annuïteit [obv subjectieve parameters] Verwachte macro-stabiele risicopremie?? Complex tot zeer complex Waarde van inleg kan veranderen door verandering parameters via commissies = herverdeling vermogen via pensioenfondsen tot > 30%

Complexiteit leidt tot rijk-reken-illusie “Geen gezeik, iedereen rijk”: Pensioenakkoord 2011: Met anders rekenen krijgt iedereen meer indexatie (zie plaatjes appendix en zoek de grap!) Henk Krol, Henk Brouwer e.a. 2014 : Beetje anders rekenen en we zijn uit de problemen Bernard Wientjes 2014: Macro stabiele discontering nodig; we kunnen niet uit de voeten met systeem waar de pensioenuitkering afhangt van de stand van de markt

<= John Nash

WAAR DEZE WAARDE TOEVOEGT! SOLIDARITEIT? WAAR DEZE WAARDE TOEVOEGT! Voordeel intergenerationele risicodeling CPB (2012, 2014) : Grofweg een paar procent welvaartsvoordeel Onder ideale aannames van continuïteit etc. Nadelen: Geen maatgesneden leeftijdsdifferentiatie mogelijk Onnodig veel “onnatuurlijk” renterisico Enorme ondoorzichtigheid en complexiteit Generatieconflicten en wantrouwen

Wat willen we wel? Risiconemen om pensioen betaalbaar te houden Zekerheid .... Maar niet meer dan gegeven kan worden Complexiteit naar laagst mogelijke niveau brengen Politiek risico naar laagst mogelijke niveau brengen Win-lose situaties vermijden Voldoende leeftijdsdifferentiatie En misschien keuzevrijheid Solidariteit waar dit welvaartswinst oplevert zonder andere criteria sterk aan te tasten Overdracht opgebouwd vermogen mogelijk

De psychologie van “reference levels” [Lees: Nominaal pensioeninkomen] Wat willen we wel? ZEKERHEID ... Maar het gaat er vooral om wat je belooft versus wat je denkt te leveren De psychologie van “reference levels” [Lees: Nominaal pensioeninkomen] Under-promise, Over-deliver Prof. Laurie Santos, Yale University

Balans tussen criteria: Het Duale Contract

Twee-componenten ontwerp Geleidelijke verschuiving naarmate Human Capital afneemt Conversie geleidelijk in de tijd Kapitaal: Inkomensstroom: Participaties Risky assets Annuïteit .............. Betaalbaarheid Zekerheid Collectief belegd, individueel eigendom Collectief belegd, collectief eigendom maar duidelijke individuele waarde (risk sharing: micro langleven)

Geleidelijk gegarandeerde NOMINALE annuïteit kopen… Kapitaal: Geïnvesteerd bedrag in beleggingen bijv. aandelen ..... € Jaarlijkse pensioenpremie 50 jaar Pensioendatum Inkomensstroom: Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse pensioenuitkering € Pensioendatum 50 jaar 51 jaar Etcetera

Geleidelijk gegarandeerde annuïteit kopen… Kapitaal: Geïnvesteerd bedrag in beleggingen bijv. aandelen ..... € 50 jaar Pensioendatum Inkomensstroom: Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse pensioenuitkering € Pensioendatum 50 jaar 51 jaar Etcetera

Geleidelijk annuïteit kopen… Kapitaal: Geïnvesteerd bedrag in beleggingen bijv. aandelen ..... € 50 jaar Pensioendatum Inkomensstroom: Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse pensioenuitkering € …. Pensioendatum 50 jaar 51 jaar Etcetera

Geleidelijk annuïteit kopen… Kapitaal: Geïnvesteerd bedrag in beleggingen bijv. aandelen ..... € 50 jaar Pensioendatum Inkomensstroom: Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse pensioenuitkering € …. Pensioendatum 50 jaar 51 jaar Etcetera

Geleidelijk annuïteit kopen… Kapitaal: Geïnvesteerd bedrag in beleggingen bijv. aandelen Risky assets na pensionering ..... ..... € ..... 50 jaar Pensioendatum Inkomensstroom: Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse pensioenuitkering € …. Pensioendatum 50 jaar 51 jaar Etcetera

Lifecycle contract met deel risky assets pensionering Impliciete asset allocatie “Huidige 10 jaars uitsmeer-FTK” versus “life cycle aanpak met risky assets in uitbetalingsfase” Huidige contract per 2015 (10 jaar uitsmeren) Lifecycle contract met deel risky assets pensionering

Heterogene langleven pools Zelfde prijs voor 1 euro levenslange annuïteit Ongeachte levensverwachting Kan tot 25% subsidiëren rijk door arm leiden

Lastige oplossingen ter voorkoming ex-ante waarde-overdracht arm => rijk: Homogene groepen verzekerden (beroepen etc?) Prijsdifferentiatie bij toetreding Indirecte prijsdifferentiatie via verevening Complex en gevoelig onderwerp... Maar het nu niet meenemen in discussie omwille complexiteit is niet te rechtvaardigen

Meer dan alleen de vaste annuïteit Annuïteitenvormen, Meer dan alleen de vaste annuïteit

Nederland is “annuïteitenland nr 1” Voorbeeld discussie met een Belg: “Annuïteit kopen? Haha, ik ben gek, als ik volgend jaar overlijd ben ik de schlemiel” UK vorige maand: “Annuïteiten mogen ook als Lump Sum worden opgenomen” Cultuur en tijdsgeest bepalen wat we normaal vinden! Pensions minister Steve Webb (cynisch): "If people do buy a Lamborghini but know that they'll end up just living on the state pension, that becomes their choice"

Uitbetalingsfase: Denken over verschillende soorten annuïteiten.... Vaste annuïteit (geen risicovolle assets meer gedurende pensionering) Annuïteit niet-dalend inkomen plus deel risicovolle assets voor indexering (en opvangen macro-langleven) Variabele annuïteit (met mimimaal “floor”?)

homogene solidariteitskringen Behoud: Betaalbaarheid Actuariële solidariteit Verbeter: INDIEN mogelijk in homogene solidariteitskringen Afscheid van: Transparantie Intergenerationele solidariteit Keuzevrijheid indien gewenst Leeftijdsdifferentiatie Politiek risico Simplicity !!!! Duidelijkheid over zekerheid Overdracht opgebouwd vermogen

Discussie ....