antieke inscripties als bron vakcode: 5772VH01 studiejaar 2014-2015 Docent: Dr F.G. Naerebout f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl Omvang: 5 ECTS, Niveau: 300, Periode: 1ste semester Toetsing: door middel van 12 opdrachten en een afsluitende paper Website: www.epigraphy.eu Literatuur: themanummer Epigrafiek, Hermeneus 55 (3) (1983) 137-256

rooster 09 sept. inleiding 16 sept. inleiding 23 sept. inleiding 30 sept. opdracht 1 07 okt. opdracht 2 14 okt. opdracht 3 28 okt. opdracht 4 & 5 04 nov. opdracht 6 11 nov. opdracht 7 18 nov. opdracht 8 25 nov. opdracht 9 02 dec. opdracht 10 09 dec. afsluiting

inleiding (deel 1) ¶ 1 Epigrafiek: definitie en afbakening ¶ 2 Het belang van inscripties voor de geschiedschrijving van de oudheid ¶ 3 De taken van de epigraaf ¶ 4 De epigrafische bronnenuitgave

¶1 Definitie en afbakening studie der inscripties = epigrafie/epigrafiek = study of texts written with intaglio lettering in a hard non-organic surface (de studie van teksten waarvan de schrifttekens in een hard anorganisch oppervlak zijn uitgespaard, in verdiept reliëf zijn aangebracht, vgl. diepdruk) epi-grafein – in-scribere – in-tagliare

Een kwestie van VORM, en niet van INHOUD NB: dus ook niet van taal; naast de Griekse epigrafie(k) en de Latijnse epigrafie(k) bestaan vele andere epigrafieën Lineair A/B, Cypriotisch syllabenschrift: Minoïsch, Grieks, Eteocypriotisch Hiërogliefen, demotisch: Egyptisch Spijkerschrift, cuneïform: Sumerisch, Elamitisch, Akkadisch, Hittitisch, Perzisch enzovoort Indisch: meerdere schriftsoorten voor meerdere talen Chinees (xin bian = “in steen gehouwen”) Keltisch (inscribed stones): Ogham en Grieks of Latijns schrift Centraal-Amerikaans: Maya Scandinavisch (runes, runic texts, runic inscriptions) Semitisch/Hamitisch: Aramees, Hebreeuws, Phoenicisch, Punisch enzovoort

Het object van de epigrafiek is dus intaglio tekst op steen, metaal, keramiek; uitgehouwen, gegraveerd, uitgesneden, carved, engraved, gegoten, gestempeld; op roerend of op onroerend goed, of op natuurlijk gesteente in situ. maar is ook tekst in reliëf (vgl. hoogdruk) of samengesteld uit losse letters of ingelegd of gelegd in mozaiek, en (soms) ook intaglio tekst in organisch materiaal (hout, been, ivoor). maar is niet (altijd) teksten in een cursief lettertype, en nooit munten. is niet tekst geschreven (of gedrukt) met inkt, verf, grafiet op een organische drager: boombast, hout, bamboe, plantenbladeren, papyrus, papier, perkament, zijde. Dat is het terrein van codicologen, papyrologen enzovoort. maar omvat wel sommige dipinti en graffiti met inkt of verf op keramiek of wanden aangebracht. maar is niet tekst op glas en op textiel (geschilderd, gegraveerd, ingeweven).

steen metaal

metaal

metaal

keramiek

keramiek

wandpleister steen

steen/metaal steen: verschillende steensoorten

hout bot

wandpleister metaal

berkenbast hout papyrus

bamboe perkament zijde

¶ 2 Het belang van inscripties voor de geschiedschrijving van de oudheid “dass Inschriften für die alte Geschichte den Urkunden für die neuere entsprechen” Barthold Georg Niebuhr ... dat inscripties voor de oude geschiedenis dezelfde rol vervullen als archiefstukken voor de nieuwere “Elle est l’eau de Jouvence de nos études” Louis Robert epigrafiek is de Bron van de Eeuwige Jeugd voor ons vakgebied

Aantallen: > 600.000 Variatie: je kunt op vrijwel elk object een inscriptie van ongeacht welke inhoud aanbrengen Aard: “er zijn geen oninteressante inscripties, maar inscripties kunnen wel op oninteressante wijze geinterpreteerd worden” (Jean Sauvaget) MAAR: onevenwichtige distributie naar plaats en tijd; enkele dominante genres

¶ 3 De taken van de epigraaf Nieuwe inscripties verzamelen (actief/passief) en nieuwe inscripties documenteren (d.m.v. foto’s, tekeningen, Abklätsche, rubbings, exacte beschrijving, opmeten, bibliograferen) Inscripties lezen (paleografie, taal, oplossen van afkortingen en symbolen, het maken van conjecturen) Inscripties dateren (vanuit de inhoud of op basis van externe kenmerken)

Inscripties (her)interpreteren (categoriseren (wijdingen, grafschriften, bouwinscripties, defixiones, diploma’s enz), begrijpen, vertalen) Ongepubliceerde en gepubliceerde inscripties bundelen en contextualiseren (‘mettre en série’) Inscripties (her)uitgeven De geschiedenis van de inscripties schrijven Geschiedenis schrijven met inscripties NB: niet iedere epigraaf verricht altijd al deze taken, maar inscripties uitgeven doen ze allemaal

¶ 4 De epigrafische bronnenuitgave Voorbeelduitgave: C.M. Lehmann & K.G. Holum, The Greek and Latin inscriptions of Caesarea Maritima ( Boston 2000 ASOR – The Joint Expedition to Caesarea Maritima Excavation Reports vol. 5) nr. 51

Nr, titel, afbeelding Datering Afmetingen & beschrijving Provenantie Bibliografie Transcriptie met opgelosde afkortingen Vertaling Commentaar