Auteursrecht vs. gebruiksrecht bij digitalisering van kranten Brussel 14 november 2008 Joris DEENE Assistent UGent (Instituut Internationaal Privaatrecht) Advocaat (Storme-Leroy-Van Parys)

‘un droit porté trop loin devient une injustice’ VOLTAIRE ‘un droit porté trop loin devient une injustice’

Middeleeuwen : Geen auteursrecht ‘Nul libraire ne peut refuser un exemplaire à celui qui voudra en faire une copie’ (Statuta Universitatis Paris 1316) Scientia donum dei est, unde vendi non potest Geschenkcultuur = kennisverspreiding Absolute monarchen als God’s tussenpersoon op aarde kennen privileges toe aan vertrouwelingen Opkomst van uitgeversmonopolie (Stationers’ Company – London / Communauté des impromeurs et libraires – Paris)

Verlichting : geboorte auteursrecht Individualisering en expansie van de boekhandel Eerste auteurswet : Statute of Ann 1709 - Titel? Copyright Act?? - An Act for the Encouragement of Learning, by Vesting the Copies of Printed Books in the Author's or Purchasers of Such Copies Copyright moet de catalysator zijn van kennisverspreiding. Reactie tegen de monopolisering van engelse werken.

Verlichting (2) Verenigde Staten : Constitutie I.8.8 (1789): ‘the Congress shall have power…to promote the progress of science and useful arts, by securing for limited times to authors and inventors the exclusive right to their writings and discoveries’ -> auteursrecht opnieuw als stimulator van kennisverspreiding

Verlichting (3) Frankrijk : Le Chapelier (decreet van 13 januari 1971) Quand un auteur a livré son ouvrage au public, quand cet ouvrage est dans les mains de tout le monde, que tous les hommes instruits le connaissent, qu’ils se sont emparés des beautés qu’il contient, qu’ils ont confié à leur mémoire les traits les plus heureux ; il semble que dès ce moment l’écrivain a associé le public à sa propriété, ou plutôt la lui a transmise tout entière. Cependant, comme il est extrêmement juste que les hommes qui cultivent le domaine de la pensée tirent quelques fruit de leur travail, il faut que, pendant toute leur vie et quelques années après leur mort, personne ne puisse, sans leur consentement, disposer du produit de leur génie. Mais aussi, après le délai fixé, la propriété du public commence, et tout le monde doit pouvoir imprimer, publier les ouvrages qui ont contribué à éclairer l’esprit humain’.

Ontwikkelingen auteursrechtbescherming bedreigend voor informatieverspreiding 1. Auteurswerkbegrip lage drempel 2. Duur is toegenomen 3. Reproductie en publieke mededeling zeer ruim 4. Uitbreiding huur- en leenrecht 5. Uitbreiding naburige rechten, databanken 6. Juridische bescherming technische beveiliging 7. Versterking van rechtsbescherming 8. Collectief beheer, DRM ("access control") 9. Uitzonderingen ingeperkt door Infosoc RL,te eng en teveel voorwaarden 10. Tree step-test reduceert impact uitzonderingen

Verhouding auteursrecht - informatievrijheid Auteursrecht en informatieverspreiding staan in paradoxale relatie Auteursrecht is waarborg voor (artistieke) expressievrijheid + waarborg/stimulans voor cultuur- en informatieproductie in samenleving Tegelijk : monopolie, exclusief recht, inperking van free flow of information Auteursrecht gekneld tussen privé-monopolie en publiek belang van informatievrijheid

Auteursrecht geeft blijk van impact en respect voor informatieverspreiding : interne correctie 1. Enkel vorm-bescherming, geen ideeën, informatie 2. Beperkt qua duur 3. Van verbodsrecht naar vergoedingsrecht 4. Uitzonderingen in wet, aantal/omvang neemt toe Vooral citaatrecht, parodie, reproductie privé, onderwijs en wetenschap, journalistieklactualiteitsverslaggeving, archivering. Vgl. uitzonderingen in wet 1886 - 1994 - 2005 5. Rechtspraak houdt (soms) rekening met aspecten informatieverspreiding Vb. Vers l'Avenir - L'Avenir Vert / Church of Scientology t. Dataweb Anders: Index v. Biblo, Tanja Trotter, Les Désirables

Idee-expressie dichotomie Geen bescherming voor ideeen, concepten, werkwijzen, stijlen etc. Geen bescherming voor ruwe onoriginele data en informatie. Belangrijk voor persberichten Art. 2.8 Berner Conventie : ‘De bescherming van deze Conventie is niet toepasselijk op nieuwstijdingen of gemengde berichten die louter het karakter van persberichten dragen’.

Duurtijd 70 jaar post mortem auctoris 2008 : vrijelijk gebruik van werken waarvan de auteur in 1937 overleden is Project KBR en SOMA : problematisch voor persberichten geschreven tussen 1938-1950, en wellicht ook voor gans de 20ste eeuw Bijkomend probleem : wie is de auteur? Overdracht van rechten aan uitgever of niet? Orphan works

Uitzonderingen De delicate balans binnen het auteursrecht : WIPO Auteursrechtverdrag (1996) Preambule : ‘Erkennend de noodzaak tot behoud van het evenwicht tussen de rechten van auteurs en het grotere algemeen belang, met name op het gebied van onderwijs, onderzoek en de toegang tot informatie, zoals in de Berner Conventie tot uitdrukking komt’ Drie types van uitzonderingen : Fundamentele rechten Algemeen belang Marktfalen

Uitzonderingen gebaseerd op fundamentele rechten Uitzonderingen gebaseerd op vrijheid van expressie en informatie - citaatrecht, parodie - actualiteitsverslaggeving - wetenschappelijke communicatie Privacy - privaat gebruik Bewaring in een digitale omgeving

Uitzonderingen gebaseerd op het algemeen belang Onderwijs - doceren - compilaties Cultuur - uitzonderingen voor bibliotheken - archieven, musea Herzien in de digitale omgeving - Hoe deze uitzonderingen afbakenen?

Uitzonderingen gebaseerd op marktfalen Transactiekosten verhindert licentiegeving Voorbeelden : - fotokopieren in een onderneming - muziek in kleine restaurants en bars Digitale omgeving is transactionele modellen genegen Doet marktfalende beperkingen verdwijnen

Toepassing kranten Actualiteitsverslaggeving  inperkende evolutie Art. 14 Auteurswet 1886 : ‘Een artikel van een nieuwsblad mag, met vermelding van de bron, door een ander blad overgenomen worden, voor zover bij dat artikel niet uitdrukkelijk is aangegeven dat nadruk verboden is’ Art. 22 §1, 1° Auteurswet 1994 : ‘Wanneer het werk op geoorloofde wijze openbaar gemaakt is, kan de auteur zich niet verzetten tegen de reproductie en de mededelingf aan het publiek, met het oog op informatie, van korte fragmenten uit werken of van integrale werken van beeldende kunst in een verslag dat over actueel gebeurtenissen wordt uitgebracht’

Toepassing kranten (2) Digitalisering kranten - Behoud van erfgoed in een digitale omgeving Essentieel voor de kennisverspreiding Bibliotheek- en archief uitzonderingen moeten ruim geïnterpreteerd worden

Oude en nieuwe invalshoek Principe is auteursrechtelijke bescherming van werken van kunst, letterkunde en wetenschap en in auteurswet limitatief opgesomde uitzonderingen zijn restrictief te interpreteren of. . . Principe is expressie- en informatievrijheid en inperking daarvan is slechts toegestaan in uitzonderlijke omstandigheden, voor zover dwingende sociale behoefte, restricties moeten eng worden geïnterpreteerd

Impact art. 10 EVRM Niet voldoende dat verbod of beperking of sanctie igv ongeoorloofde exploitatie van beschermd werk bij wet is voorzien ifv van rechten van anderen Ook concrete toepassing van verbod, beperking of sanctie moet kunnen verantwoord worden in afweging met zwaarwegend belang expressie- of informatievrijheid Dus zelfs in geval van manifeste schending strafwet of andere wetgeving, bestraffing toch ofwel niet pertinent of disproportioneel tov van wettelijk legitiem doel> strijdig met art. 10 EVRM· Vb. Fressoz en Roire, Cu Roy en Malaurie, Thoma, Colombani

Balans tussen auteursrecht en informatieverspreiding : externe correctie Uitgangspunt auteursrecht moet gerespecteerd worden + rechtsbescherming Als verbod te ruim of voorwaarde of sanctionering niet pertinent of onevenredig, dan in strijd met art. 10 EVRM - Vb. Utrillo, France 2 t. Frankrijk, ECommHR 15/1/1997: art. 10 EVRM van toepassing, maar geen inbreuk, voorwaarden art. 10 § 2 vervuld Vb. Den Haag 4 September 2003, Scientology (Hoge Raad 16/12/2005), handhaving auteursrecht moet in casu wijken voor informatievrijheid, beroep op art. 10 § 1 slaagt, inperking voldoet niet aan art. 10 § 2 EVRM

Victor Hugo - Discours d'ouverture du Congrès littéraire international (1878) le livre, comme livre, appartient à l'auteur, mais comme pensée, il appartient – le mot n'est pas trop vaste – au genre humain. Toutes les intelligences y ont droit. Si l'un des deux droits, le droit de l'écrivain et le droit de l'esprit humain, devait être sacrifié, ce serait, certes, le droit de l'écrivain, car l'intérêt public est notre préoccupation unique, et tous, je le déclare, doivent passer avant nous 

Vragen ? Joris DEENE Advocatenassociatie : Storme, Leroy, Van Parys cvba Coupure 5, 9000 Gent J.deene@storme-law.be Tel : 09/224.34.99