Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies

Opzet Begrippen Sociale veranderingen in dorpen  Literatuur  Van autonoom dorp naar woondorp Voorzieningen als voorwaarde en resultaat  Belang en waardering van de omgeving  De spiraal omhoog en de spiraal omlaag  Succesvolle en minder succesvolle woondorpen Wat is nodig voor leefbare en sociaal vitale dorpen? Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? 2

Serooskerke - Schouwen-Duiveland 3Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Begrippen Voorzieningen (sociale infrastructuur): VVA (Voorzieningen, Verenigingen, Activiteiten), Voorwaarde én Resultaat van menselijk handelen Leefbaarheid: oordeel van bewoners over hun omgeving (wordt de omgeving als passend ervaren)  Veronderstelde leefbaarheid Sociale vitaliteit: inspanningen en initiatieven van bewoners gericht op hun omgeving (actief, open, betrokken) 4Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Sociale veranderingen in dorpen 5Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

De sociale staat van het platteland Thuis op het Platteland: Leefsituatie op het Nederlandse platteland is gunstig (hoewel niet voor iedereen en niet overal):  Gunstige woonsituatie  Toenemende mobiliteit  Grotere betrokkenheid bewoners Het beste van twee werelden: Dorpsgemeenschappen zijn nog steeds hecht maar veranderen (worden losser) Het platteland van alle Nederlanders: Oordeel over platteland positief, maar negatief over veel ontwikkelingen Overgebleven Dorpsleven:  Leefbaarheid op het platteland is beter, mede dankzij de sociale samenhang en de bevolkingssamenstelling  Vitaliteit op het platteland is niet echt beter en sociale samenhang is daarvoor niet echt belangrijk 6Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Autonoom dorp  Bloei van het autonome dorp tijdens de Wederopbouw:  Nieuwe welvaart bleef in het dorp  Het autonome dorp als ‘machtig beeld’ Woondorp  (Auto)mobiliteit: Verplaatste consumptie, algemene schaalvergroting van het leven  Toenemende oriëntatie op de eigen woning en woondomein (schaalverkleining) Sociale veranderingen in dorpen 7Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Toenemende (auto)mobiliteit Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? 8 Vrouwen in dorpen Littenseradiel 1993, 2007

Belang van zaken in de woonomgeving wanneer men ouder wordt Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? 9 Ouderen in dorpen Kop v N.-Holland, 2001

Autonome dorp Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk “We hebben nog een kleine supermarkt en we hebben nog een bakker … Want als je dat niet meer hebt op een dorp … en dat zouden we misschien meer moeten gaan beseffen met z’n allen” Woondorp Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk “Eigenlijk hebben we heel doelbewust voor dit dorpje gekozen want het is … de Parel van de Zak. En die Zak sprak ons vreselijk aan … Het landschap trok ons ontzettend” Verschillen tussen bewoners / dorpen 10Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Verschillen tussen bewoners / dorpen Autonome dorp Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’ (leefpaden) Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’ (dagpaden) Traditioneel referentiekader: machtig beeld Woondorp Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp Opkomend referentiekader 11Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Leefbaarheid in het autonome dorp: de spiraal omlaag Ontwikkeling aantal inwoners Ontwikkeling aantal voorzieningen Ontwikkeling Leefbaarheid Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? Relatie wordt steeds losser: 1.Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom 2.Gedrag van bewoners regionaliseert Relatie wordt steeds losser: 1.Schaalvergroting van veel voorzieningen is autonoom 2.Gedrag van bewoners regionaliseert Bewoners baseren hun oordeel steeds vaker op kwaliteit woonfunctie Aantal inwonersneemt vooral af doorkleinerehuishoudens 12

Relatie Waardering en Belang van voorzieningen Samenhang tussen oordeel en belang Relatief groot belang: verkeer, veiligheid, woonomgeving Verschillende visies van verschillende groepen bewoners Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Leefbaarheid in het woondorp: de spiraal omhoog Ontwikkeling Leefbaarheid Ontwikkeling gemeenschaps- initiatieven (voorzieningen) Ontwikkeling woonfunctie binnen de streek Regiovorming Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? 14 Voorzieningen zijnresultaat van leefbaarheid Krimp heeft pas effect als woonfunctie wordt aangetast Dorpen gaan verschillen in de aanwezigheid van sociaal kapitaal

Sociale vitaliteit van dorpen 15Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Leefbare en sociaal vitale dorpen, wat is daarvoor nodig? 1.Kwaliteit van de woonfunctie (woning en directe woonomgeving) 2.Ontmoetingsplekken die zich kenmerken door ‘openheid’ naar alle bewoners 3.Sociaal kapitaal: bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden maar ook bruggen kunnen en willen bouwen 4.Actieve oriëntatie van bewoners op de veranderende identiteit van hun dorp: “vertellen van verhalen” 16Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

1.De kwaliteit van het wonen goed, aangenaam en veilig wonen, vrij van overlast in een mooi en natuurlijk landschap met identiteit 17Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

2.Ontmoetingsfunctie: ‘Third Places’ Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen? 18

3.Sociaal kapitaal Bewoners met grote sociale netwerken die kunnen binden én die bruggen kunnen en willen bouwen 19Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

4.Veranderende identiteit en het “vertellen van verhalen” Wulvergem Loil 20Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

De betekenis van lokale culturele producties 11kernenopera Westland 21Lokale voorzieningen: voorwaarde of resultaat van leefbare en vitale dorpen?

Frans Thissen Afdeling Geografie, Planologie en Internationale Ontwikkelingsstudies