Rouw bij de patiënt & Rouw bij de dokter Consulent: Joost Smitskamp GZ Psycholoog, HA instituut VUMC Huisartsdocenten: Cees Willeboordse en Mick Hijdendaal

Programma Inleiding Casuïstiek rouw en de patiënt deel 1 Theorie -- Pauze – Rouw en de dokter: groepsgesprekken Plenaire bespreking Afsluiting

Rouw Rouw, Landelijke richtlijn, Versie: 2.0 VIKC ( vereniging intergrale kankercentra) www. Oncoline.nl  palliatieve zorg  Rouw

Rouw Het geheel aan gevoelens, gedachten en gedragingen dat volgt op het verlies van iets/iemand met wie een betekenisvolle relatie bestond.

Het verdriet om het komende verlies van een dierbare. Anticiperende Rouw Het verdriet om het komende verlies van een dierbare.

Rouwtaken Het aanvaarden van verlies. Het voelen van de pijn die het gevolg is van het verlies. Het aanpassen aan een leven en een situatie waar de overleden dierbare geen deel meer van uitmaakt. De overledene emotioneel een plek geven en verder leven zonder de overlevende.

Gecompliceerde rouw Risicofactoren Kenmerkende van de rouwende Aard van de relatie Aard van het overlijden Omstandigheden in de terminale fase en daarna.

1. Kenmerken van de rouwende Leeftijd Sekse Persoonlijkheid Fysieke en psychische gezondheid Eerdere verlieservaringen

Ambivalentie Afhankelijkheid 2. Aard van de relatie Ambivalentie Afhankelijkheid

3. Aard van het overlijden Verlies van een kind Onverwacht overlijden Traumatische omstandigheden Overlijden na langdurige ziekte Suïcide Meervoudige verliezen

4. Omstandigheden in de terminale fase en daarna. Verstoorde communicatie. Sociale steun Niet-erkende verliezen en niet-erkende rouw Secundaire verliezen

Luisteren Aanwezig zijn Warmte bieden Initiatief tonen Evalueren Hulp bij rouw (1) Luisteren Aanwezig zijn Warmte bieden Initiatief tonen Evalueren

Hulp bij rouw (2) Gesprek na overlijden met nabestaande(n): Evalueren van de afgelopen periode. Vragen/ opmerkingen bespreken Indruk hoe de rouw verloopt Signalen van of risicofactoren voor gecompliceerde rouw

Onderscheid tussen verdriet/ rouw en depressie Klachten lijken kwantitatief op elkaar maar kwalitatief niet Bij rouw blijft er een relatie tussen depressieve klachten en de gebeurtenis Bij depressie is er geen relatie Voor stellen van diagnose gecompliceerde rouw kan “vragenlijst rouw”worden afgenomen.

Vragenlijst Rouw © J. de Keijser, J. van Bout, P. Poelen (1998)  5 punts schaal (0= nooit, 4 = altijd) scorebereik 0-116 Score > 39  gecompliceerde rouw Score > 87  ernstig gecompliceerde rouw

Begeleiding en Behandeling Normale ongecompliceerde rouw  aanvullende begeleiding/ behandeling is niet zinnig. Volwassenen met risico op gecompliceerde rouw kan rouwbegeleiding op korte termijn helpend zijn. Psychotherapie heeft positief effect bij volwassen personen met gecompliceerde rouw. Medicamenteuze therapie is alleen geïndiceerd voor gecompliceerde rouw als er tevens sprake is van een depressieve stoornis.

Problemen met verliesverwerking bij artsen Factoren die hierbij een rolspelen: Aan de hulpverlener gebonden factoren Situatiegebonden factoren Patiëntgebonden factoren

1. Kenmerken van de rouwende Identificatie van de hulpverlener met de patiënt. Identificatie met een belangrijk persoon uit het leven van de hulpverlener. De hulpverlener heeft een ziek familielid, heeft pas iemand verloren of heeft onverwerkt verdriet. Gevoelens van inadequaatheid of falen. Onvermogen om om te gaan met gevoelens van onzekerheid of tweeslachtigheid. Angst voor de dood en invaliditeit. Psychiatrische ziekte. Frequente eerdere verlieservaringen.

2. Situatie gebonden factoren Langdurige en hechte hulpverlener- patiëntrelatie. Persoonlijke relatie met patiënt (vriend of familie) Onenigheid tussen diverse hulpverleners of met patiënt en naasten over het gevolgde beleid. Veel ziekenhuisopnames in korte tijd of langdurige hospitalisatie. Onzekerheid wat betreft prognose of medische zorgdoelen.

3. Patiëntgebonden factoren Boosheid, depressie of wantrouwen bij patiënt of familie. Patient is werkzaam in medische sector Complex of disfunctionerende familierelaties

Je kunt niet tegengaan dat vogels van verdriet komen overvliegen, Maar je kunt wel voorkomen dat ze nesten maken in je haar. Chinees spreekwoord

Informatie nalezen? www. Oncoline.nl www. DOKh.nl

TREFWOORDEN: rouw omgaan met