Mastercourse Google Earth & klimaatverandering 13 januari 2010 Mastercourse Google Earth en de zichtbare effecten van klimaatverandering Klimaatveranderingen in het recente verleden Inleiding Geschiedenis Broeikaseffect 20ste eeuw Toekomst Google Earth J.H. van Boxel Universiteit van Amsterdam 13 januari 2010 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Klimaatveranderingen in het recente verleden Trends in de temperatuur Oppervlak poolijs Afsmelten gebergte gletsjers Biologische gevolgen Veranderingen in de neerslag Jaarlijkse gemiddelde neerslag Neerslagextremen Daarna nog een vooruitblik Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen

Merken we er al iets van? CO2 concentratie is al 35% toegenomen CH4 concentratie is meer dan verdubbeld N2O concentratie is 30% toegenomen CFK’s zijn geïntroduceerd Is er al een versterkt broeikaseffect? Temperatuur . Poolijs en Gletsjers . Zeespiegelstijging . Biologische gevolgen . Neerslag . Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen

Nederland: De laatste 4 jaar Anomalieën Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen April 2006 – Juni 2007 warmer dan “normaal” Vanaf Juli 2007 vrij “normaal met af en toe warme maand Afgelopen winter 2 koude maanden

Temperatuuranomalieën NL Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Temperatuuranomalieën NL 13 januari 2010 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Temperatuur sinds 1850 13 januari 2010 2009 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Gemiddelde temperatuur steeg ongeveer 0.8º C Circa 0.2º C is het gevolg van natuurlijke oorzaken Variaties in zonneactiviteit, vulkanisme, El Niño / La Niña cyclus Circa 0.6º C waarschijnlijk door menselijk toedoen 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Het afgelopen millennium: Proxies Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Het afgelopen millennium: Proxies 13 januari 2010 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen De decade 1990-1999 zeer waarschijnlijk de warmste decade van het millennium 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Jaarlijkse gang poolijs? IJsbedekking 2006 gemeten vanuit een satelliet Januari 2006 11.6 Mkm2 Februari 12.3 Mkm2 Maart 12.4 Mkm2 April 12.0 Mkm2 Mei 10.4 Mkm2 Juni 2006 8.4 Mkm2 Juli 5.7 Mkm2 Augustus 4.2 Mkm2 September 2006 3.9 Mkm2 Oktober 5.7 Mkm2 November 8.1 Mkm2 December 2006 10.1 Mkm2 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Altijd in september het minste ijs op de noordpool

IJsbedekking in september 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2007 2009 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Afname poolijs PER JAAR tussen 1980 en 2009 een oppervlak van 1.6 maal Nederland

Gletsjers Meeste gebergte- gletsjers worden korter Door toegenomen neerslag groeien sommige gletsjers weer Vooral west geëxponeerde gletsjers in de gematigde breedten Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen

Zeespiegelstijging NB: Geschatte zeespiegelstijging in de 20ste eeuw Thermische expansie 4 cm Gebergte gletsjers Groenlandse ijskap 2 cm Antarctische ijskap 0 cm Totaal 10 cm Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen NB: Nederland nog  10 cm extra door isostatische daling Vorig interglaciaal was zeeniveau 5 à 6 m hoger dan nu

Biologische indicatoren 1901 1999 Biologische indicatoren Vele, o.a.: Datum eerste kievitsei Bloeidata diverse planten Lengte groeiseizoen ….. 1901 1999 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 1965 2005 December 2001: Congres Wageningen Klimaatveranderingen en fenologie

Invloed op planten en dieren in Nederland Boek "Opgewarmd Nederland" (Rolf Roos) Reeds vele effecten merkbaar Noordelijke soorten verdwijnen Zuidelijke soorten verschijnen Mossen Vlinders Libellen Enz. Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Verspreidingsgebied gehakkelde Aurelia in 1970 en 2000 1970 2000

Augustus 2002 (Europa) 05/08/02 Italië 13/08/02 Tsjechië 1/8 170 mm neerslag in Barcelona. De auto’s drijven door de straten. 5/8 94 mm regen in Stampersgat (NB). Evenementenhal De Leysdream in Roosendaal (NB) stort in. 5/8 Hagelstenen zo groot als pingpongballen bij het Gardameer. Italiaanse druivenoogst grotendeels verwoest 6/8 Zware neerslag Duitsland & Oostenrijk. A8 bij München staat blank. 8/8 Rivieren treden buiten hun oevers in Roemenië, Tsjechië, Oostenrijk 8/8 Grote delen van Londense metro gesloten wegens overstromingen 13/8 Midden-Europa rampgebied door overstromingen 16/8 Waterniveau in de Elbe stijgt 4 cm/uur. In Dresden 33.000 inwoners geëvacueerd. Inmiddels ruim 90 doden in Midden-Europa. 24/8 Meer dan 100 mm neerslag in Weesp. Zwembaden Etten-Leur en Weesp storten in evenals het dak van IKEA Amsterdam. 24/8 106 mm regen in Alsemberg (België); 1½ m water in de straten 25/8 Noodweer op Mallorca. Vliegtuigen kunnen niet landen 28/8 Zware regenval in midden Italië. Straten in Rome staan blank 05/08/02 Italië 13/08/02 Tsjechië 24/08/02 Etten-Leur

Neerslagkaarten Nederland Mastercourse Google Earth & klimaatverandering 13 januari 2010 Neerslagkaarten Nederland Klimatologische neerslagkaarten (30 jarige perioden) Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Oppervlak met …… tot …… mm jaarlijkse neerslag 1980 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 20ste eeuw: toename gemiddelde neerslag +11%

Analyse van neerslag trends Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Analyse van neerslag trends 13 januari 2010 Neerslag variabiliteit Grote ruimtelijke variabiliteit Gebruik meer stations (bijv. > 10) Grote temporele variabiliteit Gebruik lange tijdreeksen (bijv. 100 jaar) Meettechnieken veranderen Corrigeren Urbanisatie en verplaatsing Homogene series Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Jaarlijkse neerslag Nederland: 20th eeuw Mastercourse Google Earth & klimaatverandering 13 januari 2010 Jaarlijkse neerslag Nederland: 20th eeuw Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Nog steeds grote temporele variabiliteit Toename “slechts” 11% per eeuw Andere studies (>100 stations) ± zelfde resultaat 40-60º NB gemiddelde trend 50 mm per eeuw 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Gemiddelde jaarlijkse neerslag 20th eeuw Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Gemiddelde jaarlijkse neerslag 20th eeuw 13 januari 2010 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 100 mm toe/afname is in aride en semi-aride gebieden belangrijker dan in vochtige streken Relatieve veranderingen gebruiken 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Relatieve veranderingen 20ste eeuw Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Relatieve veranderingen 20ste eeuw 13 januari 2010 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Wereldwijd gemiddelde trend 2.7% per eeuw 38% van het landoppervlak werd natter (>5%) 42% van het landoppervlak weinig verandering 20% van het landoppervlak werd droger (>5%) 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Trend per breedtegraad Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Significante toename Breedten 26-39 oZ Rond evenaar Breedten 36-70 oN Aride Gebieden Noordelijk halfrond meestal droger Zuid van 24 oZ natter

Verandering gemiddelde en/of temporele variabiliteit Stel: Normale neerslag 800 mm/jaar Met een standaardafwijking van 200 mm Droogteproblemen bij < 600 mm (rood) Te veel neerslag bij > 1000 mm (blauw) Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Als zowel gemiddelde als variantie toenemen neemt de kans op extreem natte gebeurtenissen zeer sterk toe

Top 10 droogste en natste jaren in Nederland 1904-2000 Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Top 10 droogste en natste jaren in Nederland 1904-2000 13 januari 2010 Droogste jaren Natste jaren Jaar Neerslag (mm) 1 1921 434 1998 1051 2 1976 535 1966 1038 3 1959 536 1965 984 4 1933 551 1960 941 5 1904 556 1988 936 6 1929 563 1961 933 7 1996 579 1994 904 8 1971 589 2000 900 9 1953 590 1981 889 10 1907 599 1950 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Droge jaren redelijk gespreid over de eeuw Alle toptien natte jaren na 1950 (1950 incl.) 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Mastercourse Google Earth & klimaatverandering Extreme maanden NL 13 januari 2010 Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Frequentie van droge maanden onveranderd Frequentie van natte maanden (>100 mm) verdubbeld Frequentie van zeer maanden (>120 mm) verviervoudigd 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel

Verdeling v/d maandelijkse neerslag in Nederland Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen 2000: Piek naar rechts en bredere verdeling Frequentie van maanden > 100 mm verdubbeld Frequentie van maanden > 150 mm verdrievoudigd

Herhalingstijd 80 mm neerslag per 5 dagen Herhalingstijden Temperatuur Poolijs Gletsjers Zeespiegel Biologisch Neerslag - Gemiddeld - Extremen Herhalingstijd 80 mm neerslag per 5 dagen 1900 ca 6.1 jaar 2000 ca 1.8 jaar

Mastercourse Google Earth & klimaatverandering 13 januari 2010 Volgende presentatie Inleiding Geschiedenis Broeikaseffect 20ste eeuw Toekomst Google Earth John van Boxel Klimaatverwachting voor de 21ste eeuw 4. Recente klimaatveranderingen - John van Boxel