Transcripties Klankleer college 2

OVERZICHT EERSTE UUR: TWEEDE UUR: verschillende manieren om klanken te classificeren indeling spraakklanken op basis van articulatie de notatie van spraakklanken: IPA nieuwe klanken in het IPA TWEEDE UUR: transcripties transcriptie en spelling assimilatie, coarticulatie en reductie

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen:

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen: articulatie (laryngale kenmerken, plaats, wijze)

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen: articulatie (laryngale kenmerken, plaats, wijze) akoestiek (spectrale kenmerken)

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen: articulatie (laryngale kenmerken, plaats, wijze) akoestiek (spectrale kenmerken) auditieve en visuele perceptie (respons van zintuigen en verwerking)

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen: articulatie (laryngale kenmerken, plaats, wijze) akoestiek (spectrale kenmerken) auditieve en visuele perceptie (respons van zintuigen en verwerking) op grond van fonologische eigenschappen

Classificatie van spraakklanken op grond van fonetische eigenschappen: articulatie (laryngale kenmerken, plaats, wijze) akoestiek (spectrale kenmerken) auditieve en visuele perceptie (respons van zintuigen en verwerking) op grond van fonologische eigenschappen lexicaal contrast, natuurlijke klassen voor processen, etc.: onderwerp van colleges 4 & 5

Classificatie van spraakklanken In dit college classificatie op grond van articulatorische eigenschappen: initiatiekenmerken: Nederlands pulmonisch en egressief Pulmonisch: vanuit de longen Egressief: lucht stroomt naar buiten (niet naar binnen) laryngale kenmerken plaats wijze

Articulatorische classificatie van klanken spraakklanken supralaryngale kenmerken (constrictie) laryngale kenmerken initiatiekenmerken vocaal consonant plaats wijze hoogte voor/achter ronding nasalisatie lengte bilabiaal alveolair palataal velair ... explosief tril tap fricatief approximant nasaal lateraal stemhebbendheid aspiratie stemkwaliteit luchtstroomrichting luchtstroommechanisme

De notatie van klanken: het IPA Het I(nternational) P(honetic) A(lphabet) is het meest gebruikte transcriptiesysteem gebaseerd op deze classificatie: voor elke (fysiek mogelijke) combinatie van plaats- en wijzekenmerken is er een apart symbool Andere systemen zijn o.a. ToBI (prosodie), SAMPA, en ARPAbet (beiden ascii sets)

Structural gaps

Bij laterale klanken is de tong betrokken Structural gaps Bij laterale klanken is de tong betrokken

Accidental gaps (?)

Henry Sweet – Daniel Jones – David Abercrombie – Peter Ladefoged Foneticus UCLA Henry Sweet – Daniel Jones – David Abercrombie – Peter Ladefoged IPA veldwerk

OFFICIAL RECOGNITION dec. 2005 Nieuwe (?) klank OFFICIAL RECOGNITION dec. 2005 A sound present in more than 70 African languages has been included in the International Phonetic Alphabet of 28 vowel symbols, 86 consonant symbols and 75 other marks for tone, stress, aspiration and other phonetic details. The sound, the labiodental flap, is the first to be added to the alphabet in 12 years (Michael Erard)

The sound, a buzz sometimes Nieuwe (?) klank The sound, a buzz sometimes capped by a faint pop, is present in more than 70 African languages It is produced by the lower lip moving back and forward, flapping on the inside of the upper teeth bekijk op: http://linguistic-discovery.dartmouth.edu/cgi-bin/ WebObjects/Journals.woa/1/xmlpage/1/article/262/labial.mov

december 2005 toegevoegd

Vergelijk de verschillende versies van het IPA

Vergelijk de verschillende versies van het IPA

Nieuwe klanken Philippines: a sound that speakers produce by sticking their tongues out of their mouths, a sound that outsiders ridicule Kenneth S. Olsen

The labiodental flap was first observed in 1907 Diacritische tekens The labiodental flap was first observed in 1907 Until now, linguists have recorded the sound with made-up symbols, usually the letter v modified by accents

Consonanten                              bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive              nasal        trill    tap or flap   fricative                       lateral fricative   approximant (w)      lateral approximant    

De consonanten van het NL bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive          nasal      trill   tap or flap  fricative          lateral fricative approximant w    lateral approximant  transriptie 1 transriptie 2

De vocalen van het IPA                         front central back close          close-mid        open-mid             open

De vocalen van het Nederlands front central back close () () ()     close-mid   () ()  () open-mid   open transriptie 1 transriptie 2

Complexe segmenten Voorbeelden: diftongen: Nederlands: Ei, Ui, Au (Engels: Here)

De vocalen en diftongen van het Nederlands front central back close () () ()     close-mid   () ()  () open-mid   open  tijd  uit  koud

Openende diftong in here (Engels) front central back close () () ()     close-mid   () ()  () open-mid   open  Eng. here

Complexe segmenten Voorbeelden: diftongen: Nederlands: Ei, Ui, Au (Engels: Here) affricaten: Duits: Pferd, Zeit, (Engels: Church, Fries: Tsiis)

Complexe segmenten Voorbeelden: diftongen: Nederlands: Ei, Ui, Au (Engels: Here) affricaten: Duits: Pferd, Zeit, (Engels: Church) geprenasaliseerde klanken: Mbutu, Nkomo, Ndour

De notatie van klanken: het IPA Waarom IPA transcriptie? Waarom niet gewoon schrift?

Waarom fonetische transcriptie? Taal is primair gesproken taal; schrift is afgeleide Ons schrift is een compromisoplossing tussen enerzijds het fonologische principe van de spelling en anderzijds het morfologische principe van de spelling: enerzijds ideaal 1:1 relatie tussen klank en teken anderzijds betekenisverwantschap: honden - hond niet consequent: reizen – reis (Behandeld in college 10)

Waarom fonetische transcriptie? Engels: grafeem <a> table, arm, hat, share, yacht, private, collar, ball [] [] [] [] [] [] [] [] Frans: 10 verschillende schrijfwijzes voor de klank [o]: au, aux, eau, eaux, dos, haut, Renault, zeró, plutôt, abricot Nederlands: 3 verschillende schrijfwijzes voor []: gemakkelijk, aardige

Waarom fonetische transcriptie?

Transcriptie en Spelling Arheddis Varkenjaab and Aywellbe Fayed

Transcriptie en Spelling Would Arheddis Varkenjaab and Aywellbe Fayed please go to the meeting point klinkt als:

Transcriptie en Spelling Arheddis Varkenjaab and Aywellbe Fayed klinkt als: in Engels schrift: “I hate this fucking job, and I will be fired”

Waarom fonetische transcriptie? Taal is primair gesproken taal; schrift is afgeleide Ons schrift is een compromisoplossing Diverse soorten geschreven taal bijvoorbeeld schrift gebaseerd op klanken of op lettergrepen

Waarom fonetische transcriptie? voorbeeld: su-tsu-di-o “studio” katakana

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise [], [], [], []: in leenwoorden en door assimilatie: tjielpen,potje, djinn, jazz, goal, zakdoek, plakboek, sjaal, hasj, pas jij, bagage

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise [], [], [], []: in leenwoorden en door assimilatie: tjielpen,potje, djinn, jazz, goal, zakdoek, plakboek, sjaal, hasj, pas jij, bagage [], []: voornamelijk/uitsluitend als gevolg van assimilatie (v. plaats): oranje, Spanje aanjagen, onweer, aanvegen

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise [], [], [], []: in leenwoorden en door assimilatie: tjielpen,potje, djinn, jazz, goal, zakdoek, plakboek, sjaal, hasj, pas jij, bagage [], []: voornamelijk/uitsluitend als gevolg van assimilatie (v. plaats): oranje, Spanje aanjagen, onweer, aanvegen []: alleen voor vocalen die aan het begin van een lettergreep staan: Ma_ori, na_apen, The_ater (Dts)

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise [], [], [], []: in leenwoorden en door assimilatie: tjielpen,potje, djinn, jazz, goal, zakdoek, plakboek, sjaal, hasj, pas jij, bagage [], []: voornamelijk/uitsluitend als gevolg van assimilatie (v. plaats): oranje, Spanje aanjagen, onweer, aanvegen []: alleen voor vocalen die aan het begin van een lettergreep staan: ma_ori, na_apen, The_ater (Dts) []: in het NL alleen na een vocaal: woord, raar; maar niet rood, raar

De ene klank is de andere niet [], [], [] : alleen in leenwoorden: crème, frêle, freule, œuvre, zone [], [], []: voor /r/ en in leenwoorden: ier, mier, uur, muur, oer, moer; analyse, centrifuge, cruise, zoom [], [], [], []: in leenwoorden en door assimilatie: tjielpen,potje, djinn, jazz, goal, zakdoek, plakboek, sjaal, hasj, pas jij, bagage [], []: voornamelijk/uitsluitend als gevolg van assimilatie (v. plaats): onweer, aanvegen, oranje, Spanje aanjagen []: alleen voor vocalen die aan het begin van een lettergreep staan: ma_ori, na_apen []: in het NL alleen na een vocaal: woord, raar; maar niet rood, raar []: voor veel NL dialecten alleen a.g.v. assimilatie: logboek, hoogdravend

Zoek de fout [:] [] [] [] [] [:] [] [] [:]

Zoek de fout [] [] [] [] [] [:] [] [] []

Transcriptie 1 Ik ben gewend aan variaties in de transcripties. IPA vocalen IPA consonanten Ik ben gewend aan variaties in de transcripties.

                                  bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive          nasal      trill   tap or flap  fricative          lateral fricative approximant w    lateral approximant  front central back close        close-mid   open-mid     open

Transcriptie 1 Ik ben gewend aan variatie in de transcripties. IPA vocalen IPA consonanten Ik ben gewend aan variatie in de transcripties. [?]

Transcriptie 1 Ik ben gewend aan variatie in de transcripties. IPA vocalen IPA consonanten Ik ben gewend aan variatie in de transcripties. [?]

Aanpassingen Klanken Assimilatie Coarticulatie Reductie

Notatie is abstractie spraakklanken als continu verschijnsel: articulatie Why did Ken set the soggy net on top of his deck?

Assimilatie Assimilatie is een (fonologisch) aanpassingsproces dat tot gevolg heeft dat naburige klanken die in andere contexten verschillende kenmerken hebben, één of meerdere kenmerken gaan delen

Assimilatie Progressieve assimilatie: opzet, afzien, afval Regressieve assimilatie: asbak, bruikbaar, inpakken

Assimilatie Progressieve assimilatie: opzet, afzien, afval Regressieve assimilatie: asbak, bruikbaar, inpakken Assimilatie van plaats: inpakken, aanjagen, inkopen Assimilatie van stem: ijsbeer, zakdoek, leefbaar

Assimilatie Progressieve assimilatie: opzet, afzien, afval Regressieve assimilatie: asbak, bruikbaar, inpakken Assimilatie van plaats: inpakken, aanjagen, inkopen Assimilatie van stem: ijsbeer, zakdoek, leefbaar Volledige assimilatie: inmaken, soeppan, opbod Partiële assimilatie: ijsbeer, inpakken, opzet

Assimilatie Progressieve assimilatie: opzet, afzien, afval Regressieve assimilatie: asbak, bruikbaar, inpakken Assimilatie van plaats: inpakken, aanjagen, inkopen Assimilatie van stem: ijsbeer, zakdoek, leefbaar Volledige assimilatie: inmaken, soeppan, opbod Partiële assimilatie: ijsbeer, inpakken, opzet Interne Assimilatie: ijsbeer, opzet, inpakken Externe Assimilatie (Sandhi): lees dat, op zee, in Parijs

Coarticulatie Coarticulatie is een meer geleidelijk uitgevoerde strategie om energie te besparen: de articulatiebewegingen worden minder abrupt (omdat het systeem voortdurend in beweging mag zijn) en minder groot (omdat er variatie in de doelposities voor segmenten is toegestaan)

[] zonder coarticulatie

[] met coarticulatie

Reductie Reductie is een verkleining van de articulatorische 'ruimte' en tijd die eveneens tot energiebesparing leidt vanwege de geringere duur, grootte en kracht van de articulatiebewegingen patat, ballon, mijn broer

Reductie () () ()       () ()  ()   front central back close () () ()     close-mid   () ()  () open-mid   open

Transcriptie Voor oefeningen en tentamen: alleen de hier gegeven transcriptiesymbolen. Voor de andere symbolen of diacritica krijg je zo nodig een bijlage bij het tentamen Vergeet niet je transcriptie(s) binnen vierkante haken te plaatsen (om duidelijk te maken dat het om een 'fonetische' i.p.v. een ‘fonemische’ transcriptie gaat) //: je mag zelf een keuze maken welke variant van het Nl. je aanneemt in je transcripties, maar wees wel consistent. De veiligste keuze is natuurlijk om overal [] of om overal [] te gebruiken

Transcriptie versus spelling Geen hoofdletters, interpunctie, en spaties overnemen in je transcriptie Vergis je niet in de klankwaarde van bepaalde digrafen zoals <eu> en <oe> die (in de meeste gevallen) voor monoftongen, niet voor diftongen, staan Idem voor met twee grafemen gespelde consonanten zoals de <ff> in blaffen In veel varianten van het NL wordt de wel gespelde [] na een sjwa op woordeindes niet uitgesproken, behalve in het lidwoord een (vgl. de uitspraak van regen, bloemen, gouden, open)

Opdrachten (1) Neem de collegestof goed door! Leer termen en de IPA-symbolen uit je hoofd Speel eventueel de transcriptiespelletjes van Sephonics (downloaden via Nestor) Gaat over het Engels, klinkers hebben soms andere fonetische symbolen! (evt. klinkers overslaan als te verwarrend)

Opdrachten Maak de 4 opdrachten op Nestor: Transcriptie Assimilatie Reductie