College 4: Inleiding Fonologie eerste uur: Werkzaamheden fonoloog en fonologische processen tweede uur: Generatieve Taalkunde, UG en fonologische regels

Fonologie Fonologie is de tak van taalwetenschap die zich bezighoudt met de functie en organisatie van klanken in klanksystemen

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal?

The sounds of IPA                          bilabial labiodental dental alveolar postalveolar retroflex palatal velar uvular pharyngeal glottal plosive              nasal        trill    tap or flap   fricative                       lateral fricative   approximant (w)      lateral approximant    

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? vb. Nederlands kent geen interdentalen

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? fonemen allofonen vb. Russisch: pal:paal Japans: las:ras

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? fonemen allofonen vb. Russisch: pal:paal Japans: las:ras Nederlands: head []:had []

The sounds of IPA                           Front Central Back Close          Close-mid        Open-mid             Open

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? Brvar, Ndour, Nkomo

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? welke regelmatigheden doen zich voor?

Taken fonoloog welke klanksegmenten heeft de taal? welke klankverschillen hebben een woordonderscheidende functie in de taal? wat zijn mogelijke combinaties van klanken in de taal? welke regelmatigheden doen zich voor? vb. ‘my dog was killed by a car’ Q65 1966 vb. ‘this is my life of sadness, this is the life I live’ Q65 1966

Fonologische processen insertie

Fonologische processen insertie melk, harp vs. soms, hart Winsum the idea-r-is

Fonologische processen insertie melk, harp vs. soms, hart Winsum the idea-r-is

Fonologische processen insertie deletie

Fonologische processen insertie deletie Utrecht, kastje, lichtje, haast je

Fonologische processen insertie deletie Utrecht, kastje, kunststof

Fonologische processen insertie deletie assimilatie

Fonologische processen insertie deletie assimilatie inpakken aanjagen inkopen articulatiegemak

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie leren, leraar vs. kopen, koper perceptiegemak

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie Wet van Dahl: Bantutaal Kirundi: prefix tu/du 1e persoon singularis present du-soma ‘ik lees’ vs. tu-rya ‘ik eet’ du-teka ‘ik kook’ tu-mwa ‘ik scheer’ du-seka ‘ik lach’ tu-va ‘ik kom uit’ du-kubita ‘ik sla’ tu-bona ‘ik zie’

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis vb. ‘ask’ ‘he asked me for a picture’ Bread 1969 ‘don’t ask me why’ Billy Joel 1977 ‘he asked this old lady’ Run DMC 1986

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis alternanties

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis alternanties vb. flapping ‘the letter’ Box Tops 1967, Pretty Things 1970 domein flapping ‘beat it’ Michael Jackson 1982

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis alternanties fusie

Fonologische processen insertie deletie assimilatie dissimilatie metathesis alternanties fusie regen, tegen, zegen vaasje, katje

Complexe processen Compensatory Lengthening: deletie van tweede deel van een diftong wordt gecompenseerd door vocaalverlenging van het eerste deel Cruyff; kruis; kuis lijf; blijf vrouw; hou; jou

Generatieve Taalkunde Standaardwerk fonologie: N. Chomsky & M. Halle (1968) The Sound Pattern of English, Harper & Row, New York. Doel: verklaring voor wat het verschijnsel menselijke taal inhoudt Middel: opstellen van generatieve grammatica’s

Generatieve Grammatica’s Grammatica = beschrijving van het taalsysteem van de individuele gebruiker; beschrijving van wat sprekers van een taal (vaak onbewust) van die taal weten. Generatief = systeem van expliciete regels

UG (Universele Grammatica) Aanname Generatieve Taalkunde: Grammatica’s zijn gedeeltelijk aangeboren UG is aangeboren gedeelte Mensen ontwikkelen hun taalsysteem op basis van UG plus de leerfase Generatieve Taalkunde wil het aangeboren taalvermogen beschrijven

Principes en Parameters Principes: eigenschappen die gemeenschappelijk zijn voor alle talen. vb. syllabes zijn eenheden die bestaan uit consonanten en/of vocalen

Principes en Parameters Principes: eigenschappen die gemeenschappelijk zijn voor alle talen. vb. syllabes zijn eenheden die bestaan uit consonanten en/of vocalen Parameters: taalspecifieke instellingen. vb. Nederlands staat clusters van medeklinkers toe; Japans niet vb. ‘garasu’ vb. Gronings staat nasalen toe als syllabekern; Nederlands niet vb. ‘we moeten pakken kopen’

Hypotheses over mogelijke grammatica’s Probleem: soms kan een beschrijving van een fonologisch proces op verschillende manieren. reis - reizen s  z of: z  s

Hypotheses over mogelijke grammatica’s Probleem: soms kan een beschrijving van een fonologisch proces op verschillende manieren. reis - reizen s  z of: z  s Daarom moeten hypotheses worden opgesteld over mogelijke grammatica’s met als doel het aantal ogenschijnlijk correcte grammatica’s drastisch te reduceren: UG-hypotheses

Voorbeeld UG-hypothese Beknoptheidseis meest beknopte/best generaliserende beschrijving is UG-beschrijving argument: kind maakt generalisaties stade i.p.v. stond loopte i.p.v. liep dus: ‘n wordt labiaal voor labiaal’ is beter dan ‘n wordt m voor m, n wordt m voor p, n wordt m voor b’

Kind maakt generalisaties gememen [] i.p.v. genomen [no]

Fonologische Regels A  B / C D vb hond: /d/  [t] / $

Fonologische Regels A  B / C D A = foneem / / (slashes) vb hond: /d/  [t] / $ A = foneem / / (slashes)

Fonologische Regels A  B / C D A = foneem / / (slashes) vb hond: /d/  [t] / $ A = foneem / / (slashes) B = realisatie van dat foneem [ ] (brackets)

Fonologische Regels A  B / C D A = foneem / / (slashes) vb hond: /d/  [t] / $ A = foneem / / (slashes) B = realisatie van dat foneem [ ] (brackets) C D = omgeving; het foneem bevindt zich op een positie tussen C en D hier: D = $ (syllabegrens) andere grenssymbolen: + (morfeemgrens) # (woordgrens)

Onderliggende Vorm Onderliggende vorm /hnd/ /hnd + n/ uniek, constant

Onderliggende Vorm Onderliggende vorm /hnd/ /hnd + n/ uniek, constant   Oppervlaktevorm [hnt] [hndn] variabel, geconditioneerd

0-hypothese 0-hypothese: klankvorm komt rechtstreeks uit lexicon zonder tussenkomst van fonologische regels tegenargument: allomorfie (fonol. alternanties) vb. geef verkleinvorm van nonsenswoorden: ‘proom’ en ‘spral’

Allofonische Regels: Foneem /s/ in het Duits Foneem: Allofonen: /s/ so, sieben [z] spät, stark [] aus, es [s]

Allofonische Regels: Foneem /k/ in het Nederlands /k/  [k] / [u] retracted /k/  [k] / [o] retracted /k/  [k] / [i] fronted vgl. tongpositie [o] en [u] met tongpositie [i] +