Paradox van Olbers: Waarom is het ‘s nachts donker? Door studenten gegeven antwoorden: Zon is onder A. Absorptie door stof(wolken) B. Absorptie door zwarte gaten C. Omzetting door stof in niet-zichtbaar licht 3. Sterren verschuilen zich achter elkaar 4. Sterren leven eindige tijd 5. Heelal is niet oneindig groot 6. Heelal is te jeugdig 7. Roodverschuiving

Geschiedenis Zijn de nevelvlekken sterreneilanden als het onze? Immanuel Kant (1724-1804) Het heelal is niet onveranderlijk! William Herschel (1738-1822), dubbelsterren Waarom is het ‘s nachts donker? OPGAVE !!! Heinrich Olbers: Olbers paradox (1826) Het heelal dijt uit! Vesto Slipher 1912; Edwin Hubble 1929 Is de oergloed nog zichtbaar? George Gamow 1948; Arno Penzias & Robert Wilson 1963 Is het heelal homogeen en isotroop? Gerard de Vaucouleurs 1970; Hubble Space Telescope

eerste sterrenstelsels oerknal TIJDEN 14 miljard jaar seconds 10-20 10-30 10-40 10-10 105 1 sec 1010 1015 1017 heden 10-44 Planck-tijd Quark Soep uitvriezen p, n Helium produktie (3 min.) eerste sterrenstelsels (1 miljard jaar) “Lucy” (A. afarensis) (3,2 miljoen jaar BP) ontkoppeling 100.000 jaar ontstaan Aarde (4,6 miljard jaar BP) Homo sapiens (100.000 jaar BP)

Het Heelal 29 sept. Ons wereldbeeld (Rintro + R1) Evolutie: van Kosmos tot Mens Het Heelal 29 sept. Ons wereldbeeld (Rintro + R1) 6 okt. Sterren stralen (R2 + R3) 13 okt. Cosmic Microwave Background 17 nov. De zwaartekracht en Zwarte Gaten (R4 + R5) wo 17 of do 18 nov Telescoopexcursie FNWI (20 - 22 uur) 24 nov. De vorming van sterrenstelsels (R6 + R7 + R8) 1 dec. Het allereerste begin en de verre toekomst (R9…) do 9 dec. Excursie Westerbork Synthese Radio Telescoop

Licht: elektromagnetische straling

E(r,t) Elektromagnetische straling B(r,t) stralingsrichting

The spectra of stars reveal their chemical compositions as well as surface temperatures.

Stars Waarom stralen sterren? De Zon 150 miljoen jaar Rees (2002)

Hertzsprung-Russelldiagram H-R diagrams and observations of star clusters reveal how red giants evolve.

Stellar lifetimes depend on initial starting mass The more massive stars need to burn their fuel faster to keep the star in hydrostatic equilibrium therefore they have shorter main-sequence lifetimes.

De proton-proton ketting-reactie DE HOOFDREEKS Fusie van waterstof naar helium I De proton-proton ketting-reactie Bahcall, 2000

Fusie van waterstof naar helium II De CNO-cyclus Bahcall, 2000

van de waterstofmassa in stralingsenergie omgezet

Over the past 4.6 billion years, the Sun’s luminosity has increased about 40% and this has caused the outer layers to expand by 6%.

The Sun’s hydrogen amount reduces

The Sun’s helium increases

HET PRILLE BEGIN

Dark nebula are so opaque that their dust grains block any starlight from the far side from getting through.

Protostars form in cold, dark nebulae The only parts of the ISM with a high enough density and a low enough temperature for protostars to form are the dark nebulae. These larger of these dense regions are called Barnard objects and the smaller are called Bok globules.

Protostars form in cold, dark nebulae Visible (left) and infrared (right) views of the Orion nebula show new stars. These new stars can only been seen in IR because the protostar’s cocoon nebula absorbs most of the visible light.

DE REUZENTAK

Red giant stars in Auriga

Helium burning begins at the center of a red giant.

Helium burning begins at the center of a red giant. At higher temperatures, the triple alpha process is 4He + 4He → 8Be 8Be + 4He → 12C + energy 12C + 4He → 16O + energy Helium burning of the “ash” at the core begins explosively and suddenly, called the helium flash.

H-R diagrams and observations of star clusters reveal how red giants evolve.

EINDSTADIA

Witte dwergen Neutronenster Zwart gat Rees (2002)

High-mass stars create heavy elements in their cores.

High-mass stars create heavy elements in their cores.

Vorming van de elementen Rees (2002)

Planeten

Wat zie je aan de einders* van het heelal Vraag 2 Wat zie je aan de einders* van het heelal met een perfecte** telescoop? * wanneer je tussen de sterren doorkijkt ** perfecte gevoeligheid voor alle straling

Dopplereffect Frequentie hangt af van relatieve snelheid:

Fusie van waterstof in helium