Documentverwerking P02 Tekstverwerking & Letterafmetingen Prof.Dr.ir. Patrick P. Bergmans Faculteit IngenieursWetenschappen Universiteit Gent

Tekstverwerking (1) Tekstverwerking zet de logische structuur naar fysische structuur om; dit wordt ook soms “formatteren” genoemd Hierbij worden een aantal elementen aangewend Algemene gegevens, verbonden aan het document Verwerkingparameters, die de globale stijl bepalen Lettersoorten (“fonts”) en lettersoorttabellen Een paragraafverwerker (“typographic engine”) die opeenvolgende paragrafen verwerkt, en ze indeelt in tekstregels

Tekstverwerking (2) Algemene gegevens zijn, o.m. Afmetingen van het document Papier en tekstzones Algemene bladschikking (aantal kolommen) Aanwezigheid van extra bladzijden Inhoudstafel, index Behandeling van figuren en illustraties Behandeling van voetnoten, marginaliën en andere special tekstconstructies

Tekstverwerking (3) Verwerkingparameters zijn, o.m. Uitvulstijl (links, rechts, gecentreerd of uitgevuld) Kan ook per sectie of per paragraaf aangepast worden Zelfs bij “uitvullen” wordt meestal de laatste regel van een paragraaf links verwerkt Paragraafparameters Al dan niet inspringen van eerste regel Al dan niet inspringen van volgende regels Paragraafspatiëring (afstand tussen de laatste regel van een paragraaf, en de eerste regel van de volgende paragraaf) Tabulatiegegevens

Tekstverwerking (4) Lettersoorten (“fonts”) zijn bijzonder belangrijk voor de fysische realisatie of reproductie van een document Zij beïnvloeden de leesbaarheid Zij dragen bij tot het esthetische aspect van het document Zij hebben dikwijls een welbepaalde functie, zoals het benadrukken van bepaalde tekstdelen Lettersoorten zijn minstens even belangrijk voor documenten gevisualiseerd op een scherm; speciale lettersoorten worden dikwijls gebruikt De technologie van lettersoorten heeft grote vorderingen gekend sedert 20-30 jaren Fonts waren vroeger heel duur; worden nu praktisch gratis verdeeld

Tekstverwerking (5) De ParagraafVerwerker (PV) (“typographic engine”) Verwerkt paragrafen door de paragraaftekst in regels in te delen Maakt hierbij beroep op regels voor woord-splitsing, indien aangewezen Bepaalt de hoeveelheid wit tussen woorden Bepaalt de (X, Y) positie van het eerste karakter van elke regel Genereert deze gegevens in één of andere genormaliseerde vorm

Letterafmetingen (1) Een lettersoort wordt gekenmerkt door Numerieke parameters Esthetische parameters Numerieke parameters bepalen De grootte van de tekens (hoogte en breedte), en de spatiëring van de tekens Afmetingen van bepaalde tekenelementen, zoals lengte van kop en staart (zie verder) Esthetische parameters omvatten Vormgeving van de tekens, die de leesbaarheid beïnvloeden In zekere mate, de spatiëring van de tekens

Letterafmetingen (2) Typografische afmetingen (traditioneel) 1 “Cicero” = 0,166 duim (niet 1/6 duim) 1 “Punt” = 1/12 van een Cicero 1 “Punt” is dus bijna 1/72 duim 1 “Punt” = 0.351367… mm Typografische afmetingen (modern) 1 “Punt” = 1/72 duim 1 “Punt” = 0.352778… mm Afwijking voor de hoogte van een A4 blad is 845,3… trad. pt <> 841,9… modern pt (~1/2 %)

A Letterafmetingen (3) Het typografische vierkant (“em”) Afmeting P (horizontaal en verticaal) worden opgegeven in punten Dit is niet de afmeting van de letters en tekens A Kophoogte P Voetlijn P

A I W Letterafmetingen (4) De breedte van het hele vierkant wordt ingedeeld in een aantal “eenheden” Er zijn verschillende eenhedenstelsels: 8, 12, 16, 18, 24, 32, 36, 48, 64, 256, 65536, enz. Vierkant: 18 eenh; A: 13 eenh, W: 17 eenh 13 eenh 6 eenh 17 eenh A I W

x i p h f Letterafmetingen (5) 10 eenh 5 eenh 9 eenh 10 eenh 8 eenh 9 eenh = 1/2 vierkant h f

x p h f Letterafmetingen (6) b d f h k l t f g j p q y Koplijn 10 eenh 9 eenh x p Koplijn x-hoogte Voetlijn Staartlijn 10 eenh 8 eenh h f Kopletters b d f h k l t Staartletters f g j p q y

Letterafmetingen (7) De afmeting van het vierkant (niet van de letters zelf) wordt dikwijls “korps” of “korpsgrootte” genoemd (in punten) Enkele berekeningsvoorbeelden Letter W (17 eenh), in korpsgrootte 24 pt is (17/18)*24 pt breed (t.t.z. 7,996… mm) Letter I (5 eenh), in korpsgrootte 12 pt is (5/18)*12 pt breed (t.t.z. 1,176… mm breed)

Letterafmetingen (8) Voor wat de verticale regelafstand betreft, spelen de individuele letterhoogtes geen rol Conceptueel plaatst men “vierkanten” boven elkaar De regelafstand is dus normaal gelijk aan de hoogte van het vierkant = korpsgrootte Dit is natuurlijk eveneens de afstand tussen opeenvolgende basislijnen Soms maakt men de regelafstand kleiner of groter dan het korps (zie verder)

x i p h f Letterafmetingen (9) Normale aansluiting van karakters en regels Karakters worden horizontaal aan elkaar geplaatst, opgelijnd op de basislijn Regels worden op elkaar gestapeld x i p h f

x i p h f Letterafmetingen (10) Regelafstand R (in punten uitgedrukt) groter dan korps K (eveneens in punten) Hiermee ontstaat extra wit tussen regels R kan ook (iets) kleiner dan K ingesteld worden Bvb. bij teksten alleen met hoofd- letters (geen nood voor ruimte voor staartletters) x i p K R h f

x i p h f Letterafmetingen (11) Eventuele bijkomende karakterspatiëring wordt uitgedrukt in eenheden van het vierkant (positieve kerning) Negatieve karakter-spatiëring kan ook (negative kerning) In beide gevallen kan dit Voor hele delen van een tekst Voor individuele karakterparen, in functie van hun vorm (bvb. letters A en V) x i p h f