Prof.Dr.ir. Patrick P. Bergmans Faculteit IngenieursWetenschappen Documentverwerking P05 Pagineren & Layout Prof.Dr.ir. Patrick P. Bergmans Faculteit IngenieursWetenschappen Universiteit Gent

Pagineren (1) Nadat een tekst door de paragraafverwerker behandeld werd, beschikt men over een reeks “verwerkte” regels Dit werd dikwijls “staand zetsel” genoemd (in traditionele typografie) Correcties (o.m. auteurscorrecties) worden (werden) uitgevoerd op staand zetsel Men wacht(te) totdat alle correcties uitgevoerd zijn (werden) om te beginnen “pagineren” Omdat correcties “verloop” veroorzaken

Pagineren (2) Wanneer men tekst toevoegt of schrapt, kan dit een invloed hebben op de regelindeling ingevoerd door de paragraafverwerker Horizontaal verloop Voor zeer kleine correcties is er meestal geen invloed, zelfs niet op de regel zelf Voor grotere correcties kunnen de regeleinden van enkele volgende regels beïnvloed worden Verticaal verloop Voor nog grotere correcties kan het aantal regels van de paragraaf worden gewijzigd door het aanbrengen van de correcties

Pagineren (3) Bij horizontaal verloop hoeven slechts de gewijzigde regels in het “staand zetsel” te veranderen Er is geen invloed op pagineren, aangezien het aantal regels in de paragraaf niet gewijzigd is Men probeert toch het aantal gewijzigde regels beperkt te houden Bvb. door aanpassen van bepaalde parameters Bij verticaal verloop zou er invloed kunnen zijn op het pagineren Daarom wacht(te) men eerder; met computer-verwerking is dit minder erg

Pagineren (4) Op het blad definieert men De Bladspiegel; het papier zelf is dikwijls nog iets groter Dan moet het na binden van het document op formaat gebracht (gesneden) worden De bladspiegel wordt dikwijls aangeduid door paskruizen Bladspiegels hebben dikwijls standaard afmetingen A5, A4, A3, letter (8.5 x 11 duim), legal (8.5 x 14 duim), quarto, enz.

Pagineren (5) Binnen de bladspiegel definieert men de Zetspiegel Als één enkele zone waarin praktisch alle typografie komt Als meerdere zones, kolommen genoemd; kolommen zijn meestal gelijk, maar niet altijd Bepaalde typografische elementen vallen buiten de zetspiegel, maar in de bladspiegel Folio’s (pagina nummers) Uitzonderlijke annotaties voetnota’s zgn. marginaliën lopende hoofdstukkoppen

Pagineren (6) Bladspiegel Zetspiegel

Pagineren (7) Men moet nu de verschillende kolommen “opvullen” met staand zetsel Hierbij kunnen een aantal speciale situaties optreden Met illustraties Op het einde van paragrafen Bij kolom- en bladeinde In bepaalde gevallen zal men opnieuw beroep moeten doen op de paragraafverwerker Onafhankelijkheid van horizontale en verticale verwerking verstoord

Layout met constante breedte (1) Layout met strikt constante zetbreedte betekent Koppen en illustraties zijn juist één kolom breed, of Zij strekken zich uit over een geheel aantal kolommen, met inbegrip van het tussenwit Regels met vaste breedte kunnen dus overal ingelast worden, waar er open ruimte is Bij layouts met verschillende kolommen komt er een bijkomende eigenschap Het “In register” zetten (zie verder)

Layout met constante breedte (2)

Layout met constante breedte (3) De positie van de illustraties kan bepaald worden op twee manieren Tekstgedreven Codes in de tekst roepen de illustraties op Ingewikkelde algoritmes moeten gebruikt worden om de relatieve positie van tekst en beeld te bepalen Vooral wanneer de illustraties niet passen Lay-outgedreven De positie van de illustraties ligt vast op het blad De tekst wordt rond de illustraties geplaatst

Layout met constante breedte (4)

Layout met constante breedte (5) Oproepcodes of inlascodes voor illustraties kunnen bijzonder ingewikkeld zijn Met voorzieningen voor voorwaardelijke uitvoeringen, in functie van de beschikbare plaats Met voorzieningen voor vergroting en verkleining van de illustraties Plaatsing hoger (anticipatief) of lager in de tekst Behandeling van bladzijdesprongen Gelijkaardige codes worden gebruikt in de oproep van tabellen Binnen tabellen worden echter andere codes gebruikt, omdat de tekstuele inhoud van tabellen de zaak nog wat moeilijker maakt

In register zetten (1) In register zetten betekent dat regels tekst in naburige kolommen op dezelfde hoogte liggen Dit is heel dikwijls een eis bij documenten met meerdere kolommen, om een beter (rustiger) grafisch uitzicht te bekomen In register zetten vereist een constante regelhoogte Geen verandering van korps (= regelafstand) Uitzondering voor kopjes, enz., zie verder Register niet zo belangrijk bij enkele kolom Maar toch soms vereist voor recto/verso uitzicht

In register zetten (2) Als de illustraties precies een aantal regels hoog zijn Automatisch terug in register na inlassing van een illustratie Als de illustraties niet een geheel aantal regels hoog zijn Afronden naar boven Illustratie plaatsen binnen de ietwat te grote ruimte (hoe ? meestal verticaal centreren) Illustraties zijn eigenlijk een speciaal geval van ondeelbare blokjes typografie, die moeten in de tekst ingelast worden Kopjes (“headings”) middenin de tekst vormen ook a.h.w. klein illustraties; hoe lossen we dit op?

In register zetten (3) Eerste methode (niet bevredigend) Witregel + kopje zelfde hoogte + witregel Te veel wit, kopje niet benadrukt Tweede methode (beter) Witregel splitsen, vóór en na kopje, kopje zelfde grootte Minder wit, kopje nog steeds niet benadrukt Derde methode als tweede, maar met groter kopje In elk geval opnieuw in register na kopje

In register zetten (4) Kopje in tekst 20+20+20=60 10+20+10=40 Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld Kopje in tekst Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld. Kopje in tekst Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld. Dit is een voorbeeld. Kopje in tekst 20+20+20=60 10+20+10=40 10+24+6=40

Weduwen & Wezen (1) Een weduwe is de laatste regel van een paragraaf die alleen staat bovenaan een kolom Een wees is de eerste regel van een paragraaf die alleen staat onderaan een kolom Weduwen en wezen worden typografisch niet aanvaard Vroeger alleen maar in professioneel aangemaakte documenten Nu ook al in tekstverwerkers voor kantoorgebruik Men moet ze “verwerken”, t.t.z. elimineren, door de verticale verwerking te hernemen Dit gebeurt met soms vrij ingewikkelde algoritmes

Weduwen & Wezen (2) Weduwe Wees

Weduwen & Wezen (3) In het geval van een wees, is het eenvoudig om die regel naar de volgende kolom over te brengen Dan ontstaat er wit onderaan de vorige kolom Is dikwijls niet aanvaardbaar Register betekent ook gelijk onderaan Witregel tussen paragrafen verwerken Tekst komt dan uit register Witregel bij illustraties toevoegen en verwerken Eventueel paragraafverwerker laten opnieuw optreden, en een paragraaf vinden die wat ruimer verwerkt, een extra regel produceert

Weduwen & Wezen (4) In het geval van een weduwe, wordt een regel van de vorige kolom overgebracht Er ontstaat opnieuw een witregel onderaan de paragraaf Zelfde opmerking als voor een wees Wanneer de paragraaf slechts twee regels op de vorige kolom had, maakt men een wees bij het overbrengen van de tweede regel Opnieuw paragraafverwerker laten optreden Zelfs iteratief, met variërende parameters, tot een bevredigende oplossing gevonden wordt

Layout met variabele breedte (1) De kolommen vormen een aantal “toegelaten zones” De volgorde is opgegeven Mogen zich aanraken, maar slechts langs boven- of onderrand Illustraties zijn rechthoekige “verboden zones” Volgorde willekeurig Mogen elkaar snijden of (gedeeltelijk) bedekken Mogen een toegelaten zone verticaal in twee niet snijden Register blijft een belangrijk begrip Bladregister of zoneregister

Layout met variabele breedte (2) Toegelaten zone Fout

Layout met variabele breedte (3) Verboden zones Fout

Layout met variabele breedte (4) De wisselwerking tussen paragraafverwerker en pagineeralgoritme is nu continu Telkens dat één regel gezet (berekend) is, wordt de basislijn van de volgende regel bepaald Al dan niet in register, naargelang de opgave Dan wordt bepaald hoeveel van die lijn tussen de verboden zones kan En worden begin- en eindcoördinaten van de regel doorgegeven aan de paragraafverwerker De breedte varieert dus continu

Layout met variabele breedte (5)