~Evolutionisme~ Geschiedenis van het Sociologisch Denken 9 december 2004

Julie Badisco Maurizio Barberio Liesbet Dendas Raven De Nolf Dorien Frans Pieter Houbracken Lindsay Jacobs Lymke Janssens Greet Lauwereys Joris Noels Nina Nuyttens Yannick Ottoy Eline Severs Carla Van Cleynenbreughel

Structuur van de Presentatie 1. INLEIDING6. SOCIAAL DARWINISME 2. VOORLOPERS7. MORELE CAUSUASTIEK 3. DARWIN & DE EVOLUTIETHEORIE 8. ACTUELE DISCUSSIES 4. CREATIONISME9. MAATSCHAPPELIJKE REPERCUSSIES 5. HERBERT SPENCER10. BESLUIT

Inleiding: wat is evolutionisme? Overkoepelende term Verschillende fasen in de ontwikkeling in mens en dier verklaren Wijzigingen binnen atoomstructuren Uitsluiting goddelijke interventie Innovatief Kritiek

Vroeg evolutionisme: Onderzoek naar ontwikkelingsprocessen van materie Later uitgebreid naar dier en mens Doorgaans met Charles Darwin geassocieerd

VOORLOPERS ERASMUS DARWIN ( ) JEAN-BAPTISTE LAMARCK ( ) THOMAS MALTHUS ( ) ALFRED RUSSELL WALLACE ( )

ERASMUS DARWIN ( ) Studie ca. 1780: Multidisciplinair: geologisch, biologisch, psychologisch, cosmologisch en politiek Sterksten krijgen de bovenhand Onderlinge concurrentie t.g.v. wilskrachten: Seks Honger Angst

« Temple of Nature » “Organic life beneath the shoreless waves Was born and nurs’d in ocean’s pearly caves; First forms minute, unseen by spheric glass, Move on the mud, or pierce the watery mass; These, as successive generations bloom, New powers acquire and larger limbs assume; Whence countless groups of vegetation spring, And breathing realms of fin and feet and wing. «

J.B. LAMARCK ( ) 1809: publicatie evolutietheorie «... Time and favourable conditions are the two principal means which nature has employed in giving existence to all her productions. » Sluit goddelijke interventie uit

LAMARCK’S EVOLUTIELEER EERSTE WET Verandering niet passief Verandering in omgeving  Veranderd gedrag  Veranderd gebruik van organen TWEEDE WET: erfelijkheid Philosophie Zoologique (1809)

Lamarck vs. Darwin Mechanisme Lamarck verschilt met dat van Darwin, hoewel het resultaat volgens beide hetzelfde is Eerste helft 19de eeuw: theorie vrijwel genegeerd + kritiek Darwin over Lamarck: “” Lamarck was the first man whose conclusions on the subject excited much attention. This justly celebrated naturalist first published his views in he first did the eminent service of arousing attention to the probability of all changes in the organic as well as in the inorganic world, being the result of law, and not of miraculous interposition.”

THOMAS MALTHUS ( ) Demograaf en econoom Essay on the Principle of Population Bevolkingsexplosie  Voedselschaarste  Struggle for life  Proletarisering Oplossing: morele beheersing Tegen contraceptie Inspiratie voor Wallace & Darwin

ALFRED R. WALLACE ( ) Mede-grondlegger natuurlijke selectie Lid van de Royal Society Evolutietheorie samen met die van Darwin bekend gemaakt Wallace Line  evolutionaire scheiding tussen fauna van Australië & Azië  zoölogische verschillen Maatschappelijke visie

CHARLES DARWIN (1809 – 1882) DE EVOLUTIETHEORIE

Biografische gegevens Welgesteld gezin; grootvader Erasmus Natuurwetenschapper HMS Beagle Inspiratie: Zuid-Amerika: verspreiding fauna en flora en geologische relaties Thomas Malthus

Origin of Species Eerste edities: zonder vermelding « evolutie »  negatieve weerklank Verdediging door Darwin’s Bulldog Thomas Huxley (foto) Huxley: kritiek op Herbert Spencer Onvoldoende verklaring transmutatie Term « evolutionisme » door Huxley geïntroduceerd  inhoud term wijzigt

« Origins » later... Dertien jaar na oorspronkelijke publicatie, gebruik term « evolutie » Eveneens in 1872, verschijnt The Expressions of Emotions Nadruk op onze dierlijke erfenis

Inhoud evolutietheorie 5 sleutelobservaties Conclusie: natuurlijke selectie Survival of the fittest: diegene die het best aangepast zijn Ondersteunende aanwijzingen: Embryologische ontwikkeling Rudimentaire lichaamsdelen Bouwplan Fossielen

CREATIONISME Definitie en varianten: Christelijke reactie op het evolutionisme Bijbels scheppingsverhaal als basis Varianten: Rigide interpretatie Intelligent Design E.a.

HERBERT SPENCER ( ) Reeds 7 jaar voor publicatie Origin of Species, Development Hypothesis (1852) Introduceert begrip Survival of the Fittest Opeenvolgende werken: evolutie-ideeën Seculiere aanpak

“Civilisation no longer appears to be a regular unfolding of a specific plan; but seems rather a development of man’s latent capabilities under the action of favourable circumstances; which favourable circumstances, mark, were certain some time or other to occur. Those complex influences underlying the higher orders of natural phenomena, but more especially those underlying the organic word, work in subordination to the law of probabilities.”

Toepassing van Spencer’s theorie op de maatschappij Spencer als grondlegger van het Sociaal Darwinisme Verspreid de term « evolutie » Maatschappij als organisme Tegen regeringsinmenging; laissez-faire (The Man Versus the State)

Spencer’s ontwikkelingsstadia 1. De groei (grootte) 2. Een complexer wordende structuur 3. Differentiatie der functies  Onderlinge afhankelijkheid Mens als hoogtepunt van de evolutie

Militante vs. Industriële samenleving Militante samenleving Individu leeft gedwongen in functie van de staat Industriële samenleving Differentiatie van functies Interdependentie Vrijwillig collectieve verantwoordelijkheid Wat maakt een samenleving militant of industrieel?  afhankelijk van de aan/afwezigheid van conflict met de buitenwereld

Spencer’s lineaire evolutie Spencer: aanvankelijk geloof in unilineaire evolutie van de mensheid Latere werken: multilineaire aanpak Verschil tussen unilineair en multilineair Zoektocht naar evenwicht bepaalt richting van evolutie

Spencer’s voorkeur voor het individualisme Maatschappij als belemmering voor het individu Samenleving = som der individuen Kwaliteit van de samenleving = kwaliteit van de individuen Eveneens aandacht voor organicistische benadering Gevaar omgekeerde evolutie Anticollectivisme ~ survival of the fittest

SOCIAAL DARWINISME Darwin’s theorie toegepast op de maatschappij

Ontstaan en definitie Na « Origin » publicatie Descent of Man & Expression of Emotions in Man and Animals Toepassing evolutietheorie op de maatschappij: nadruk op sociale en psychologische evolutie Geen coherent geheel in theorieën, doch uniform denkpatroon

« Descent of Man » (1871) Darwin stelt drie kernvragen: Stamt de mens, net zoals alle andere soorten, af van een eerder bestaande vorm? Hoe evolueert de mens dan? Wat is de waarde van de verschillen tussen de zgn. verschillende rassen mensen? Mentale karakteristieken: meer overeenkomsten dan fysieke verschillen tussen rassen Rassen vormen één geheel, hoewel diversiteit binnen de populatie

Ontstaan Sociaal Darwinisme (vervolg) Frankrijk, omstreeks 1879 Emile Gautier Onrust overheersing Darwinisme in de sociologie Model voor sociobiologie Praktijk: vnl. sociale pathologie & sociaal- biologisch protectionisme

Toepassing van het Sociaal Darwinisme: de eugenetica Grondlegger Francis Galton Doel van de eugenetica: Biologisch en intellectuele elite creëren Toepassingen 20ste eeuw Staatsingrijpen aangemoedigd (i.t.t. Spencer)  selectiecultus met morele dimensie

Gevolgen voor de sociologie Tweestrijd tussen « nature » en « nurture »: Wat is het belangrijkste: aangeboren aard, of maatschappelijke omgeving? Illustratie tweesprong: Weber Durkheim

MORELE CAUSUASTIEK ADAM FERGUSON & ADAM SMITH

Maatschappelijke context Vanaf 16de eeuw: handelskapitalisme Moral Philosophy: Richtlijnen voor Christenen Tendens naar verdere emancipatie en secularisering  MORELE CAUSUASTIEK: zoektocht naar moreel correcte manier om economische activiteiten uit te oefenen.

ADAM FERGUSON ( ) Essay on the History of Civil Society (1767) Fasentheorie: verdeelt maatschappij in ontwikkelingsfasen Onbeschaafd & barbaars vs. beschaafd & commercieel Vooruitgang is vanzelfsprekend Drijvende kracht: aangeboren menselijk verlangen om te verbeteren Doel = instandhouding en voortzetting ras

ARBEIDSDELING & GROEI Commerciële samenleving: uitgebreide functionele arbeidsdeling  specialisatie Voorstander minimale overheidsinmenging indien voorwaarde van « vrede & veiligheid » voldaan Zoals Spencer geloof in multilineair evolutionisme

ARBEIDSDELING (vervolg) Menselijke natuur  arbeidsdeling als gevolg van drang naar verbeteren eigen situatie  concurrentie  sociale ongelijkheid Onderlinge afhankelijkheid van mensen Analogie menselijk lichaam

ADAM SMITH ( ) Lid Royal Society sinds 1773 Bouwde verder op theorie Ferguson Civilising Project Optimaliseren zelfbelang  optimaliseren openbaar belang (automatisch) Decent Society

« Theory of Moral Sentiment » (1759) Sympathische gevoelens: Conventual sympathy Habitual sympathy Invloed Durkheim: solidariteit ~ sympathy Eigenbelang + nadruk rol individu Interdependentie Geen onderscheid tussen arm en rijk Impartial Spectator ~ objectieve observatie Cardinale deugden

« Wealth of Nations » (1776) Context: eerste industriële revolutie Mogelijke negatieve gevolgen arbeidsdeling: Ontstaan klassen met tegenstrijdige belangen Smith adviseert waakzaamheid Oplossing tegen intellectuele degradatie via onderwijs

« Wealth of Nations » (vervolg) In tegenstelling tot Plato geloofde Smith niet in een aangeboren sociale positie, maar erkende wel dat de sociale laag de ontplooiingskansen beïnvloedt Invisible Hand: eigenbelang  nutsmaximalisatie  evenwicht Overheid mag dit proces niet verstoren Natuurwetten

ACTUELE DISCUSSIES LINKS-DARWINISME VAN SINGER DE SOCIOBIOLOGIE

Links-Darwinisme van Singer Peter Singer (° 1946) Australisch filosoof en ethicus Invloed Darwinisme op linkse en rechtse ideologieën in de 20ste eeuw

Invloed Darwinisme op Links DARWINISTISCH-LINKS: Geen waarde-oordeel over menselijke natuur Geen einde sociale conflict Ongelijkheid niet gevolg van discriminatie of onderdrukking Mensen zullen competitief streven naar eigenbelang, doch positieve houding t.a.v. samenwerking RECHTS MISVERSTAND: Evolutionaire geschiedenis omvat geen ethiek Misbruik Survival Of The Fittest als argument om de zwakkeren niet te helpen Concurrentie, ALSOOK samenwerking verenigbaar met overleving

Peter Singer (vervolg) « Animal Liberation » (1975): aanklacht op speciesisme Mensen en dieren verdienen een gelijke behandeling « Practical Ethics » (1979): Analyse van ethische issues zonder een indeling te maken tussen mens en niet-menselijke wezens

SOCIOBIOLOGIE Hobbes: beschouwd als eerste sociobioloog Darwins theorieën toegepast op de mens Nadruk op ethiek en altruïsme Normatieve ethiek: genetisch gedetermineerd Mens van nature egoïstisch, toch noodzaak tot interactie Verschil: Sociobiologen verklaren moraal vanuit de mens Christenen trachten morele verplichtingen te versterken

SOCIOBIOLOGIE (VERVOLG) Tegenwoordig: zoektocht exact verloop van de evolutielijnen  3 niveaus: Zijn organismen überhaupt doorheen de tijd veranderd? Bewijs: geologie en paleontologie Wat zijn de mechanismen achter de anatomische en functionele veranderingen? Bewijs: Darwin en Wallace Wat zijn de concrete veranderingen in bouw en functie doorheen de tijd? Bewijs: vergelijkende embryologie, fysiologie, anatomie en moleculaire biologie

SOCIOBIOLOGIE (vervolg) Hoe hecht is de culturele evolutie verbonden met de biologische? Geloof in twee overerfbare informatiesystemen: Genetisch systeem (biologische eigenschappen) Extragenetisch systeem (culturele eigenschappen) Verschil? Genetisch systeem berust op toeval, terwijl het extragenetische doelgericht door de mens gestuurd wordt.

IMPLICATIES VAN HET EVOLUTIONISME VOOR DE MAATSCHAPPIJ Over vrouwen, oorlog & vrede, racisme en ideologie

EMANCIPATIE VAN HET SECULIERE DENKEN Darwinistische revolutie: mens niet langer centraal in de schepping Menselijke superioriteit aangetast Existentiële vragen: Wie zijn wij? Hoe zijn wij hier gekomen? Hoe verhouden wij ons t.a.v. andere wezens? Waar gaat onze soort heen?

VROUWENBEELD « Origin » : versterking patriarchale normen Darwins theorie  inferioriteit van de vrouw en rechtvaardiging discriminatie Wallace echter andere visie: vooruitgang volledig afhankelijk van de vrouwelijke seksuele selectie

OORLOG & VREDE Oorlogszuchtige interpretatie evolutietheorie van Darwin Vnl. In Duitsland Interpretatie als rationalisering voor het militarisme Hitler in Mein Kampf (1939): “He who wants to live must fight and he who does not want to fight in this world where eternal struggle is the law of life has no right to exist.”

RACISME Ontdekkingsreizen  slavernij Gerechtvaardigd door idee van « inferieure volkeren » Reactie van sociaal evolutionisme Lage ontwikkeling binnen fasetheorie bekijken Paternalistische houding Conclusie: evolutietheorie geen basis voor idee van superieur ras

IDEOLOGIEEN A.R. Wallace: socialist die voor staatsinterventie pleit Darwin: selectie bevoordeelt groepen, niet individuen  socialist Marx & Engels matig beïnvloed door Darwinisme: rechtvaardiging voor sociale strijd Evolutieleer als kritiek op Christendom

Actuele impact van het Darwinisme Artikel 1: « God schiep de materie, daarna kwam de Big Bang » Artikel 2: « Amerikaanse scholen sluiten Darwin uit »

BESLUIT

De synthese van deze presentatie kan je terugvinden op de onderstaande website