Wat is het goede om te doen? Ethiek Wat moet ik doen? Wat is het goede om te doen? Hoe moet ik leven?

Sophie’s choice Fragment Had Sophie anders kunnen kiezen? Ja, dus we zijn geen deterministen. Ethiek begint waar determinisme eindigt, namelijk bij keuzevrijheid. Wat bedoelen we hier onder vrijheid? Keuzevrijheid. Vrijheid blijheid? Nee, als je keuzevrijheid hebt – oftewel als je ander had kunnen kiezen – dan draag je ook verantwoordelijkheid voor wat je hebt gekozen. Vrijheid en verantwoordelijkheid zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Waar kun je die verantwoordelijkheid concreet merken? Doordat het zinvol is om te vragen: waarom heb je voor het één gekozen en niet voor het ander?

Moreel dilemma Dilemma: Moreel dilemma: Je moet kiezen Beide mogelijkheden hebben nadelen Moreel dilemma: Er zijn waarden in het spel

Waarden, normen, gedrag Waarden (abstract) wijzen op zaken waaraan je hecht, die je in je leven wil waarmaken. Normen (concreter) zijn gedragsregels die voorschrijven hoe je moet handelen in bepaalde situaties. Gedrag (meest concreet) is daadwerkelijk handelen. Voorbeelden van waarden: rechtvaardigheid, schoonheid, gezondheid etc.

Weten en menen Ik weet dat Amsterdam de hoofdstad is van Nederland. Ik geloof/denk/meen dat Amsterdam de hoofdstad is van Nederland.

Absurditeiten en onzinnigheden Ik weet dat Amsterdam de hoofdstad is van Nederland, maar het is niet waar. Ik wist ten onrechte dat Amsterdam de hoofdstad is van Nederland. Ik weet dat Amsterdam de hoofdstad is van Nederland, maar ik kan me vergissen. Ik weet een beetje dat Amsterdam de hoofdstad van Nederland is. Er zijn logische verschillen tussen beide soorten uitspraken.

Ethiek Ik weet dat stelen verboden is. Ik vind het goed dat stelen verboden is. Socrates: Als je weet hebt van het goede, dan zul je het goede ook doen. Wat is het verschil tussen deze uitspraken? Eerste uitspraak is feitelijk, en kan bewezen worden. De tweede uitspraak is niet een feit maar een oordeel, een waardering. Het is een normatieve, ethische uitspraak. Ethische uitspraken kunnen niet worden bewezen, tenminste – dat denken we nu – maar moeten via overtuigingskracht worden overgedragen. Ethiek heeft dus een sterk retorisch aspect.

4 soorten ethiek 1. Toegepaste ethiek 2. Descriptieve ethiek 3. Normatieve ethiek 4. Meta-ethiek Meta-ethiek kijkt naar de betekenis van woorden als goed en kwaad. Zie bijvoorbeeld het Socratisch rationalisme: als je weet hebt van het goede, zal je het ook doen. De grote vooronderstelling is hier: dat je weet kunt hebben van het goede, oftewel dat er kennis van mogelijk is.

Utilisme Greatest happiness principle: het grootste geluk voor het grootste aantal mensen Jeremy Bentham Utilisme, utility > nut. Nut is het criterium dat utilisten hanteren bij de beoordeling van een handeling. Nuttig waarvoor? Goed is wat nuttig is in die zin dat het geluk bevordert en ongeluk vermindert. Geluk = pleasure, genot. Bentham noemde zich de Newton van de ethiek. Naast zijn hoge eigendunk was hij ook een fervent natuurwetenschapper en stelde hij zijn lichaam na zijn dood beschikbaar aan de wetenschap. Nadat het ontleed was zette een vriend van hem het op en het is nog altijd te bezichtigen bij de ingang van het University College in Londen.

Trolley problem 1 Variant: wat nu als de ene persoon een goede vriend is?

Trolley problem 2 Variant: je staat alleen op de brug… Wat dan?

Problemen met het utilisme Je kunt nu de consequenties niet overzien van je handeling. De mens telt niet als waarde op zich, maar is onderdeel van een meting. Laat excessen toe (marteling bijv.).

Plichtsethiek: Gij zult Kant zoekt naar een ethiek die hier en nu kan uitmaken of een handeling goed of slecht is; een ethiek die niet afhankelijk is van toekomstige consequenties. Immanuel Kant 1724 - 1804

Gij zult Categorische imperatief: Handel altijd zo dat je tegelijkertijd kunt willen dat je handeling een algemene wet wordt. Pas de categorische imperatief toe op: beloven liegen Categorisch: onvoorwaardelijk Imperatief: gebod