HET PLATTELAND IN DE OVERGANG VAN OUDHEID NAAR MIDDELEEUWEN BA – themacollege 2010

Getty villa LA = kopie Herculaneum

Oxford: OUP, 2005.

Demografische verandering en Sociale transformatie Enorme teruggang bevolking; ‘natuur’ wint Grond in overvloed, dus weinig waarde Arbeid schaars, dus veel waarde Leidde tot overdrachten grond aan (onvrije) boeren 2) Centraal gezag verdwijnt; gevaarlijke wereld Machtelozen (boeren) zoeken protectie machtigen (aristocraten) Leidde tot opdrachten grond door (vrije) boeren

Ontwikkeling horigheid Vrije boeren 1) > glebae adstricti 2) verliezen ‘publieke functies’ (leger- en vergaderdienst) Slaven > grondbezitters ‘glebae adstricti’

‘aan de (aard)kluit gebonden’ Glebae adstricti = ‘aan de (aard)kluit gebonden’ (is óók gebonden aan rechtsmacht ‘grondheer’)

GRONDHEERLIJKHEID Grootgrondbezitter oefent ‘heerschappij’(rechtspraak e.d.) uit over de mensen die op zijn grond zijn gevestigd

Post-Romeins Nederzettingspatroon in Westen (Wickham) ‘Netwerk’(?) van duizenden villa’s Verspreide (overige) bewoning platteland (vici, losse hoeven – fundi) Nog betrekkelijk zeldzaam: concentratie op hoger punt (incastellamento)

Sidonius Apollinaris over villa (ca 475) Voor otium Voor ontvangst & tonen rijkdom Voor genereren rijkdom

Het einde van de (post-)Romeinse villa (ca 350-650) Verlaten / verwoest Verlaten voor nieuwe / andere residentie Versimpeld, gedemonumentaliseerd (= verzakelijkt?) Vervangen door kerken of kloosters

Hofstelsel = systematische organisatie van grootgrondbezit in ‘hoven’ (vroon)hof (curtis, villa, domein) = landgoed = ager (cultuurland) + saltus (woeste grond) + mensen

Tweeledige hof/ bipartiet domein (régime domanial classique) ‘Single-block’ Indominicatum (‘deel van de heer’) = hof (‘zaal’) en (zaal)land (ager + saltus) Pars mansionaria (‘hoevendeel’; deel van de horigen) = boerderijen met land

Curtis volgens Jelier Vervloet; NB indicatie saltus ontbreekt!

Varianten hofstelsel Streubesitz (bv ‘Nederland’, Saksen, Toscane) Uitsluitend herenland (= hofstelsel??)

Villae St. Germain des Prés aan zuidzijde Parijs, ca 800 Palaiseau: 117 mansi (‘boerenhoeven’) Jouy: 110 mansi Verrières: 89 mansi Épinay: 43 mansi Thiais: 79 mansi Bron: Wickham, FtEMA, 400.

Domeinadministraties(?) ca 800 Capitulare de villis Polyptieken Brevium exempla ad describendas res ecclesiasticas et fiscales

Capitulare de villis (Helmstadt hs)[check]

Linksboven: Salzburger Bilderhanschrift Capitlare de Villis Linksboven: Salzburger Bilderhanschrift Capitlare de Villis?? [check], 818

Verhulst over ‘hofstelsel’ Alleen ‘gewoon’ tussen ‘Parijs en Aken’ (+ Italië) Ontwikkeling (creatie?) vanaf ca 750 gevolg van: -ontginningen -koninklijk initiatief

Wickham over ‘hofstelsel’ Idee van herhaalde heruitvinding Geen Frankische inventie / monopolie In Francia: Geen antwoord op economische contractie; doel geen ‘autarkie’ integendeel: antwoord op (bescheiden) economische expansie incl commercialisering; grondheren intensiveren surplus-extractie en controle op horigen Probleem: waar/voor wie markt voor output hoven? (‘steden’, leger?)

Agrarische Reproductiecyclus in subsistentie-economie (in geel: punten waar surplus kan worden ‘afgetapt’)   GROND   AGRARI-SCHE   PRODUC-TIE VERKOOP MARKT KAPITAAL   ARBEID   NIET-AGRARISCHE In Hb in verband met dit schema tevens begrip surplus-extractie gebruikt.   REPRODUCTIE (C + I) INKOOP MARKT

Soorten boeren Kleine vrije eigenaren Vrije, halfvrije en onvrije ‘tenants’ Onvrijen zonder land (mancipia) Combi’s(1): boeren met vrij eigendom én ‘tenancies’ Combi’s(2): vrije boeren met ‘onvrije hoeven’ (mansi serviles) of onvrije boeren met ‘vrije hoeven’ (mansi ingenuiles) Bepalend is vooral: aanwezigheid van koning, Kerk & aristocratie