Hormonale therapie en de gevolgen bij de man Erik van Muilekom MANP verpleegkundig specialist oncologie

Opbouw Hormoon systeem Uitscheiding versus Receptor Schildklier-Carcinoïd-Corticosteroïde Prostaatkanker Middelen en bijwerkingen Interventies medisch/verpleegkundig

Hormonen maken de man Is dit zo ?????

Echte mannen waar zijn ze gebleven

De perfecte vrouw en man Zij: Is brunette en verpleegster Normaal postuur, niet te slank Lang haar Vriendelijke glimlach Seksuele losbandigheid liever niet Haar op plaatsen (oksels) 6 dec http://frontpage.fok.nl/nieuws/71158.

De perfecte vrouw en man Hij: is dokter met kort zwart haar gevoel voor humor verdient veel geld dDraagt een trui man die je kan laten lachen eigen huis en Mannerol, betalen in restaurant (6 dec http://frontpage.fok.nl/nieuws/71158. 4000 britten)

AANZETTEN, IN BEWEGING ZETTEN Het woord hormoon komt van het Grieks woord HORMAEIN dit betekent AANZETTEN, IN BEWEGING ZETTEN

Hormoon producerende klieren Hypofyse Schildklier Bijschildklier Zwezerik Bijnieren Alvleesklier Eierstokken Zaadballen

Afkortingen LH-RH (GnRH)-Luteïniserend Hormoon Releasing Hormoon (Gonadotrofine Releasing Hormoon) LH- Luteïniserend Hormoon FSH-Follikel Stimulerend Hormoon ACTH-Adrenocorticotroop Hormoon TSH-Thyreoïd Stimulerend Hormoon

Hormonaal systeem LH - RH Hypothalamus Hypofyse FSH/LH Bijnieren ACTH TSH Bijnieren Testis Ovaria Androgene - Kortisol Androgene Progestativa - Oestrogenen Prostaat Endometrium Mamma Lymfatisch weefsel Schildklier

Hormonale therapie bij kanker Hormonen zijn stoffen die de groei en functie van verschillende organen en weefsels regulieren. Ze worden in hormoonklieren geproduceerd en bereiken hun bestemming via de bloedbaan.

Het domino effect

Algemene principes van hormonale therapie 1. Verwijdering of uitschakeling van een hormoonvormend orgaan = Ablatief 2. toediening van hormonen = Additief 3. toediening van een “anti-hormoon”

Hormonale behandeling bij kanker Mammacarcinoom Prostaatcarcinoom Endometriumcarcinoom Leukemie Non-Hodgkin Lymfoom Carcinoïd Schildkliercarcinoom Hypofyse-tumoren

Hormoonbehandeling Schilkliercarcinoom Carcinoïd Meer bij vrouwen Incidentie mannen 0,3% alle kankerpatiënten (120 † 30 pj), Schilklierhormoon verstoring aanmaak TSH Carcinoïd sandostatine vermindering klachten flushes, diarree (Visser e.a. (2005), Feiten Fabels over kanker in Nederland, IKC)

Hormoonbehandeling Corticosteroïden behandeling (non)-Hodgkin, leukemie, multipel myeloom samen met chemotherapie symptoombestrijding, hersendruk oedeem verhogen eetlust, welbevinden voorkomen allergische reakties

Hormonale regulatie van de prostaat de prostaat is voor groei en functie afhankelijk testosteron testosteron ofwel androgene (geslachtshormoon) testosteron wordt gevormd in de testes ( ± 95%) en in de bijnierschors ( ± 5%)

Hormonale therapie bij prostaatcarcinoom onmogelijkheid chirurgie of radiotherapie gemetastaseerde ziekte adjuvant en Neo-adjuvant

Hormonen in de tijd <1940 1940 1980 1989 2004 Orchidectomy DES     Orchidectomy   DES LHRH analogen LHRH analogen Anti androgenen MAB LHRH Antago nisten   Toekomst <1940 1940 1980 1989 2004

Hypothalamus-hypofyse-testes as LH-RH ACTH-RH Negatief terugkoppelings mechanisme LHRH analogen Negatief terugkoppelings mechanisme Hypofyse LH, FSH ACTH Bijnieren   Testes Anti androgenen Bijnier androgenen   Prostaat Testosteron Hypothalamus-hypofyse-testes as

Bilaterale orchidectomie chirurgische verwijdering van de testis Irreversibel psychologische belasting door “castratie’ kapsel blijft intakt verminderd libido/erectiele disfunctie

LH - RH hormoon analogen Suprefact®, Lucrin®/Eligard®, Zoladex® onderhuidse injecties twee weken van te voren starten met b.v. Casodex/Flutamide ter voorkoming van “FLARE”

Bijwerkingen LH-RH analogen opvliegers (60-80%) verminderd libido (70-85%) erectiele disfunctie verandering van de stemming, somberheid gewichtstoename lichaamsbeharing opvliegers gynaecomastie (3% – 15%) osteoporose (5%) Literatuurbronnen zijn niet consistent in het percentage en tijdstip optreden bijwerkingen

Anti Androgenen Androcur® Drogenil® Casodex® Anadron® Steroïdale en tablet tijdelijke of langdurige combinatie met LH-RH analogen Steroïdale en non steroïdale

Bijwerkingen anti androgenen haarverlies diarree misselijkheid licht donker adaptatie probleem visus klachten gynaecomastie (5-60%) gevoelige borsten opvliegers droge huid Literatuurbronnen zijn niet consistent in het percentage en tijdstip optreden bijwerkingen Afhankelijk van het middel

Gynaecomastie

Overige middelen magestrolacetaat Megace® Niet in nederland geregistreerd corticosteroïden estramustinefosfaat Estracyt® 2e lijn ??

MAB complete androgeenblokkade intermiterende hormonale behandeling Behandelmethoden MAB complete androgeenblokkade Nog geen evidence intermiterende hormonale behandeling onttrekkingseffect bij antiandrogenen tijdelijk 30% respons

Hormoon refractair prostaatcarcinoom HRPC 12-33 maanden effect PSA stijging > 50% laagst gemeten waarden HRPC

Verpleegkundige diagnosen kennistekort t.a.v. hormonale therapie verstoord lichaamsbeeld door de therapie (opvliegers, gynaecomastie, vermoeidheid, seksualiteit) kennistekort t.a.v. bijwerkingen van de therapie (opvliegers, diarree, flair, misselijkheid etc.) angst

Interventies gynaecomastie-eenmalig RT, chirurgie pijnlijke borsten-dragen hemd, tepelbescherming opvliegers-informeren, androcur,medicatie in onderzoek(Prozac ®, Seroxat ®, Neurontin ®, Catapresan ®), vermijden warme/koude wisselingen, omkleden stemmingswisselingen-informatie oorzaken, dag structuur, medicamenten osteoporose-beweging, drinken, bisfosfonaat

Interventies Libido vermindering/erectiele disfunctie Praten, praten, praten Is het een probleem? Viagra®,Cialis®, Levitra® Vacuüm therapie Alprostadil (MUSE ®) Caverject papavarine Penis implantaten

Erectiele disfunctie

Erectiele disfunctie

Presentatie downloaden www.handboekprostaatcarcinoom.nl Presentatie downloaden

Afsluiting