Darmkanker en Erfelijkheid

Erfelijkheid in het algemeen Hoe ontstaat Kanker ? Erfelijke darmkanker Lynch syndroom Familiaire adenomateuze polyposis Wat doet de klinisch geneticus

Gen (recept) Chromosoom (kookboek) Cel DNA Eiwit

Chromosomen: de Erfelijke “Kookboeken” Chromosoom 5

erfelijke “recepten” zijn opgebouwd uit DNA Basen (letters) Basepaar Adenine (A) Thymine (T) Cytosine (C) Guanine (G) “alfabet” van het DNA

Aanleg voor Erfelijke Ziekte = fout (mutatie) in een normale erfelijke aanleg Een mutatie is een verandering in de normale basepaar volgorde (een “schrijffout” in een erfelijk recept)

verkeerd werkzaam, onwerkzaam, of afwezig eiwit Ziekteverwekkende fouten (mutaties) in het DNA veranderen de werking van het Eiwit normaal werkend eiwit verkeerd werkzaam, onwerkzaam, of afwezig eiwit

Kanker

Ontstaan van Kanker door een opeenstapeling van fouten in de recepten (genen) die de celgroei besturen Ontstaat in de loop van jaren vanuit 1 cel

Kankercellen Normale cellen

De meeste van deze fouten zijn niet erfelijk, maar ontstaan in de loop van jaren door toeval (overschrijf fouten in het DNA) en door bijvoorbeeld roken, straling, voedsel, virussen, etc.

Erfelijkheid en Colorectaal Carcinoom Sporadisch (65%–85%) Familiair (10%–30%) Zeldzame syndromen (<0.1%) Lynch syndroom (HNPCC) (5%) Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP) MYH-polyposis (MAP) (~1%)

Erfelijke kanker Tijdens een celdeling moet het erfelijk materiaal zich verdubbelen zodat elke cel weer alle erfelijke informatie bevat. Tijdens deze verdubbeling ontstaan fouten. Er zijn eiwitten die deze fouten kunnen herkennen en herstellen Bij erfelijke kanker is er een mutatie (fout) aanwezig in het recept (gen) voor reparatie eiwit

Lynch syndroom Hereditair Non Polyposis Colorectaal Carcinoom Mutatie in “reparatie genen” (MLH1, MSH2, MSH6 en PMS2) Risico op darmkanker 60-80% Verhoogd risico op: baarmoederkanker en in mindere mate: maagkanker, eierstokkanker, nierbekken en urineleider kanker De betrokken reparatie genen zijn met name van belang in deze organen

Lynch syndroom Hereditaire Non Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC) Erfelijke vorm van darmkanker Daarnaast verhoogd risico op bv. Baarmoederkanker

Lynch syndroom Controles: Colonoscopie (dikke darm onderzoek)                                               Controles: Colonoscopie (dikke darm onderzoek) Echo onderzoek baarmoeder, eierstokken

Overerving

Iemand met de Lynch aanleg heeft ook nog een normale aanleg en dat is genoeg voor DNA reparatie + Normale aanleg Lynch aanleg van de ene ouder gekregen van de “Lynch- ouder” gekregen

Nu wordt er geen normaal eiwit meer gemaakt In de loop der jaren sluipt toevallig in de normale aanleg een fout (maar niet bij iedereen) + Nu wordt er geen normaal eiwit meer gemaakt

Familiaire adenomateuze polyposis (FAP) 100-1000en darmpoliepen, FAP in familie Vroege manifestaties Poliepen 10-30 jaar CRC 35-45 jaar Betrokken gen: APC Speelt geen rol bij reparatie, maar bepaald of een cel wel of niet mag delen.

FAP Controles Behandeling Vanaf 10-12 jaar 1 keer per 2 jaar sigmoidoscopie Vanaf 25-30 jaar gastroduodenoscopie Behandeling Preventieve darmverwijdering  tijdstip afhankelijk van aantal poliepen

Overerving

Wat doet de klinisch geneticus Anamnese: Voorkomen darmkanker of andere vormen van kanker, poliepen, leeftijd waarop ontstaan, behandeling Stamboom maken Familie

Wat doet de klinisch geneticus Risico inschatting maken Soms is er op basis van alleen de stamboom al reden voor controles voor familieleden. Voor- en nadelen van erfelijkheidsonderzoek bespreken Erfelijkheidsonderzoek Bij verdenking Lynch syndroom Eerst onderzoek in tumor naar aanwijzingen voor Lynch Als er aanwijzingen zijn dan DNA onderzoek Bij verdenking FAP DNA onderzoek

Stamboom

Reden voor erfelijkheidsonderzoek Veel (adenomateuze) poliepen Darmkanker < 50 jaar Meerdere keren darmkanker of kanker passend bij Lynch syndroom bij 1 persoon Meerdere familieleden met Lynch syndroom geassocieerde tumoren

Aanvullend onderzoek Opvragen medische informatie familieleden Tumor onderzoek Aanwijzingen voor erfelijke kanker DNA onderzoek Genen betrokken bij Lynch/ FAP

Stamboom Opvragen medische informatie vader Tumor onderzoek bij vader Bij aanwijzingen aanvullend DNA onderzoek - Opgevraagde info: geen sprake van vele poliepen - Tumor onderzoek geen aanwijzingen voor erfelijkheid!

Eindconclusie deze stamboom Geen aanwijzingen voor erfelijke darmkanker Op basis van familieverhaal, wel verhoogd risico op darmkanker  controle advies voor kinderen en broer vader 1 keer per 6 jaar darmonderzoek vanaf 45 jaar

Vragen?