Overheidsfinanciën College 4, 3 juni 2008 Robert Inklaar R.C.Inklaar@rug.nl www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching

Onderzoeksvragen: Astrid: Lokale groei of krimp in Emmen Bert: Betaalbaarheid van de AOW Danjel: Rekeningrijden Erik: Financiering en/of kwaliteit VO Femmie: Economische effecten van aardgasbaten Geke: BTW Jeroen: Overheid & inflatie Leonie: Regulier vs privaat onderwijs: verschillen in opzet en resultaten Natascha: Kinderopvang, ontwikkeling en arbeidsmarkt effecten Ruben: Hypotheekrenteaftrek Sietse: Staatsschuld en groei Sjaak: Milieubelastingen Sonja: Liberalisering post markt

Presentaties 8 minuten p.p. Visuele ondersteuning: Powerpoint Krap in de tijd, dus alleen van tevoren en per e-mail (R.C.Inklaar@rug.nl) Op eigen verantwoordelijkheid: als het bestand niet werkt dan zonder Powerpoint Ik laat weten of het bestand bij mij op de computer werkt Geen vorm van garantie Geen verdere technische ondersteuning

Presentatieschema

College vandaag H8: Regulering H10: Overheidsbedrijf

H8: Regulering Regulerende belastingen Bijvoorbeeld energiebelastingen => primair om milieuschade te beperken Zie H9 (dubbel dividend) Gebods- & verbodsbepalingen of eigendomsrechten Regulering van productmarkten Regulering van arbeidsmarkten Regulering van persoonlijk gedrag => economisch minder interessant

Productmarkt regulering Beperkingen voor bedrijven of potentiële bedrijven Wat is er nodig om een nieuw bedrijf te starten? Zijn er speciale eisen waar een bedrijf zich mag vestigen? Zijn er beroepsverenigingen die eisen vast leggen? Zijn er beperkingen hoe je zaken kan doen? Hoe veel administratie vraagt de overheid? Bestaansredenen: Bescherming van consumenten Bescherming van bestaande bedrijven Belastingheffing of dataverzameling

Voorbeeld: barrières in detailhandel (1)

Voorbeeld: barrières in detailhandel (2)

Economische kosten van productmarkt regulering Zelfde rijtje als voor belastingen: Administratief (door de overheid) Inachtneming (compliance) Efficiëntiekosten/excess-burden Efficiëntie verlies: Minder toetreding van nieuwe bedrijven => minder concurrentie => minder innovatie & productiviteitsgroei Rem op concurrentie tussen bedrijven, bijvoorbeeld Frans en Belgisch verbod op verkoop onder kostprijs Actief onderzoeksgebied: nog aanzienlijke onzekerheid

Arbeidsmarkt regulering Beperkingen in hoe bedrijven met werknemers omgaan: Hoe moeilijk is het om iemand in dienst te nemen? Hoe moeilijk is het om iemand te ontslaan? Zijn er beperkingen op het loon? Zijn er beperkingen op de arbeidsduur? In welke omstandigheden mag iemand werken? Bestaansredenen: Bescherming positie (bestaande) werknemers Garantie minimum inkomen Beperking gezondheidsrisico

Voorbeeld: ontslagbescherming

Economische kosten van arbeidsmarkt regulering Minimumloon: Laag-productieve mensen vinden geen werk => blijkt maar beperkt effect Ontslagbescherming: Minder arbeidsmobiliteit: ontslaan is duurder, dus aannemen ook Ook hier actief onderzoeksgebied

Hoeveel regulering? Wie zou de overheid moeten dienen? Consumenten? Werknemers? => insiders vs. outsiders, bescherming bestaande werknemers Effecten van regulering wenselijk? Bescherming van bedrijven? => beperking concurrentie vaak niet wenselijk voor consumenten Bescherming van consumenten? => echte bescherming vs. bedrijven lobby Bescherming van werknemers? => hoe goed kunnen werknemers risico’s afdekken?

Het overheidsbedrijf De overheid als bedrijf Dienstverlening Vaak geen marktconforme prijs De overheid als aandeelhouder

Productiviteit & de omvang van de overheid Baumol’s cost disease Overheidsdiensten: productiviteit stijgt vaak weinig of niet Weinig prikkels tot innovatie Technologisch moeilijk om op arbeid te besparen Lonen stijgen net zo snel als in de rest van de economie Bijvoorbeeld: gemiddelde loonstijging 2000-2005 => Overheid: 3,9%, Onderwijs: 3,8%, Totale economie: 3,9% Overheid groeit als % van economie Afhankelijk van de vraag naar overheidsdiensten

Productiviteit bij overheid Overheidsproductiviteit moeilijk meetbaar ‘Ongrijpbare’ diensten Vaak geen directe prijs of niet markt conform Kwaliteitsdimensie lastig Geldt vaak ook voor onderwijs of zorg Waarde van overheidsdiensten = kosten Maar, in tegenstelling tot p. 232 => productiviteit kan macro wel toenemen Meten van hoeveelheidsindicatoren

Overheidsbedrijven Staatsbedrijven bestaan niet meer => geprivatiseerd Nog wel bedrijven in 100% eigendom: DNB (centrale bank) Gasunie (energie) Prorail (spoorwegen) Tennet (hoogspanningsnet) Nuttig bij natuurlijk monopolie Vooral infrastructuur, spoorwegen, hoogspanningsnet

Privatiseren of publiek eigendom? Enige afstand nuttig Overheid stelt doelen, bedrijf voert uit Bijvoorbeeld: DNB voor financiële stabiliteit Natuurlijk monopolie soms kleiner dan eerst Electriciteitsnet vs. productie- en distributiebedrijven Soms meer afstand nuttig KPN privatisering en openen markt => meer concurrentie Minder overheidseigendom => soms meer regulering om concurrentie te waarborgen

Prijsdaling na privatisering