HOE KUNNEN WE BAARMOEDERHALSKANKER HELPEN VOORKOMEN? Publiekspresentatie door de Ondersteuningscellogo’s in opdracht van de Vlaamse Vaccinatiekoepel

HOE KUNNEN WE BAARMOEDERHALSKANKER HELPEN VOORKOMEN? Inhoud: Wat is baarmoederhalskanker Hoe kunnen we baarmoederhalskanker helpen voorkomen Uitstrijkje Vaccinatie Besluit

Wat is baarmoederhalskanker? De baarmoederhals Baarmoederhalskanker Risicofactoren Hoe vaak komt het voor Hoe ontstaat het

Wat is baarmoederhalskanker? De baarmoederhals

Wat is baarmoederhalskanker? Ontstaat op de overgang tussen binnen en buitenzijde van de baarmoederhals Infectie met Humaan Papilloma Virus (HPV) is een noodzakelijke voorwaarde om baarmoederhalskanker te krijgen Niet alle HPV-infecties veroorzaken baarmoederhalskanker

Wat is baarmoederhalskanker? Tijdsverloop tussen infectie en afwijking (bron Hoppenbrouwers KUL) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 10+ Genitale wratten CIN 1 CIN 2 - 3 Invasief carcinoom LR-HPV HR-HPV AANTAL JAAR CIN 1, 2,3 + Cervicale intra-epitheliale neoplasie van graad 1,2 of 3 = voorloper letsels van baarmoederhalskanker. LR-HPV: Laag risico humaan papillomavirus. HPV met een laag risico op het ontstaan van kanker HR–HPV: Hoog risico humaan papillomavirus: HPV met een hoog risico op het onstaan van kanker

Wat is baarmoederhalskanker? Factoren die de evolutie naar baarmoederhalskanker beïnvloeden Roken (verdubbelt de kans) Toename risico naarmate meer seksuele partners Verminderde weerstand: HIV Orgaantransplantatie Komt meer voor bij lage socio-economische klasse

Wat is baarmoederhalskanker? Hoe vaak komt het voor Vooral vanaf 35 tot 50 jaar en tussen 65 en 80 jaar 2003 686 nieuwe gevallen in België, 356 nieuwe gevallen in Vlaanderen De vijfde meest voorkomende kanker bij de vrouw (borst-dikkedarm-eierstok-endeldarm) Eén vrouw op drie met baarmoederhalskanker sterft eraan (sterfte in België daalt niet meer sinds 1990) FAQ: Als de incidentie van baarmoederhalskanker hoog is van 25 tot 50 jaar en 65 tot 80 jaar, waarom wordt dan screening aangeraden tussen 25 en 64 jaar? Antwoord. Screening wordt driejaarlijks aangeraden vanaf 25 jaar tot 64 jaar, op voorwaarde dat de twee laatste uitstrijkjes negatief waren. Het eerste uitstrijkje wordt herhaald na één jaar. Omdat bij screening gezocht wordt naar voorloperletsels en vroege stadia van baarmoederhalskanker die een invasieve kanker vijf tot tien jaar voorafgaan is de kans groot, wanneer je op 25 jaar begint, dat de kankers die vanaf 35 jaar ontstaan vroegtijdig worden opgespoord. Als je tot de 64 jaar screent, spoor je vroegtijdige stadia op tot 70 à 75 jaar. De kans dat er bij vrouwen boven de 55 à 60 jaar, die regelmatig aan screening deelnemen, nog nieuwe letsels ontstaan is minimaal.(bron Aanbeveling cervixkankerscreenig Domus Medica (2003)

Wat is baarmoederhalskanker? Symptomen Voorstadia: symptoomloos Kanker: Begin: Bloedingen (bruin verlies tussen de regels, na seksuele betrekkingen, na menopauze) Laattijdig: pijn De baarmoederhals is niet pijngevoelig Pijn ontstaat bij doorgroeien van de tumor in de omgeving: Endeldarm, blaas, vagina, baarmoeder

Hoe ontstaat baarmoederhalskanker? Twee soorten HPV HPV met laag risico: LR-HPV 40 tal types veroorzaken huidwratten Sommige veroorzaken genitale wratten

Hoe ontstaat baarmoederhalskanker? HPV met hoog risico HR-HPV Baarmoederhalskanker Kanker van vulva vagina penis aars keel Sommige kwaadaardige huidletsel

Hoe ontstaat baarmoederhalskanker? Aandeel van het virustype in baarmoederhalskanker in Europa (bron Arbyn WIV) Cumulatieve proportionele bijdrage van 8 HPV-types aan baarmoederhalskanker bij vrouwen van 15 jaar en ouder. Van boven naar onder wordt in afnemende volgorde van de relatieve bijdrage steeds een type toegevoegd aan de voorgaande kolom. HPV 16 is dus verantwoordelijk voor 65,4% van de kankers HPV 18 voor 6.1% samen voor 71.5 % en zo verder

Hoe ontstaat baarmoederhalskanker? HPV-infectie is een seksueel overdraagbare infectie (S.O.I) Overdracht door seksueel contact (ook zonder coïtus) Condoom biedt bescherming maar daarom niet volledig 80% tot 85% vrouwen komen in contact met het HPV-virus

Hoe ontstaat baarmoederhalskanker? Grootste deel van de infecties (9/10) door eigen weerstand overwonnen Een deel van de overblijvende infecties ontwikkelt tot voorstadia van kanker (CIN en SIL) Groot deel daarvan wordt op zijn beurt door lichaam opgeruimd Andere evolueren tot baarmoederhalskanker CIN: cervicale intraepitheliale neoplasie SIL: squameus intraepitheliaal letsel

Voorbijgaande HPV-infectie Blijvende HPV-infectie Van HPV-infectie tot baarmoederhalskanker (bron Hoppenbrouwers KUL) Infectie van de BMhals met HR-HPV Voorbijgaande HPV-infectie Opruimen van HPV CIN 1 CIN 2/3 Blijvende HPV-infectie Invasief BMhalskanker

Hoe voorkomen? Het uitstrijkje HPV-vaccinatie Besluit

Hoe voorkomen? Het uitstrijkje of Paptest (Papanicolaou) Doel: Opsporen van de voorstadia en vroege vormen van baarmoederhalskanker met het doel ze te behandelen en het ontwikkelen van ernstige vormen te voorkomen Als alle vrouwen van 25 tot en met 64 jaar om de drie jaar een uitstrijkje zouden laten nemen, kan tot 90% van de sterfte aan baarmoederhalskanker vermeden worden.

Hoe voorkomen? Het uitstrijkje Hoe Met een spatel of borsteltje worden cellen van de baarmoederhals (overgangszone) afgeschraapt en op een glazen plaatje uitgestreken of in een bewaarvloeistof opgestuurd voor microscopisch onderzoek

Hoe voorkomen? Het uitstrijkje Cervex brush Ayre-spatel Cyto brush

Hoe voorkomen? Na het uitstrijkje Bij afwijkend resultaat Wat gebeurt er verder Uitstrijkje vroeger herhalen dan normale schema Soms colposcopie nodig : met een speciale microscoop naar de baarmoederhals kijken met eventueel afname van biopsie (weefselfragment) van verdachte letsels Biopsie: weefselafname voor verder onderzoek Behandeling Conisatie: bij ernstige afwijkingen Cryotherapie (bevriezen) bij oppervlakkige letsels Conisatie: chirurgisch verwijderen van kegelvormig deel uit de baarmoederhals ingang (illustratie zie dia 23)

Hoe voorkomen? Na het uitstrijkje Colposcopie

Hoe voorkomen? Na het uitstrijkje Biopsie

Hoe voorkomen? Na het uitstrijkje Conisatie

Hoe voorkomen? Het uitstrijkje Voor wie Voor wie niet Bij alle vrouwen van 25 tot en met 64 jaar om de drie jaar Herhaal het uitstrijkje na één jaar na het eerste Stop na 64 jaar als de twee laatste uitstrijkjes normaal waren Voor wie niet Bij al wie de baarmoeder volledig verwijderd is Bij al wie nooit seksueel contact had

Hoe staat het met uitstrijkjes in Vlaanderen? In totaal genoeg uitstrijkjes gemaakt om iedereen te bereiken Screeningsgraad = Maximaal 60% (IMA) Jonge vrouwen krijgen te vroeg en te vaak uitstrijkjes (jaarlijks) Oudere vrouwen krijgen te weinig uitstrijkjes Gevolg: Onvoldoende daling van de sterfte aan baarmoederhalskanker (daalt niet meer sinds 1990) Sterfte in België: 4.6 per 100.000 per jaar (om de drie jaar) Sterfte in Finland: 1.7 per 100.000 per jaar (om de vijf jaar) Volgens de gezondheidsenquête 2004 (gebaseerd op de verklaring van de vrouwen) zouden 72 % van de vrouwen tussen 24 en 65 jaar in de afgelopen drie jaar een uitstrijkje hebben gekregen. Dit is hoogstwaarschijnlijk een overschatting met ongeveer 11%. Want volgens de terugbetalingsgegevens van de mutualiteiten (intermutualistisch agentschap IMA) was de screeningsgraad in 2000, 59% terwijl de gezondheidsenquête 2001, 70% aangaf. Onder screeningsgraad verstaan we: het aantal vrouwen uit de doelgroep dat tijdig een uitstrijkje kreeg, gedeeld door het totaal aantal vrouwen uit de doelgroep.

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie 70% van de baarmoederhalskankers in België door types 16 en 18 Twee vaccins Gardasil Types 6/11 genitale wratten 16/18 Cervarix

Hoe voorkomen? HPV-vaccin Partikels die op het virus lijken Gardasil gemaakt door gisten genetisch te manipuleren Cervarix door insektencellen genetisch te manipuleren Partikels bevatten geen DNA Kunnen zich niet vermenigvuldigen en dus geen infectie veroorzaken

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Vaccinatieschema Gardasil drie inspuitingen de tweede 2 maand na de eerste, derde 6 maand na de eerste Cervarix drie inspuitingen De tweede 1 maand na de eerste, derde 6 maand na de eerste Bij beide vaccins alle inspuitingen binnen het jaar te geven We weten momenteel nog niet of een herhalingsinenting nodig zal zijn

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie: Veilig en effectief Gardasil Is veilig en wekt immuniteit op bij vrouwen van 9 tot 26 jaar Cervarix Is veilig en wekt immuniteit op bij vrouwen van 10 tot 55 jaar

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Wat weten we nog niet Veiligheid en werkzaamheid bij andere leeftijden Mannen: wekt immuniteit op maar helpt het vaccin ook om infectie te voorkomen Hoe lang is het vaccin werkzaam Is een herhalinginenting nodig

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Voor wie zinvol Alle meisjes vanaf 10 tot en met13 jaar Alle meisjes vanaf 14 tot en met 26 jaar die nog niet seksueel actief zijn Als toch seksueel actief, te bespreken met uw arts (het vaccin beschermt tegen die virustypes waarmee men nog niet besmet is)

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Voor wie mogelijk niet Na 26 jaar en seksueel actief, bespreken met arts Jongens

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Voor wie terugbetaald 3 injecties = 390.66€ zonder terugbetaling, met terugbetaling, 32.40 € Voorwaarde: vanaf 12 jaar en eerste injectie voor 16 jaar Vanaf 1 november 2007 voor Gardasil Vanaf 1 mei 2008 voor Cervarix Sommige ziekenfondsen en openbare besturen geven een bijkomende tegemoetkoming

Hoe voorkomen? HPV-vaccinatie Vlaamse plannen Advies van de Hoge Gezondheidsraad Algemene vaccinatie van één jaargroep meisjes tussen 10 en 13 jaar Plan minister Vanackere Wil HPV vaccinatie kosteloos aanbieden aan zeker één jaargroep van meisjes, liefst met inschakeling van het CLB, om zoveel mogelijk meisjes te bereiken Wanneer: als andere gemeenschappen meewillen Plan minister Onkelinx Terugbetaling vaccin tot 18 jaar

Besluit HPV-vaccinatie is een aanwinst in de strijd tegen baarmoederhalskanker Als alle vrouwen ingeënt zijn kunnen we tot 70% van de kankers voorkomen Baarmoederhalsuitstrijkjes blijven nodig voor Iedereen die ingeënt is Iedereen die niet ingeënt is (en in de toekomst niet ingeënt kan worden) Om voorloperletsels op te sporen van kankers die niet door de inenting voorkomen worden Om de evolutie van baarmoederhalskanker in de bevolking op te volgen nu er gevaccineerd wordt