Programma vandaag 10.00 uur Casuïstiek + Kleine Herhaling 11.30 uur Koffie & Thee 11.45 uur MS 13.00 uur Lunch 14.00 uur MS 14.30 uur Martin Peek 15.30 uur Praktijk

Neurorevalidatie bij CNA Conclusies den Otter Dus…………. er ontstaan geen veranderingen in coördinatiepatronen van de musculatuur, m.a.w. er veranderd niets in de CTD !!! Neurorevalidatie bij CNA

Neurorevalidatie bij CNA DUS………… ?? Andere behandelbare grootheden dan CTD zijn zinvoller om getraind te worden Het doel is een hoger niveau van functioneren na te streven. Neurorevalidatie bij CNA

Opdracht Welke andere behandelbare grootheden of wijze van oefenen heeft de voorkeur om ingepast te worden binnen de paramedische begeleiding van de CNA-patiënt ? www.neurorevalidatie-cna.nl

Andere behandelbare grootheden c.q. strategie 1. De grondmotorische eigenschappen ter verbetering van het lichamelijk prestatieniveau 2. Functioneel Trainen 3. Functioneel Oefenen

Symptomatologie bij CNA Coördinatie Lenigheid Uithoudingsvermogen Kracht Snelheid BBS Myogeen Collageen Arthrogeen Astrand-test 6-minuten wandeltest 1-Rm of Motricity index 10 meter looptest www.neurorevalidatie-cna.nl

Casuïstiek Maureen www.neurorevalidatie-cna.nl

www.neurorevalidatie-cna.nl

Overèènkomstige symptomatologie bij CNA Grondmotorische eigenschappen Sensibiliteit CLUKS Spinothalamische banen Spinocerebellaire banen

Prikkelen Spinothalamische- en cerebellaire banen Borsteltechnieken Oefenen met de ogen dicht Verzwaringsvesten Inschakelen aangedane zijde CIMT Klinimetrie: EmNSA: - Tast Scherp – Dof, beide thalamisch Bewegingszin, cerebellair

Overèènkomstige symptomatologie bij CNA Grondmotorische eigenschappen Sensibiliteit Centrale tonusdisregulatie CLUKS Spinothalamische banen Spinocerebellaire banen Bij pijn, functionele verbetering of betere zorgmogelijkheden

Symptomatologie bij CNA Centrale tonusdisregulatie CVA MS Parkinson Dementie Uitingsvorm en benaming Spasticiteit Rigiditeit Paratonie www.neurorevalidatie-cna.nl

Overèènkomstige symptomatologie bij CNA Grondmotorische eigenschappen Sensibiliteit Centrale tonusdisregulatie Cognitieve revalidatie CLUKS Spinothalamische banen Spinocerebellaire banen Bij pijn, functionele verbetering of betere zorgmogelijkheden 6 punten

Wat is cognitieve revalidatie “de 6 punten” Voorlichting en informatie Cognitieve functietraining Vaardigheidstraining Compensatiestrategieen Gedragsmodificatie Taak en omgevingsaanpassing www.neurorevalidatie-cna.nl

Symptomatologie bij CNA Hogere functiestoorn. CVA Parkinson Dementie MS Aandacht + Infoverwerking Geheugen Taal/spraak Executief www.neurorevalidatie-cna.nl

Casuïstiek Denice www.neurorevalidatie-cna.nl

www.neurorevalidatie-cna.nl

Symptomatologie bij CNA Chronische Vermoeidheid Depressie Belasting versus Belastbaarheid www.neurorevalidatie-cna.nl

Overèènkomstige symptomatologie bij CNA Grondmotorische eigenschappen Sensibiliteit Centrale tonusdisregulatie Cognitieve revalidatie Chronisch vermoeidheid Depressie Belasting versus belastbaarheid CLUKS Spinothalamische banen Spinocerebellaire banen Bij pijn, functionele verbetering of betere zorgmogelijkheden 6 punten O.a. vanuit het limbische systeem, d.m.v. beïnvloeding negatieve cognitie, coping en emotie

Van NDT naar Neurorevalidatie Het streven naar normale motoriek is geen realistisch uitgangspunt gebleken Mogelijkheden van functietraining (CLUKS) kunnen worden toegepast Inzicht in Motorisch Leren Kennis hebben van verschillende leerstrategieën Onderzoek doen naar welke feedback-systemen adequaat zijn, om die vervolgens bij de gekozen leerstrategie aan te spreken Neuropsychologische functiestoornissen worden geïntegreerd in het paramedisch handelen, bijvoorbeeld bij mentale traagheid Paramedische interventies moeten waar mogelijk gestoeld zijn op EBP (richtlijnen)

Van Neurorevalidatie naar Neurorevalidatie bij CNA Kennis en inzicht hebben over de overeenkomstige symptomatologie tussen de verschillende CNA en weten welke evidente paramedische interventies, indien aanwezig, ingezet kunnen worden Maar ook……pathologie kennis betreffende CVA, Parkinson, Dementie en MS www.neurorevalidatie-cna.nl

Bilaterale Innervatie

Morbus Parkinson www.neurorevalidatie-cna.nl

Verloop in het brein bij Alzheimer

Overeenkomstig symptoom: Een verstoorde informatieverwerking !! www.neurorevalidatie-cna.nl

PAUZE “Kopje koffie”

Neurorevalidatie bij CNA MS en Multidisciplinaire Richtlijn

Multiple Sclerose Wat is MS Incidentie van de MS Diagnostiek van MS Verschillende vormen van MS Verloop van MS

Wat is MS ? Auto-immuunziekte Centrale zenuwstelsel (hersenen + ruggenmerg)

Wat is MS Een aandoening van het centrale zenuwstelsel Er ontstaat een ontsteking aan de myeline waardoor een demyelinisatie optreedt Echter in een latere fase………ook axonale schade !!!

Demografie Incidentie 1 op 1000 in de Benelux Circa 17.000 MS patiënten in Nederland (800 in MS centrum Amphia Breda) Ontstaat vaak in 3e en 4e decennium Vrouwen : mannen = 2 : 1

Diagnostiek Op basis van klinische gegevens: De klachten en klinische verschijnselen dienen overeen te komen met afwijkingen in de witte stof van oogzenuw, hersenen of ruggenmerg De klachten en afwijkingen dienen te wijzen op meerdere lokalisaties in het centrale zenuwstelsel De klachten en afwijkingen dienen zich in minstens twee episoden te hebben voorgedaan (relapsing-remitting) of moeten gedurende minstens een half jaar progressief zijn geweest De klachten en afwijkingen mogen niet door een andere oorzaak verklaard kunnen worden (hiervoor is vaak aanvullend onderzoek nodig).

Aanvullende diagnostiek MRI-onderzoek Liquor-onderzoek Visuele Evoked potentials

Varianten van MS:

Percentages varianten Relapsing Remitting 40-50% Secundair progressief 40% Primair progressief 10-20%

Kenmerken varianten RRMS: Exacerbaties (shubs) Uitval afhankelijk van lokalisatie PPMS / SPMS: Geen exacerbaties Blaas / Darm Cognitie Langzame achteruitgang

Verloop, de EDSS-schaal 0 normale neurologische bevindingen 1 geen invaliditeit, minimale verschijnselen in één functioneel systeem 2 minimale invaliditeit in één functioneel systeem 3 matige invaliditeit in één functioneel systeem, wandelen zonder hulp is mogelijk 4 500 meter zonder hulp stappen is mogelijk, maar ernstige invaliditeit in één functioneel systeem 5 200 meter wandelen zonder hulp of rustpauze kan, maar invaliditeit is te ernstig om voltijds te kunnen werken 6 wandelstok, kruk of looprek is nodig om 100 meter te kunnen wandelen, al dan niet met rustpauze 7 niet meer in staat om meer dan 5 meter te gaan, zelfs met hulp; zelfstandig bewegen en in en uit rolstoel stappen is mogelijk 8 afhankelijkheid van bed of stoel; gebruik van de armen is mogelijk maar hulp nodig bij verplaatsen van stoel naar bed enz. 9 hulpbehoevend en bedlegerig, communiceren met anderen en eten is mogelijk 10 overlijden als gevolg van MS

Kenmerken varianten RRMS: Exacerbaties (shubs) Uitval afhankelijk van lokalisatie PPMS / SPMS: Mobiliteit Blaas Cognitie Langzame achteruitgang

Expanded Disability Status Scale (EDSS)   39

Vanaf diagnose tot aan EDSS 6 of tot aan 8 6 Gemiddeld 15 jaar tot eenzijdig loophulpmiddel 8 Gemiddeld 46 jaar tot volledig rolstoelafhankelijkheid

Symptomen Specifiek MS Typisch CNA

Specifiek bij MS Medicamenteuze behandeling RRMS: Preventieve behandeling Aanvalsbehandeling PPMS / SPMS: Symptomatische behandeling

RRMS: Preventieve behandeling 1e lijns immunomodulerende therapie: - interferonen (rebif, betaferon, avonex) - glatirameer acetaat (copaxone) Aantal exacerbaties 1/3 minder 2e lijns immunomodulerende therapie: - natalizumab (tysabri) - fingolimod (gilenya) Voorkomt dat T-cellen door de bloedhersenbarrière gaan Aantal exacerbaties 2/3 minder

RRMS: Aanvalsbehandeling beïnvloeden tijdens een shub het herstel positief heeft een sterk ontstekingsremmende werking infuus, zodat het geneesmiddel direct in de bloedbaan komt drie of vijf dagen ziekenhuisopname.

RRMS: Aanvalsbehandeling Methylprednisolon intraveneus 3dd1000mg Zeldzaam: Plasmaferese Nog zeldzamer: gammaglobulines intraveneus 0,4g/kg

Specifiek bij MS Visus problemen Ontsteking en demyelinisatie van n. opticus (Neuritis optica)

Specifiek bij MS Exacerbaties: De oorzaak is een acute ontsteking op één of meer plaatsen in het CZ Het optreden van nieuwe of het duidelijk toenemen van bestaande neurologische symptomen niet gepaard gaande met koorts, met een minimale duur van 24 uur. Ze worden ook wel shubs of relaps genoemd.

Uitlokkende factoren Infecties Stress Oververmoeidheid Hormonale veranderingen

Relatie tussen menstruele cyclus en ziektebeloop en/of –activiteit 40% met RR MS krijgen vaker een schub net voor aanvang van menstruatie

Preventie van shubs P: Pauzeren R: Regelmaat E: Een ding tegelijk T: Tempo aanpassen Leefregels

Specifiek bij MS Pijn: Bij 50 % tot 100% van de personen met MS! Bij vrouwen 2 x zo vaak Kan verergert worden door fysische en emotionele factoren  Toename CTD ? Ernst van pijn houdt geen verband van ernst van MS

Specifiek bij MS Blaas- en darmproblemen: Een verstoorde controle vanuit de hersenen op centra in het ruggenmerg Overmatige aandrang Stressincontinentie Retentieklachten

Specifieke symptomen bij MS Exacerbaties Visusproblemen Blaas- en darm Pijn Medicatie Specifiek MS Typisch CNA ?

Typisch CNA, dus ook bij MS Motorische problemen Sensibiliteit problemen CTD, bij MS spasticiteit Krachtverlies Vermindering UHV Mobiliteitsbeperking Coördinatie stoornissen Meer spinocerebellaire uitval spinothalamisch Paresthesieën Teken van Lhermitte

Typisch bij CNA CTD, bij MS spasticiteit Motorische stoornissen Sensibiliteit problemen Cognitieve stoornissen CTD, bij MS spasticiteit Krachtverlies Vermindering UHV Mobiliteitsbeperking Coördinatie stoornissen Meer spinocerebellaire uitval dan spinothalamisch Paresthesieën Teken van Lhermitte Volgende dia

Cognitieve stoornissen bij MS Cognitieve stoornissen komen voor bij 43-70% van de MS-patiënten! Vaak onvoldoende en te laat onderkend Stoornissen leiden dikwijls tot verminderde deelname aan maatschappelijk leven (o.a. arbeid), ook bij stoornissen van milde ernst Stoornissen leiden tot sterk verminderde kwaliteit van leven Dus screening op deze punten noodzakelijk !

Cognitieve stoornissen bij MS Mentale Traagheid Geheugen problemen Cognitieve flexibiliteit Planning en organisatie Visuele perceptie Visuospatiële functies

Beïnvloedende factoren cognitief functioneren Fysieke factoren: visuele en motorische beperkingen, pijn, urineweginfecties Medicatie Vermoeidheid

Typisch bij CNA Vermoeidheid bij MS: Eén van de meest voorkomende symptomen bij MS (80%), wat niet hoeft samen te hangen met ziektebeloop. Wordt als meest voorkomende klacht benoemd m.b.t. ADL Normaal vermoeidheid: Dit is een staat van algemene vermoeidheid die ontstaat na inspanning en die weer verbetert in rust. Pathologische vermoeidheid: Dit is een staat die zich kenmerkt door vermoeidheid die niet is gerelateerd aan voorafgaande inspanning, en die niet herstelt in rust.

Vermoeidheid Primaire vermoeidheid: Door aandoening Secundaire vermoeidheid: Door dysuse Vermoeidheid => inactiviteit => conditie vermindering => nog meer vermoeidheid. Slaapklachten (pijn, vaak plassen, spasme en depressie).

Relatie Vermoeidheid versus Cognitieve stoornissen bij MS Mentale Traagheid Vermoeidheid Geheugen problemen Cognitieve flexibiliteit Planning en organisatie Visuele perceptie Visuospatiële functies

Symptomatologie op een rijtje bij MS Specifiek MS Exacerbaties Visusproblemen Blaas- en darm Pijn Medicatie Typisch CNA CLUKS Spinothalame en/of cerebellaire banen CTD Cognitieve stoornissen Algehele vermoeidheid Belasting versus Belastbaarheid Depressie De feedback-systemen

In je Cursusmap…….. Multiple sclerose Multidisciplinaire richtlijn

Martin Peek