Pesten Training met LWT Herkennen en signaleren

Aansluiting op andere LWT Deze LWT borduurt voort op de LWT Groepsdynamica en gaat vooraf aan de LWT 30 Pesten - Aanpak en preventie

Doelen De student: verhoogt zijn kennis over pesten als sociale interactie in de klas; (Her)kent de diverse vormen van traditioneel en digitaal pesten kent de gevolgen en de oorzaken van pesten; kan pesten beter herkennen binnen de klas of op school; vergroot zijn vaardigheden en inzicht om pesten effectiever te signaleren;

Pesten…een paar vragen Waar denk je aan bij ‘pesten’? Noem concreet gedrag Ben je zelf weleens gepest of werd er in jouw groep gepest? Wat deed de leerkracht/de school? Heb je zelf weleens gepest? Schat eens: Hoeveel procent van de leerlingen in de basisschool wordt regelmatig (minimaal 1x per 2 weken) gepest? Dit mag uitgebreid besproken met de studenten in groepjes en elk groepje wijst iemand aan om zijn verhaal te doen. Geef voor jezelf eens een omschrijving geven van pestgedrag. Mogelijk antwoorden zijn: schelden, bijnamen geven, dreigen, spotten, naroepen, uitlachen, belachelijk maken, stukmaken, afpakken en verstoppen van bezittingen, duwen, trekken, uitsluiten en negeren.

Verschil plagen en pesten Korte herhaling van stof Ontwikkelingspsychologie Spontaan Gebeurt af en toe. Je bent gelijk aan elkaar. Rollen liggen niet vast, de ene keer plaagt de één, de andere keer plaagt de ander. Plagen gebeurt zonder iemand pijn te willen doen en is daarom vaak leuk en grappig.   Pesten Gebeurt vaak van tevoren doordacht. Pesten gebeurt vaker dan één keer, soms jarenlang. Bij pesten ben je niet gelijk aan elkaar. De pester heeft de macht. Pesten gebeurt ook vaak in een groep en telkens is dezelfde persoon de klos = de zondebok. De pester wil pijn doen, vernielen of kwetsen. Het gebeurt heel sluw, zodat volwassenen het niet merken.

Wat verstaan we onder pesten? Definitie van Olweus, (1992) Herhaaldelijke en negatieve handeling van 1 of meer personen t.o.v. ander persoon die zich niet (voldoende) kan verweren. Herhaaldelijk Negatief Machtsongelijkheid (sociale en/of psychologische macht)

Wat verstaan we onder pesten? Onderscheid maken tussen: Verbaal, uitschelden, kleineren, iemand een gemene bijnaam geven, etc. Fysiek, duwen, slaan, laten struikelen, etc. Relationele agressie, buitensluiten, niet uitnodigen op feestje, etc Direct vs. indirect gemaakt huiswerk afpakken, iemands eigendommen afpakken en kapotmaken vs. roddelen, buitensluiten, etc

Cijfers traditioneel pesten Gepest worden 12 -26% vd leerlingen, zeker één op de tien in het basisonderwijs wordt regelmatig gepest. 65% vertelt dat aan hun ouders, 53% aan de leerkracht. De lkrt. grijpt volgens hen bij 80% niet in. Jongens worden meer gepest dan meisjes, jongens pesten vaker dan meisjes. 85% van klasgenoten is erbij betrokken, als er wordt gepest = pesten is een groepsziekte

Volwassenen pesten ook Drie op de tien volwassenen wordt regelmatig gepest, en één op de tien zelfs in ernstige mate. Pesten gaat door tot in het verzorgingstehuis, zoals plekken bezet en sluiten zij anderen buiten. Ook kunnen zij elkaar negeren en blokkeren zij elkaars weg met bijvoorbeeld de rollator. Negatieve opmerkingen en blikken komen veel voor. Pesten op de werkvloer, ook in team basisschool. 8% geeft aan regelmatig gepest te worden. Je vraagt je af of als wij als volwassenen pesten niet kunnen laten, hoe wij dit dan wel van kinderen kunnen verwachten.

Waarom niet vertellen? Te weinig zelfvertrouwen en schaamte Al geloven dat je het niet waard bent om het te melden Angst dat het pesten erger wordt (terecht, is ook aantoonbaar zo) Angst voor beschuldiging: (“Waarom doe dan ook zo?”) Weten dat eigenlijk niemand je kan helpen

Rollen bij pesten Denk aan LWT Groepsdynamica aan de Negatieve groep Pester of dictator: wil populair en stoer gevonden en denkt dat door pesten te kunnen bereiken Zondebok: voelt zich verdrietig, alleen, durft vaak niets terug te doen, is bang nog meer gepest te worden Sociaal werker: probeert zondebok te helpen, maar loopt gevaar ook zelf gepest te worden Intrigant: is bang om zelf gepest te worden en pest daarom mee Meeloper: Vindt het pesten gemeen, maar durft niets te doen

Oorzaken Een slachtoffer kan om allerlei redenen gepest worden, maar meestal om gedrag en/of uiterlijk. De reactie van het gepeste kind bepaalt verder verloop van pestgedrag. De pester kan gaan pesten door: Gezin: een dysfunctionele opvoeding, mishandeling etc. Persoonlijke kenmerken: weinig zelfwaardering, agressieve persoonlijkheid en door het minder geliefd zijn, angst om zelf gepest te worden.

Theorie van pesten Pesten is een groepsziekte, niet alleen de pester en de zondebok, maar ook de zwijgende middengroep is hierbij betrokken. Het pesten heeft niet alleen gevolgen voor de pester en de zondebok, maar elke leerling lijdt eronder. De leerkracht ziet slecht topje van de ijsberg van het pestgedrag. Meeste gebeurt uit zicht, zoals op het schoolplein, in de gang, buiten de school.

Gevolgen voor pester Pesters zijn vaak zelf gepest en hebben een minderwaardigheidscomplex. Voordat zij worden gekozen tot zondebok gaan ze alvast in de aanval. Wanneer de pester niet gecorrigeerd wordt, zet hij pestgedrag voort in clubverband en later op werk De pester is sociaal onhandig en weet alleen vrienden te maken door te dreigen of iemand om te kopen Hij leert zich niet in te leven in anderen en is dus evenzeer sociaal gehandicapt als zijn slachtoffer. Een groot Zweeds onderzoek toont aan dat pesters op latere leeftijd significant meer met criminaliteit te maken hebben dan niet-pesters (Olweus, 1987).

Gevolgen voor slachtoffer Zondebok verliest vertrouwen in anderen. Ervaart peilloze eenzaamheid. Zelfvertrouwen daalt, gevoel van eigenwaarde laag. Went aan negatieve benamingen. Gelooft uiteindelijk wat zijn pesters zeggen. Heeft effect op lange termijn: moeite met relaties aangaan blijft, gevoelens van machteloosheid, achterdocht en eenzaamheid kunnen blijven Gevolgen gelijk aan die van kindermishandeling …met soms zelfmoord tot gevolg. mijn pestverhaal Tot min 3.30

Citaten ‘Als ze in het begin tegen je zeggen dat je lelijk bent en stom en waardeloos dan denk je nog: het is niet waar wat ze zeggen. Ik weet toch zelf wel wie en wat ik ben. Maar dat verandert. Je gaat je afvragen waarom ze juist jóu altijd te pakken nemen. En het enige antwoord op die vraag is dat ze gelijk hebben. Dat je echt lelijk, stom en waardeloos bent. Er kwam een moment dat ik voor de spiegel stond en zag wat ze elke dag tegen me zeiden. Een lelijk, stom en waardeloos meisje’. ‘Je verleden raak je moeilijk kwijt. Ik heb nu een paar vriendinnen, maar voel me toch erg eenzaam. Ik ben er bang voor anderen te vertrouwen. Ik denk altijd dat ze het niet echt menen als ze iets aardigs tegen me zeggen. Laatst lachte een vriendin mee toen het in een groepje over mij ging. Het was gewoon als grapje bedoeld, maar bij mij kwamen alle gedachten over de vroegere pesterijen weer boven. Vreselijk was dat.’

Gevolgen voor leerkracht en zijn klas Je krijgt een negatieve groep Leerprestaties niet optimaal Samenwerken in groepjes loopt niet Orde verstoringen Onveilig pedagogisch klimaat Negatieve zelfbeelden Leerlingen kunnen hun persoonlijkheid niet ontwikkelen Angstige leerlingen want wie weet ben jij de volgende die gepest wordt Op de lange termijn kunnen meelopers ernstige schuldgevoelens krijgen als ze terugdenken aan hun gedrag in de klas ten opzichte van de pester en het gepeste kind.

Gevolgen voor ouders Ouders van slachtoffer: Ouders van pester: beleven heftige emoties kunnen zich door hun kind afgewezen voelen gaan vaak direct tot actie over tegen wens van kind in eisen verklaringen en actie van leerkracht moeten door school serieus genomen worden Ouders van pester: Schrikken van gedrag van hun kind Ontkennen vaak dat hun kind pest

Onderliggende psychologische mechanismen (attituden): ‘Zondebokfenomeen’ (=basis, slachtoffer gezocht) ‘Samenzwering om te zwijgen’ (geen durf want anders word je zelf gepest) ‘Omstandersdilemma’ (Niemand doet iets, dus waarom zou ik iets doen?) ‘Blaming the victim’ (‘eigen schuld’) Psychologische mechanismen: Zondebokfenomeen: iemand moet het te verduren krijgen als jij niet goed in je vel zit…je doet dat niet naar een sterkere (veroorzaker van feit dat jij slecht in je vel zit) maar naar een zwakkere. VB: Slechte prestatie zaterdagochtend op de voetbalclub. Zatermiddag pesten in het dorp… Samenzwering om te zwijgen: ik zeg niets want anders ben ik de volgende die gepest wordt Omstandersdilemma…niemand doet iets dus waarom zou ik iets doen? Blaming the victim…ja als je ook zo doet (je zo kleed) dan vraag je er ook om om gepest te worden… Rollen: Pester: Wil aardig en stoer gevonden worden en dat denkt door te pesten anderen hem grappig vinden Gepeste: Voelt zich verdrietig en alleen, durft vaak niets terug te doen. Is bang nog meer gepest te worden Helper: Is niet bang voor de pester en helpt de gepeste Meepester: Doet mee met pesten om erbij te horen. Is bang om zelf gepest te worden Buitenstaande: Dat dat er in de klas niet gepest wordt en het kan hem niet schelen ook De stiekemerd: Is bang om zelf gepest te worden en pest daarom stiekem mee Stille: Vindt het pesten gemeen maar durft niets te doen of te zeggen

Sinds 2015 Elke school moet wettelijk verplicht kunnen aantonen de sociale veiligheid van de leerlingen te waarborgen. Elke school moet een bewezen effectief antipestprogramma hebben. Maar welke antipestprogramma’s deugen er dan, zie Leerwerktaak Pesten 2 - Preventie.

Maar wat kan de leerkracht al doen? De leerkracht moet beseffen dat hij maar 20% van het pestgedrag ziet dat plaatsvindt. Goed is om regelmatig het gedrag van de kinderen tijdens het buitenspelen te observeren. Pesters zijn regelmatig de kinderen die zich uitermate aardig en behulpzaam voorstellen naar de leerkracht toe. Preventief: zorgen voor een warm pedagogisch klimaat door te investeren in teambuildingsoefeningen met de klas (LWT Groepsdynamica) Door te weten hoe hij pesten kan signaleren. Curatief: Door het gesprek aan te gaan met de klas.

Het is niet gemakkelijk om pesten te signaleren Pesten is een complex groepsproces, waarin leerlingen meerdere rollen hebben. Iedereen heeft een rol in het groepsproces. De rollen van kinderen kunnen ook wisselen. Er zijn vaak strategische pesters; pesten om hun status te verhogen. Pesten als leerkrachten het niet zien, terwijl degenen die het wel moeten zien (klasgenoten) het wel zien. Er zijn vele vormen van pesten. Sommige vormen zie je goed als schoppen en slaan. Andere vormen zijn veel lastiger te signaleren. Voorbeelden zijn relationeel (roddelen, buitensluiten) en digitaal pesten. Bij zulke verborgen vormen van pesten is het lastig om erachter te komen wie de pester is.  Er zijn veel signalen die erop kunnen duiden dat een kind wordt gepest. Deze signalen kunnen duiden op pesten, maar dat hoeft niet. Belangrijk is dat het gaat om verandering van het gedrag van een kind. Praat erover met een kind om te weten wat er op school veranderd is. Het is belangrijk om daarbij ook de ouders van het kind te betrekken, zij maken hun kind ook thuis mee en kunnen vertellen of hun kind zich anders gedraagt.

Pesten signaleren in de klas Stil, angstig en onzeker of overdreven clownesk gedrag. Spullen die ineens "kapot" gaan Willen niet in pauze buitenspelen, want zijn daar erg kwetsbaar Ze lijken geen vrienden te hebben, zijn vaak alleen Ze worden als laatste gekozen Geen zin om naar school te gaan Ze proberen dicht bij de leerkracht te blijven Afkoopgedrag; geld/snoep of het maken van huiswerk voor anderen. Andere kinderen uit jouw klas kunnen ook signalen geven dat een kind gepest wordt Pester is sociaal slim en doet vaak overdreven aardig tegen leerkracht

Is pesten te voorkomen? Nee, pesten is niet te voorkomen, maar we hoeven het niet accepteren. Pesten is universeel en van alle tijden, digitaal pesten is de hedendaagse variant. Gepeste kind uit de groep halen kan helpen, maar met risico dat het kind op nieuwe school weer gepest wordt. Welke maatregelen helpen om (digitaal) pesten te voorkomen?

Aanpak Het pesten moet onderkend worden door slachtoffer, de pester, de zwijgende middengroep, de ouders en de leerkracht. School moet een pestprotocol hebben met niet alleen regels en straffen, maar ook belang aangeven van positief omgaan met elkaar. De school kan het pesten op twee manieren aanpakken: Curatief = probleemoplossende wijze confronterende methode niet-confronterende methode Preventief = protocol, antipestprogramma’s en de positieve groep

Aanpak van Kanamori Meester Kanamori pakt pesten aan De wereldberoemde meester Kanamori uit DeJapanse Levenslessen heeft een geheel eigen aanpak tegen pesten: tot hier en niet verder! Wat vinden jullie hier van?

Probleemoplossende aanpak Niet specifiek meer aandacht voor pester en gepeste, het gaat om totaalaanpak! Ook voor en na schooltijd hoort erbij! Van belangrijk dat alle partijen die een rol spelen bij het pesten, de pester, het slachtoffer, de zwijgende middengroep, de school en de ouders, aandacht krijgen bij en ingezet worden bij het oplossen van het pestprobleem. In de literatuur wordt dit de vijfsporenaanpak genoemd  (Van der Meer, 1993). Totaalaanpak! Ook voor en na schooltijd hoort erbij!

Probleem oplossen door vijfsporenbeleid Het eerste spoor = slachtoffer aanleren van nieuwe sociale vaardigheden. Het ontbreekt slachtoffer vaak aan adequate sociale vaardigheden. Het aanleren van nieuwe sociale vaardigheden kan gedaan worden door een leerkracht, de schoolbegeleidingsdienst of door een Riagg.      Het tweede spoor = zwijgende middengroep Mobiliseren va de zwijgende middengroep. Deze groep is van groot belang voor de aanpak van het probleem en kan pesten stoppen door met zijn allen de pester te negeren en het voor een slachtoffer opnemen. De moeilijkheid is dat een groep uit verschillende subgroepen bestaat met ieder hun eigen belang. Maar als de groep eenmaal in beweging is gezet om zich sterk te maken tegen pesten dan maken de pesters weinig kans meer. (Methode Kiva doet dat)  

Probleem oplossen door vijfsporenbeleid Het derde spoor = de pester Ook deze heeft het nodig om nieuwe sociale vaardigheden te leren. De enige manier waarop hij kan omgaan met anderen is op een pestende manier, macht uitoefenen. Net als bij het slachtoffer kan een beroep worden gedaan op de leerkracht, schoolbegeleidingsdienst of Riagg Het vierde spoor = leerkracht leert pesten bestrijden Hij moet het verschijnsel kunnen signaleren en er iets aan doen.   Het vijfde spoor = mobiliseren van alle ouders. Dit kan door een ouderavond te organiseren over pesten. Ouders moeten weten dat ieder kind de kans loopt om gepest te worden en dus ook hun eigen kind, zodat ouders alert zijn op signalen van pesten of gepest worden bij hun kinderen.

Confronterende aanpak wordt door de leerkracht toegepast als een leerling openlijk wordt gepest of geslagen. De leerkracht moet meteen actie ondernemen want wanneer hij dit niet doet, geeft hij daarmee impliciet aan dat hij het gedrag goedkeurt.   In de eerste plaats moet de leerkracht duidelijk stelling nemen. Dit wordt in deze klas niet toegstaan. Willen jullie z\o met elkaar omgaan?   In de tweede plaats voert de leerkracht een gesprek met de pester. Eerst een zogenaamd juridisch gesprek, de pester krijgt straf, gevolgd door een aantal probleemoplossende gesprekken.

Niet-confronterende aanpak Wordt toegepast als de leerkracht vermoedt dat er gepest wordt in zijn klas. Als hij de klas zou confronteren met zijn vermoeden, zou de klas dit ontkennen of bagatelliseren en het pesten wordt erger. De leerkracht kan, met een omweg, via een algemeen probleem geleidelijk het pesten aan de orde stellen, een gesprek hebben met de klas over ‘gekwetst worden’, boeken laten lezen over het onderwerp pesten, video’s bekijken met verhalen van pesters en gepeste kinderen of een tekenopdracht geven. Leerlingen ervaring laten opdoen met buitensluiten en buitengesloten worden door aan dit thema een les lichamelijke opvoeding te besteden.

Preventieve aanpak Gericht op voorkomen van pesten Op vaste momenten in het jaar met hele school aandacht besteden aan pesten Invoeren antipestprogramma (LWT Pesten- Aanpak en Preventie) Leerkracht moet goed aansluiten bij de verschillende fasen van groepsvorming. Wanneer een groep aan een nieuw schooljaar begint, is er sprake van groepsvorming. Ook al is het een groep die al een paar jaar met elkaar optrekt, na de vakantie begint een groep weer opnieuw met een nieuwe leerkracht. De leerkracht kan een belangrijke invloed uitoefenen op een positieve groepsvorming. (LWT Groepsdynamica) Pestprotocol: van belang dat school ook op papier heeft staan wat men doet in vastgestelde pestsituaties, dat geeft duidelijkheid aan alle betrokken partijen.

Weerbaarheid trainen 1:Kom voor jezelf op en zeg: ‘Stop’ 2:Loop daarna rustig weg bij de pester 3:Zorg dat je niet alleen met de pester bent 4:Praat erover met iemand die je vertrouwt 5:Ga iets doen waar je blij van wordt 6:Stopt het pesten niet ga dan naar je juf of meester. Praten over pesten is geen klikken!

Advies voor de leerlingen Als je te maken hebt met pesten, vind je het misschien lastig om erover te praten. Bij Pestweb kun je je verhaal kwijt. Voor jezelf of iemand anders. Wij helpen je met tips en advies om het pesten te stoppen. www.pestweb.nl Op schooldagen bereikbaar voor chat

Wat moet je doen voor LWT? Je wilt weten hoe er in de praktijk met pesten wordt omgegaan. Derhalve ga je een praktijkdeskundige (een leerkracht waarvan jij weet/hoort dat deze al eerder te maken heeft gehad met pestproblematiek in de klas) interviewen. Je bedenkt in een groepje vragen die je de praktijkdeskundige wilt stellen over pesten in de klas. Het interview neem je af en geef je schriftelijk weer. In de conclusie geef je kort weer wat je belangrijkste gevolgtrekkingen zijn vanuit het interview.

Interview met praktijkdeskundige Voorbeeldvragen Heeft de praktijkdeskundige te maken gehad met pestgedrag in de klas? Hoe heeft hij/zij dit gesignaleerd? Welke signalen wijzen er uit uw ervaring op pesten? Wat doet u als een leerling bij u komt en zegt: ”Ik word gepest?” Is er een pestprotocol op deze praktijkschool? Hoe merkt u als leerkracht dat er een pestprotocol is?