Psychoneuroimmunologie Rinie Geenen (Utrecht) & Robert Benschop (Indianapolis)

Klik op het plaatje en zorg dat er verbinding is met internet Inleidende film Klik op het plaatje en zorg dat er verbinding is met internet

Voorbeeldvragen Stress  verkoudheid ? Stress  vertraagde wondgenezing ? Psychotherapie bij borstkanker  levensverlengend?

Inhoud Definitie Sickness behavior Stress Casus Infectieziekten Wondheling Chronische ziekten (kanker, hart-en vaatziekten)

Definitie

Psychoneuroimmunologie Een multidisciplinair onderzoeksgebied dat de wisselwerking tussen gedragsmatige, neurohormonale en immunologische processen bestudeert.

Stress systeem Stress Hypothalamus Locus ceruleus Bijniermerg Hypofyse HPA-as  Cortisol (na minuten-uren) Sympatische zenuwstelsel  (Nor)adrenaline / (Nor)epinefrine (binnen seconden) Andere assen  Groeihormoon, geslachtshormonen etc. Stress H Hypothalamus Locus ceruleus Negatieve feedback CRH P Bijniermerg Hypofyse TSH GH ACTH (Nor)adrenaline = (Nor)epinefrine A Bijnierschors Schildklier, lever Hartslag Bloeddruk etc. Cortisol TH, IGF-1

Afweerreacties Natuurlijke afweerreacties Specieke afweerreacties Granulocyten, NK-cellen, dendritische cellen, macrofagen Functie: infectie in toom houden, informeren (door antigeen presentatie) en activeren (door cytokines) T-cellen en B-cellen Functie: verwijderen

Sickness behavior    Alarm moe, somber, LPS zwak, pijn, geen zin in… toename pro-inflammatoire cytokines   ziekte, ontsteking

catastroferen, piekeren depressie, angst cognities en emoties catastroferen, piekeren depressie, angst sympathische zenuwstelsel pre-ejectie periode, totale perifere weerstand, (nor)adrenaline gedrag bewegen, dokterbezoek, inname medicijnen, roken hypothalamus hypofyse bijnier as CRH, ACTH, cortisol afweersysteem cellulaire functies, cytokines ziektebeloop en vatbaarheid ontsteking, omvang tumoren, glucose tolerantie, longfunctie

Redenen voor multidisciplinaire visie ziekteproces 1 3 symptomen welbevinden functioneren    2

Stress

Vijf typen stressoren 1. Kortdurende stressor 2. Kortdurende alledaagse stress 3. Ingrijpende stressvolle omstandigheden 4. Chronische dagelijkse stress 5. Stressoren uit het verleden Fight & flight: toename afweercellen (vooral NK), sympathische ZS Vermindering cellulaire immuniteit, HPA-as Afhankelijk van stressor (dood, ramp) Vermindering functionele afweer Ontregeling HPA-as

Casus Afname ziekteactiviteit na 2 sterfgevallen Hypothese: Stress  Cortisol toename  afname ontsteking Potter and Zautra J Consult Clin Psychol 1997;65:319-23

Infectieziekten

Pittsburgh common cold studies Sheldon Cohen et al. (Pitssburgh) Methode: toediening verkoudheidvirus of placebo (met spuitje in de neus) Resultaat: grotere kans op verkoudheid bij onderzoeksdeelnemers die meer stressvolle gebeurtenissen rapporteren en die hoger scoren op neuroticisme In Nederland: Mohren (2003): samenhang werkstress en verkoudheid.

Conclusie infectieziekten Psychosociale factoren kunnen invloed hebben op het ontstaan en beloop van infectieziekten zoals verkoudheid, griep en HIV/aids.

Wondheling

Wondheling Auteurs: Marucha et al. Psychosom Med 1998 Methode: Verwonding in tandvlees van tandheelkunde studenten tijdens vakantie (aan ene zijde) en tijdens examenperiode (aan andere zijde). Evaluatie: meting omvang wond met video (blind voor vakantie versus stress).

Percentage van aanvankelijke wondomvang +10 vakantie -12 examen -34 -56 -78 2 3 4 5 6 7 8 9 Dagen na aanbrengen van wond Marucha et al., 1998

Conclusie wondheling Onderzoek naar de invloed van stress op uiteenlopende vormen van wondheling suggereert een verband tussen stress en verhoogde activiteit van de HPA-as, verminderde immunologische activiteit in de wond en vertraagde wondheling.

Kanker

Borstkanker Auteurs: Watson et al. Lancet 1999. Methode: na de diagnose borstkanker werden bij n=578 vrouwen hulpeloosheid, depressie en strijdbaarheid (fighting spirit) gemeten. Na 5 jaar waren: - 395 vrouwen gezond in leven (68%) - 50 vrouwen in leven met terugval (9%) - 133 vrouwen dood (23%) Resultaat: een grotere kans op terugval of dood werd geobserveerd voor patiënten, die (vooral) hoog scoorden op depressie of hulpeloosheid, maar een strijdbare attitude hing niet samen met een grotere kans op overleving.

Borstkanker overleven Auteurs: Spiegel et al. Lancet . Methode: terminale patiënten met borstkanker: ondersteundende groepstherapie met zelfhyponose, pijnbestrijding, rouwbegeleiding, kwaliteit van leven doelen versus wachtlijst (dus: prospectief en quasi-experimenteel). Resultaat: de gemiddelde overlevingsduur van de therapiegroep in vergelijking met de controlegroep verdubbelde naar 3 jaar

Conclusie en discussie kanker Psychologische interventies zouden een gunstig effect kunnen hebben op het beloop van kanker, maar een fysiologische verklaring hiervoor is (nog) niet gevonden. Gedrag zoals kiezen voor een nieuwe palliatieve behandeling zal waarschijnlijk ook een rol spelen.

Psychologisch kenmerk Bevattelijkheid voor en verloop van ziekte of toestand ANS HPA-as Gedrag Afweersysteem Bevattelijkheid voor en verloop van ziekte Aanpassing: Cohen & Herbert (1996, p. 118)

Hart- en vaatziekten

Risicofactoren Gezondheidsgedrag (roken, eten, bewegen) Stress  (nor)adrenaline Vijandigheid  (nor)adrenaline & atherosclerose Lage SES  Ontsteking Type D (negatief affect & sociale inhibitie)

Kernpunten Stress  HPA, SZS, afweersysteem HPA, SZS  afweersysteem Psychosociale factoren  infectieziekten Psychosociale factoren  wondheling Psychosociale factoren  kanker ? Psychosociale factoren  hart- en vaatziekten Afweersysteem  Gedrag en beleven De belofte van nieuwe medicatie (biologicals)

Psychoneuroimmunologie Rinie Geenen (Utrecht) & Robert Benschop (Indianapolis)