GELOOF AAN DE GODEN Thema’s uit de godsdienst- geschiedenis van de antieke wereld Dr. F.G. Naerebout f.g.naerebout@hum.leidenuniv.nl www.oudegeschiedenis.info

Rooster 13/9 college 1 8/11 college 8 20/9 college 2 15/11 college 9 Zaal: Lipsius/019

Te bestuderen stof 5 ECTS voor studenten GLTC (= hoorcollege in combinatie met Methodenblok OG): alleen de collegestof 5 ECTS: collegestof en Sarah Iles Johnston ed., Religions of the ancient world. A guide (Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press 2004) pp. ix-xiv, 1-240, 657-667 en van ieder thema (de 20 key topics op pp. 243-656) de introductie en de delen over Griekenland, Etrurië en/of Rome

College-thema’s 1 Inleiding: religie en religies 2 Cosmologie: bovennatuurlijke wezens [Deities and demons; Monotheism and polytheism] 3 Cosmologie: mythe [Cosmology: time and history; Myth; Theology, theodicy, philosophy; Myth and sacred narrative ] ‘Heilige’ tijd en ruimte [Sacred times and spaces] (On)reinheid [Pollution, sin and atonement; Sin, pollution and purity] Ziekte en dood [Illness and other crises; Death, afterlife and other last things] Intermediairs [Religious personnel] Tekst(en) [Religion and writing; Sacred texts and canonicity] Offer [Sacrifice, offerings, and votives] Divinatie [Divination and prophecy] Mysterieculten [Mysteries] Magie [Magic] Synthese Bij de elf thema’s staat aangegeven welke delen van het boek relevant zijn voor het betreffende thema: indien gewenst kan men met de colleges meelezen. NB: dit overzicht omvat niet alle te lezen pagina’s. Men dient de lectuur ook zelf te plannen.

Een problematisch onderwerp Van de 7,4 miljard mensen op de wereld is ca 8% agnost/atheïst

Dat het God Almagtig belieft, deze Provincie, op een ongehoorde wyze door zekere Plage van Zeewormen te bezoeken. Dat in de Predikatien en Gebeden, de Gemeinte ernstelyk moet worden Vermaent tot Boete en Bekering, en tot Vernedering onder Gods Slaende Hand.

Een werkdefinitie van religie Religie = geloof in/aan een bovennatuur die betrokken is bij het leven op aarde en daar een zekere invloed op kan uitoefenen, en waar de mens mee in contact kan treden teneinde die invloed te erkennen en/of te sturen, benevens alle in dat verband verrichte handelingen, met inbegrip van alle gebezigde taaluitingen.

Etic versus emic Geloof Beliefs  faith ? Croyances  foi ? Veronderstelling van herkenbaarheid, begrijpelijkheid

Geloof en ritueel Geloof is uiterst divers, ritueel put uit een relatief beperkt repertoire Mensen geloven in een contact met de bovennatuur dat hun tot voordeel strekt (minstens op termijn) Geloof en ritueel zijn in principe een collectieve aangelegenheid (met ruimte voor individualiteit, maar binnen bepaalde grenzen) Geloof en ritueel komen samen in samenhangende, maar slechts zelden consistente gehelen Geloof en ritueel zijn beide dynamisch: ze veranderen mee met de samenleving waar ze deel van uitmaken; de tempi kunnen verschillen, maar dynamiek is noodzaak Mensen kunnen geloof voorwenden, selectief geloven, geloof verliezen en (her)winnen: ook op individueel niveau is geloof geen statisch gegeven

Embeddedness  fundamentalisme Niet noodzakelijkerwijs exclusivistisch fundamentalisme

Waarom bestaat religie? of: Waarom is/blijft de wereld van de oudheid (zo) religieus? Twee antwoorden op historisch niveau: ● De mens heeft hulp nodig om te (over)leven in dit leven en in eventuele andere levens: “religion is good to suffer with” ● De mens zoekt verklaringen waarom alles is zoals het is en wat de zin daar van is: “religion is good to think with”

Religie en religies ‘Religie’   ‘een religie’. Zie het meervoud ‘religies’ Problemen bij de afbakening van de ene tegenover de andere religie, problemen bij het vaststellen van de parameters van een specifieke religie  tegenover religies met een duidelijke doctrinaire signatuur, zoals christendom, staan in de antieke wereld meerdere religies die eerder een modern construct zijn dan een antieke werkelijkheid. Die werkelijkheid is er een van religies die bestaan en ervaren worden op locaal niveau – en die binnen een bepaald cultuurgebied overeenkomsten, maar evenzogoed verschillen laten zien

‘Lived religion’ religieuze praktijk : religie als geleefd versus religie als systeem NB: machtsrelaties