Hfdst 4 Opstand tegen de koning Nederlandse gewesten Willem van Oranje Hertog van Alva Egmont en Hoorne

Oorzaken Nederlandse opstand Filips II Oorzaken Nederlandse opstand Centralisatiepolitiek Karel V en Filips II wekt verzet van adel, gewesten en steden in de Nederlanden Zorgen over de strenge godsdienstvervolgingen van protestanten

Centralisatiepolitiek Filips II Meer macht naar centraal bestuur in Brussel In alle gewesten dezelfde regels, onder andere voor de belastingen Gevolgen adel verliest macht Gewesten bang hun privileges (voorrechten) te verliezen

schema bestuur Karel V Filips II Landsheer (Filips II) in Madrid kroon Landvoogd (Brussel) Staten-Generaal (Afvaardiging uit alle provincies) 'alle Nederlanden' gewestelijk Stadhouder Taken: legeraanvoerder Plaatsvervanger landsheer Bedes Gewestelijke (provinciale) Statenvergaderingen Platteland adel kerk Steden Vroedschappen en schepenen lokaal

Schema gewenste centralisatie Filips II Stadhouders Landsheer (Filips II) in Madrid kroon Landvoogd (Brussel) 'Voor alle Nederlanden' Staten-Generaal (Bijeengeroepen door landsheer) provinciaal Stadhouders (bv Willem van Oranje (Holland, zeeland en Utrecht) Provinciale staten van de 17 gewesten kerk Steden Platteland lokaal

Godsdienstvervolgingen en smeekschrift 1566 Karel V voerde 1550 de ‘bloeplakkaten’ in (= elke aanhanger hervorming kan de doodstraf krijgen) Gevolg: Kettervervolgingen veroorzaken onrust in de Nederlanden De lage adel vraagt landvoogdes Margaretha van Parma de hervormden minder hard aan te pakken (‘Smeekschrift 1566) Aanbieders smeekschrift worden door adviseur Margaretha ‘bedelaars’ genoemd (gueux→geuzen) zie afbeelding

Beeldenstorm Margaretha geeft hervormden meer vrijheid, o.a. om in de openbaarheid preken te houden (‘hagenpreken’) Aanhangers dringen kerken en kloosters binnen om de beelden en versierselen te verwijderen (want beeldenverering wordt verboden in de bijbel): De Beeldenstorm. Karakter Beeldenstorm soms spontaan door het volk, soms georganiseerd door de autoriteiten. Landvoogdes Margaretha van Parma en de hoge adel (o.a. Egmond, Hoorne en Oranje) weten spoedig opstandigheid in de Nederlanden te onderdrukken

Reactie Filips II Filips II is geschokt door het nieuws van de beeldenstorm en stuurt de (‘IJzeren’) hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden om het bestuur over te nemen Maatregelen Alva: Oprichting Raad van Beroerten om schuldigen Beeldenstorm te straffen. Bekendste slachtoffers werden de stadhouders Egmond en Horne. Hertog van Alva

1568-1572 Verzet tegen Alva Onder leiding van de gevluchte stadhouder Willem van Oranje start een gewapende opstand om Alva en zijn Spaanse troepen uit de Nederlanden te verdrijven. Een poging in 1568 mislukt (o.a. Slag bij Heiligerlee) , maar een aanval van ‘watergeuzen’ in 1572 op Den Briel (Z-Holland) is succesvol

1572-1576 Opstand in Holland Na de inname van Den Briel sluiten meer Hollandse en Zeeuwse steden zich bij de opstand aan. Zonder toestemming Filips II roepen deze steden een eigen statenvergadering bijeen. Ze besluiten de calvinistische kerk in te voeren en Willem van Oranje weer tot stadhouder te benoemen (=revolutionaire daad). Reactie Alva: Stuurt leger naar Holland om gezag te herstellen. Naarden, Zutphen en Haarlem veroverd en (deels) uitgemoord Alkmaar en Leiden doorstaan een langdurig beleg Gevolg: Spaans leger moet zich uit Holland terugtrekken

1576-1579 Alle Nederlanden in opstand 1576 gaat de Spaanse kroon failliet en kunnen de soldaten niet meer uitbetaald worden: Gevolg: muiterijen en plunderingen (‘Spaanse Furie’ in Antwerpen →7000 doden) Indirecte gevolgen: imago Spaanse leger ook in trouwe gebieden geschaad alle gewesten gezamenlijk gaan Spaanse muiters bestrijden (1576 Pacificatie van Gent)

1579 Unie van Utrecht Zijn niemand wegens zijn geloof vervolgen; De katholieke zuidelijke gewesten gaan weer met de Spaanse landvoogd samenwerken in de Unie van Atrecht (1579) Reactie Zeven Noordelijke gewesten. Zij sluiten de Unie van Utrecht. Hierbij spreken ze af dat: Zijn niemand wegens zijn geloof vervolgen; Elk gewest zijn eigen rechten, privileges en bestuur laten behouden, maar financieel en defensief wel samenwerken; Gezamenlijk strijden tegen de Spaanse vijand

1579-1588 ‘Unie’ wordt ‘Republiek’ Reactie Filips II op Unie van Utrecht: Willem van Oranje vogelvrij verklaard. Reactie Willem van Oranje en Staten-Generaal: ‘Acte van Verlating’ (1581): wegens tirannie wordt Filips II afgezworen als landheer. 1581-1588: Staten-Generaal tevergeefs op zoek naar nieuwe landheer: Uiteindelijk resultaat: 1588: Vestiging ‘Republiek de Zeven Verenigde Nederlanden’ met Staten-Generaal als hoogste gezag (=voorloper huidig Nederland)

schema bestuur Karel V Filips II Landsheer (Filips II) in Madrid Staatsinrichting Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden kroon Soeverein is Staten-Generaal (Afvaardiging uit zeven Unie-provincies) Landvoogd (Brussel) Raad van State Raad van financiën Geheime raad Staten-Generaal (Afvaardiging uit alle provincies) Unie gewesten gewestelijk Stadhouder Taken: legeraanvoerder Plaatsvervanger landsheer Stadhouder Taken: legeraanvoerder Bedes Gewestelijke (provinciale) Statenvergaderingen kerk Steden Vroedschappen en schepenen Platteland adel lokaal