Numismatiek van de Oudheid II

Presentatie over: "Numismatiek van de Oudheid II"— Transcript van de presentatie:

1 Numismatiek van de Oudheid II
Dr. Liesbeth Claes

2 Overzicht vorig college
1. Geld <-> Munt 2. De productie van munten 3. Muntpublicaties en -databanken 4. Verspreiding muntgebruik in M.Zeegebied 1: Lydische rijk 2: Perzen 3: Griekse Archaïsche tijd: Athena, Aegina, Korinthe; Z-Italië, Sicilië 4: Carthago 5: Etrurië 6: Griekse bonden (3de-2de eeuw vChr.)

3 De “Griekse” bondmunten
Elke bond ‘koinon’ = muntslag De amphiktyoneia van Delphi De Achaeïsche bond  standaard van Aegina De Chalkidische bond De Aitolische bond  standaard van Euboia & Attica

4 Hellenistische vorsten
Macedonia ‘staatsmunten’ 5de-4de eeuw: zilveren munten volgens verschillende standaarden Philippos II -> Thrakische Pangaion gebergte 1) Philippeioi stateres : goud 2) Zilver (12 = 1 goud) 3) Alexander de Grote 1) goud 2) tetradrachmen (10 = 1 goud) 3) Ook postuum verder uitgegeven Stadsmunten blijven !

5 Hellenistische vorsten
Makedonische diadochoi

6 Hellenistische vorsten
1. Lysimachos ( )

7 Hellenistische vorsten
2. Demetrios Poliorketes ( )

8 Hellenistische vorsten
3. Seleucus I Nicator (358 – 281)

9 Hellenistische vorsten
Staatsmunten & stadsmunten & postume Alexandermunten door elkaar in deze rijken = economisch liberalisme -> geen winst voor centraal bestuur Extra voorbeeld: iemand te Seleucia moet voor een koe 4 tetradrachmes betalen, dan mag hij dit te Seleucia doen met de som van 1 tetradrachme van Seleukos, 2 tetradrachmes van de stad Seleucia, en 1 postume Alexandertetradrachme uit Athene, want alle hebben dezelfde waarde (~ want zelfde Attische muntstandaard, dus elke tetradrachme is 19,42g zilver).

10 Hellenistische vorsten
4. Ptolemaios I Soter ( )  standaard van Fenicië en Cyrene

11 Hellenistische vorsten
4. Ptolemaios I Soter ( ) Goud: trichryson en mnaieion Gesloten economisch systeem Extra voorbeeld: Een Atheense toerist te Alexandria die een koe van 4 tetradrachmes wil kopen, zal eerst zijn 4 Atheense tetradrachmes van elk 19,42g zilver moeten omwisselen tegen 4 tetradrachmes van de Ptolemaische voet van 14g, en kan dan hij de koe betalen met deze 4 Ptolemaische tetradrachmes. Hierbij leidt de Atheense toerist een verlies van 4x 4,58g zilver, wat naar de Ptolemaische staatskas vloeit. Later ook bronzen munten, en inflatie van zilvergeld

12 Hellenistische vorsten

13 5.Romeinse munten Traditie Numa Pompilius Ramo Secco Aes Rude
Griekse en Etruskische munten

14  320 vC: Italiaanse traditie Aes Signatum & Aes Grave

15  Aes Signatum

16  Aes Grave = “As” = 324 gram = 1 libra = 1 Romeinse pond = I

17  Aes Grave: waardetekens
III Tressis II Dupondius I As = 1 Rom. pond (324g) S Semis °°°° Triens °°° Quadrans °° Sextans ° Uncia ς Simuncia

18  Aes Grave: van as tot simuncia

19  Aes Grave: goden I As -> Janus S Semis -> Saturnus
°°°° Triens -> Minerva °°° Quadrans -> Hercules °° Sextans -> Mercurius ° Uncia -> Roma

20  320 vC: Griekse traditie Brons ‘Litra’ Napels -> Rome
ROOMAIOON (Gr) of ROMANO(RVM) (lat)

21  300 vC: Griekse traditie Zilver Napels
ROOMAIOON (Gr) of ROMANO(RVM) (lat) ~ didrachme

22  300 vC: Griekse traditie Zilver
Napels -> Rome door Pyrrusoorlog ( vC) en ook Apulië en Sicilië ROMA didrachmes en quadrigati = basismunt 2de Punische Oorlog -> devalueert snel

23  225 vC: Griekse traditie Goudstater

24 Introductie DENARIUS (211 vC)
Crisis! As en quadrigatus devalueren 2de Punische oorlog => geldtekort Opgravingen te Morgatina (Sicilië) : 211 vC <-> Plinius, Naturalis historia, 33, 13, 42-47 Denarius geïntroduceerd na Pyrrusoorlog: 269 vC

25 Denarius = 10 assen = I x10 = X = 92% zilver Geslagen Vast type

26 Denarius onderverdelingen
Quinarius = ½ denarius = / of V Sestertius = ¼ denarius = IIS

27 Victoriati & Goudmunten
BC - speciaal 72% zilver - LX, XXXX, XX Jupiter – Victoria

28 Muntslagers: tresviri monetales
IIIviri AAAFF = vigintisexviri (Cursus honorum) Tempel Juno Moneta Uitz. Aediles curules of EX SC

29 Muntmetalencrisis Denarius Brons inflatie -> sestertius standaard
157 BC: massale aanmunting van brons 141 BC: ontwaarding denarius Denarius = 16 asses (ipv 10 asses) = 4 sestertii Brons inflatie -> sestertius standaard “Serrati”

30 Introductie Aureus Sulla (dictator in 82 vC): 1 aureus = 25 denarii

31 Typologische evolutie denarius
211 vC: 179 vC:

32 Typologische evolutie denarius
Na 120 vC: Metullius Scipio Cassius Longinus - Lentulus Florus Titurius Sabinus

33 Typologische evolutie denarius
Meer en meer door generaals ‘imperatores’ -> Vooral buiten Rome bij slagveld Bv: Sulla Caesar

34 Typologische evolutie denarius
Late-Republiek Caesar’s portret -> Imperatores en generaals * Brutus * Sextus Pompeius

35 Typologische evolutie denarius
Imperatores en generaals Legermunt M.Antonius Triumviri

36 Romeinse keizertijd Keizer als autoriteit van de munt
-> in zijn naam en titels = muntlegende -> voorzijde: zijn portret (of van familieleden) -> achterzijde: de keizers zijn deugden, daden, ect

37 Romeinse keizertijd: Aureus & Denarius
Lyon = hoofdmuntplaats tot Claudius/Nero Rome = hoofdmuntplaats vanaf Claudius/Nero tot 4de eeuw In Rome: muntverantwoordelijke -> A rationibus, -> vanaf Trajanus: Procurator Monetae

38 Romeinse keizertijd: brons
Sesterius, dupondius, as, en quandrans In autoriteit van keizer, in Rome geslagen Maar op achterzijde SC (of EX SC) => senaat als autoriteit? SC = eerder loyaliteitsteken bij invoering van nieuwe bronslegeringen * Sestertius & Dupondius (en semis) = messing (geel) * As & Quadrans = koper (rood)

39 Keizerlijke munten (1ste-2de eeuw)
Denominaties: - Aureus = 25 denarii = 100 sestertii - Denarius = 4 sestertii = 8 dupondii - Sestertius = 2 dupondii = 4 asses = 8 semisses

40 Romeinse keizertijd Constante devaluatie van de zilvermunt
Augustus: 99,5-97% Nero: daalt ferm (90,3%), ook goudgehalte aureus daalt -> Intrekking ‘oude’ munten’: Bv: Pompeii (79 na Chr) Domitianus: even terug omhoog Trajanus: constante verlaging -> Intrekking van ‘oude’ munten (Dio 68,15,3)

41 Romeinse keizertijd Introductie Antoninianus
Caracalla (AD 215): zilverpercentage: 60 % ° Antoninianus = 2 denarii officiele waarde = 1,5 denarii intristieke waarde (kenmerk stralenkroon of maansikkel)

42 Romeinse keizertijd Muntateliers buiten Rome
Wellicht om soldij voor limessoldaten procurator provinciae

43 Romeinse keizertijd: Inflatie van de derde eeuw
Denarius verdwijnt (wet van Gresham) Verdere devaluatie van Antoninianus -> 3de eeuwse keizers: 40% -> <5% -> Gouden munten verdwijnen -> Bronzen munten zeldzaam, klein, licht gewicht, meestal koper

44 Romeinse keizertijd ° Follis (nummus) = nieuwe bronsmunt
Vanaf 295 Groter dan vorige bronzen munten én qua stijl anders Verdere devaluatie van zilvermunt -> Prijzenedict Diocletianus (301)

45 Romeinse keizertijd -> Constantijn: New! Solidus & Argenteus
Solidus = 60 aurei = 1000 denarii Solidus = ? nummi Follis ( ) - zonder portret keizer - Personificaties van Roma en Constaninopolis

46 Romeinse munten opzoeken
Standaardcatalogus Republikeinse munten (aes grave, signatum, asses) = Roman Republican coinage van Crawford [RRC] University Library Study Area : CJ909 .C7 1975 Online book via Leidse catalogus

47 Romeinse munten opzoeken
Standaardcatalogi keizerrijk a) Roman Imperial Coinage [RIC] University Library Study Area : CJ969 .R6 1923 b) Coins of the Roman Empire in the British Museum [BMCRE] University Library Study Area: CJ969 .A4 1923

48 Munten beschrijven & determineren
Autoriteit (authority) Atelierplaats (Mint) Datum van de emissie (Issue date) Denominatie (denomination or metal) Massa (gram) – Grootte (size in mm) Stempelstand (dies axis in hours) Voorzijde (Obverse): legend and image Keerzijde (Reverse): legend and image Catalogus (catalogue)

49 Muntpublicaties zoeken
Leidse bibliotheekcatalogus - Gespecialiseerde boeken en artikelen - Boeken over keizers, steden, ect Library ‘donum’ American Numismatic Society, NY

50 Numismatische tijdschriften
American journal of numismatics (AJN) Bollettino di numismatica (BNum) Jahrbuch für Numismatik und Geldgeschichte (JNG) Numismatica e antichità classiche (NAC) Numismatic chronicle (NC) Numismatic circular (NCirc) Numismatische Zeitschrift (NZ) Revue belge de numismatique et de sigillographie (RBN) Rivista italiana di numismatica e scienze affini (RIN) Revue numismatique (RN) Schweizerische numismatische Rundschau = Revue suisse de numismatique (SNR) 

51 Databanken museumcollecties
Fritzwilliam Museum, University of Cambridge British Museum, London Münzkabinett, Berlin American Numismatic Society, New York

52 Databanken veilinghuizen
Wildwinds: Coin Archives: Ancient Coin Search: