Er deed zich een spiraalproces voor

Presentatie over: "Er deed zich een spiraalproces voor"— Transcript van de presentatie:

1 Er deed zich een spiraalproces voor
Volgens Elias werden tussen 1500 en 1850 de maatstaven voor beschaafd gedrag in Frankrijk almaar scherper Er deed zich een spiraalproces voor Mensen wilden zich door beschaafd gedrag van anderen onderscheiden Maar als veel mensen zich beschaafder gaan gedragen heeft het oude onderscheid geen zin meer En wordt de maatstaf voor beschaafd gedrag opnieuw aangescherpt

2 Spiraalprocessen doen zich bij meer zaken voor
Ze doen zich voor bij modes (op dit ogenblik met de steeds sterkere kleur paars voor kleding) Spiraalprocessen zijn ook te onderkennen in de riten van godsdiensten, zoals het Jodendom

3 MEEST BEKENDE JOODSE RITEN: KOSHER ETEN
MAAR MET PESACH IS KOSHER ETEN NIET KOSHER GENOEG In geen enkele supermarkt in Israel kunnen in de week voor Pesach (dat min of meer samenvalt met Christelijk Pasen en waarbij de Uittocht uit Egypte wordt herdacht) deegwaren worden gekocht waarvoor gist is gebruikt Als je in Tel-Aviv als Christen of Heiden vers brood wilt eten, moet je naar de Arabische voorstad Jaffa Israëlische Joden die geen ongezuurd brood willen eten, schaffen een grote diepvriezer aan, die met gegist brood vullend

4 Supermarkt in Tel-Aviv in de week voor Pesach

5 In de synagoge mogen vrouwen niet naast mannen zitten
Het hedendaagse Jodendom, als het orthodox of ultra-orthodox is, verlangt van aanhangers steeds nieuwe uiterlijke tekenen van zuiverheid In de synagoge mogen vrouwen niet naast mannen zitten Bij menstruatie moeten vrouwen naar het mikweh (bad) Vrouwen moeten na huwelijk hun haar afknippen Groeperingen die dat te ver vinden gaan, maar niet seculier willen zijn, verlangen dat vrouwen een haarnetje dragen Bij ultra-orthodoxe jongens mag het haar pas drie jaar na de geboorte worden afgeknipt Mannen moeten een keppeltje dragen, maar bij orthodoxe joden is het keppeltje niet van leer, maar van gehaakt katoen of kraaltjes UITERLIJKE TEKENEN ONDERSCHEIDEN JODEN IN EEN WOONPLAATS MET WEINIG JODEN MAAR ONDERSCHEIDINGSTEKENS RAKEN HUN FUNCTIE KWIJT ALS ERGENS VEEL JODEN WONEN, DAN ONTSTAAN NIEUWE ONDERSCHEIDINGSTEKENS

6 Een uitzondering op de regel dat vrouwen in een synagoge op de galerij plaats moeten nemen: Koningin Beatrix in november 2010

7 Nog een uitzondering: Koningin Wilhelmina en Prinses Juliana in 1924

8 Weer een uitzondering: de eerste synagogedienst in Amsterdam na de Tweede Wereldoorlog, op 9 mei 1945

9 De socioloog Durkheim rond 1865 aan de hand van zijn moeder
Durkheims vader was rabbijn Durkheim was als volwassene een verdediger van de scheiding van kerk en staat in Frankrijk Het is niet bekend dat Durkheim als volwassene de synagoge bezocht Draagt Durkheims moeder een pruik?

10 Dizengoffstraat, de hoofdstraat, in Tel Aviv, Israël in 2005

11 Ben Yehudastraat in Tel-Aviv, de meest seculiere stad van Israël

12 Het feest van de Marokkaanse en Iraanse joden in mei van elk jaar genomen in een park in Tel-Aviv in 2005

13 De Universiteit van Tel-Aviv staakt in het voorjaar van 2005

14 Er zijn maar weinig stakers met een keppeltje, omdat mannen met een keppeltje zelden naar de universiteit gaan

15 Nog een stakende student

16 BESNIJDENIS: HET SPIRAALPROCES IN DE GESCHIEDENIS VAN EEN JOODSE RITE
Het tegenwoordige Jodendom kent voor mannen de besnijdenis, acht dagen na de geboorte De oude Egyptenaren kenden de besnijdenis voor priesters Bij de Joden zouden volwassen mannen na de uittocht uit Egypte besneden zijn, om zich te onderscheiden van de andere inwoners van het oude Palestina Toen de Joden rond 500 voor de hedendaagse jaartelling in ballingschap in Babylonië gingen, kwam er besnijdenis na acht dagen, om geloofsafval te voorkomen Toen in de tijd van de Romeinen er weer geloofsafval was en mannen door het optrekken van de voorhuid niet-joods wilden lijken, werd de besnijdenis met een tweede handeling uitgebreid. Die handeling maakte optrekken onmogelijk én bemoeilijkte tegelijkertijd geloofsafval

17

18 Is het beschavingsproces van richting veranderd ?
Wout Ultee Hedendaagse sociologische theorieën Naar aanleiding van Christien Brinkgreve & Michel Korzec, Feelings, behaviour, morals in the Netherlands: , 1979; Herman Franke, Geweldscriminaliteit in Nederland, 1991; Nico Wilterdink, Herman Franke, criminoloog, 2010

19 Het rationaliseringsprobleem volgens Weber 1921
steeds vrijere markten op een steeds groter grondgebied een sterker geweldmonopolie op een steeds groter grondgebied meer technische uitvindingen

20 Elias’ nieuwe deelvragen van het rationaliseringsprobleem 1939
nauwgezetheid van omgangsvormen beteugeling van drifthuishouding

21 Elias ging daarbij behoorlijk systematisch te werk:
Elias deed een inhoudsanalyse van tussen 1500 en 1850 in Frankrijk verschenen etiquetteboekjes. Elias ging daarbij behoorlijk systematisch te werk: Zijn ‘corpus’ omvatte alle etiquêtteboekjes op een plank in een belangrijke bibliotheek Elias koos een handeling uit (eten, neus snuiten, enzovoort) en ging na wat er in dat corpus vroeger over werd gezegd en wat later Het kan zijn dat hij soms boekjes oversloeg

22 Elias’ onderzoeksbevinding en zijn verklaring daarvan met de staatsvormingshypothese
Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen Op het Franse grondgebied werd het monopolie op de geweldmiddelen steeds sterker ______________________________________ Op het Franse grondgebied werden tussen 1500 en 1850 de omgangsvormen steeds nauwgezetter

23 Elias’ verklaring van de staatvorminghypothese met de interdependentiehypothese
Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen De versterking van een staat is een geval van toenemende interdependenties tussen de leden van een samenleving _________________________________________ Hoe sterker de staat in een samenleving, des te nauwgezetter de omgangsvormen

24 Methodologisch inzicht :
als een bevinding met een hypothese kan worden verklaard, zijn de omstandigheden bekend waaronder de bevinding niet opgaat : de bijkomende veronderstelling nodig voor de afleiding van de bevinding uit de hypothese klopt soms niet. Als een trend kan worden verklaard, is bekend onder welke omstandigheden de trend van richting verandert.

25

26 Na Elias : Brinkgreve & Korzec 1979
Behalve Spierenburgs inhoudsanalyse van etiquetteboekjes voor Nederland tussen 1500 en 1850, ook de inhoudsanalyse door Brinkgreve & Korzecvan een adviesrubriek in een damesblad in Nederland tussen 1938 en 1978. Dus weer een corpus omschreven. Bevinding: In Nederland werden de omgangsvormen tussen 1938 en 1978 losser en wijzen anderen er meer op dat personen zelf een afweging moeten maken. Dat laatste noemen B&K psychologisering.

27 De bevinding is viervoudig (vgl. blz. 126) :
Omgangsvormen tussen sociale klassen Omgangsvormen tussen religies Omgangsvormen tussen ouders en kinderen Omgangsvormen tussen mannen en vrouwen

28 Sociale klassen: citaten uit 1946 en 1962 Religies: alleen 1946
De bevinding van Brinkgreve & Korzec kwam minder systematisch dan bij Elias tot stand Sociale klassen: citaten uit 1946 en 1962 Religies: alleen 1946 Ouders en kinderen: en Mannen en vrouwen: 1950, 1966 en 1977 Maar de citaten zijn geen antwoorden op vergelijkbare vragen van lezers Waar zijn citaten uit 1938 en 1978? Graag antwoorden per decennium van het corpus!

29 Strijd rond de bevinding van Brinkgreve & Korzec
Is ‘Elias’ weerlegd? Theoretici worden niet weerlegd, wel theorieën! Trends mogen nooit worden doorgetrokken! Werd de staatvorminghypothese weerlegd? Werd de interdependentiehypothese weerlegd? Er werd te gemakkelijk gedaan over de bijkomende veronderstellingen!

30 Lees voetnoot 4 op bladzijde 139
Het strijdpunt : Lees voetnoot 4 op bladzijde 139 Zeggen dat de minder strikte regels meer zelfbeheersing vereisen, is een truc en leidt tot immunisering van de theorie: Aan eisen wordt niet altijd voldaan, En er kan onnodig veel beheersing van een mens worden gevraagd.

31 Dalend geboortecijfer Secularisering
Waarom werden volgens Brinkgreve & Korzec in Nederland tussen 1938 en 1978 omgangsvormen minder strikt (vgl. blz. 133) ? Economische groei Democratisering Dalend geboortecijfer Secularisering Dus: andere midden-niveau hypothesen dan Elias’ staatvorminghypothese

32

33 de gedane vier bevindingen over psychologisering in vier verhoudingen?
Vraag je af: Sluiten de hypothesen over groei, democratisering, dalend bevolkingscijfer en secularisering aan bij de gedane vier bevindingen over psychologisering in vier verhoudingen?

34 Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec economische groei lossere omgangsvormen en meer zelf afwegingen maken als gevolg (blz. 134) ? This enlargement of the margins of safety between the average living standard and the minimum subsistence level also had a direct effect on the power relations between parents and children, between men en women and between the social classes

35 Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec democratisering lossere omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 134) ? … democratization in the sense of a decrease in the difference of power between the authorities and the citizens

36 Waarom had volgens Brinkgreve & Korzec een dalend geboortecijfer lossere omgangsvormen en zelf afwegen als gevolg (blz. 137) ? In addition to this improvement of the power position of married women with respect to their husband, … there were also increased possibilities for young girls to become financially independent of their parents in other ways than by getting married.

37 Brinkgreve en Korzec hadden hier hardop kunnen zeggen dat het de pil was die vrouwen onafhankelijkheid (in seksueel opzicht) gaf. De pil kwam in 1965 op de Nederlandse markt en was op doktersvoorschrift verkrijgbaar. Zo ook een duidelijker band met de voortschrijdende techniek als een onderdeel van Webers rationaliseringsvraag.

38

39 De figuur is ontleend aan het proefschrift dat Jean-Francois Mignot op 24 november 2009 verdedigde op de Ecole des Hautes Etudes en Sciences Politiques in Parijs, bij het Observatoire Sociologique du Changement, met Louis-André Vallet als promotor.

40

41 B&Ks hypothese over economische groei:
Als de economische machtsverhoudingen tussen werkgevers en werknemersminder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over democratisering: Als de politieke machtsverhoudingen tussen regeerders en onderdanen minder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over dalend geboortecijfer: Als de seksuele machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen minder scheef worden, dan … B&Ks hypothese over secularisering: Als de godsdienstige machtsverhoudingingen tussen priesters/dominees en leken minder scheef worden, dan …

42 De logische band tussen B&Ks hypothesen over specifieke machtsverhoudingen
Lijkt verdacht veel op de logische band tussen Durkheims hypothesen over specifieke intermediaire groeperingen: Als mensen hechter in een godsdienst zijn geïntegreerd, dan minder kans op zelfdoding … Als mensen hechter in een gezin zijn geïntegreerd dan ook minder kans op zelfdoding Als mensen hechter in een politiek verband zijn geïntegreerd, dan nogmaals minder kans op zelfdoding

43

44 De hoogste-niveau hypothese van Elias was :
Hoe groter de interdependenties tussen de leden van een samenleving, des te geringer de waarde van wapens, des te groter die van zelfbeheersing en des te nauwgezetter de omgangsvormen De hoogste-niveau hypothese van Brinkgreve & Korzec luidt : Hoe minder eenzijdig de machtsverhoudingen tussen de leden van een samenleving, des te minder nauwgezet de omgangsvormen en des te meer zelf afwegen

45 Deze hypothesen hebben min of meer dezelfde inhoud
De ene zegt: als meer A, dan meer B De andere zegt: als minder A, dan minder B Let wel: door de democratisering zijn gezagsdragers afhankelijker geworden van burgers, maar burgers minder afhankelijk van gezagsdragers. Vrouwen werden door de uitvinding van de pil onafhankelijker, maar werden mannen door de uitvinding van de pil afhankelijker van vrouwen?

46

47 Weerlegd werden bijkomende veronderstellingen :
De bijkomende veronderstelling dat tussen 1938 en 1978 door verdere staatsvorming de interdependenties tussen mensen toenamen, De betere bijkomende veronderstelling luidt dat de machtsverhoudingen door vier factoren minder eenzijdig werden.

48 Het beschavingsproces is van richting veranderd
Maar de interdependentiehypothese en de machtverhoudingenhypothese staan recht overeind

49 Een lezer van Elias kent die hypothese echter
Overigens spreken Brinkgreve & Korzec nergens de machtverhoudingenhypothese uit Zoals de hypothesen in zoveel verklaringen blijft deze hypothese impliciet Een lezer van Elias kent die hypothese echter

50 Brinkgreve & Korzec ‘verraden’ de hypothese door telkens het woord macht, of daarop gelijkende termen, te gebruiken Brinkgreve & Korzec zitten dus dicht op het idee dat een theorie een bepaalde term of bepaald begrip is

51

52 Franke stelt in 1991 vast welke de trend in gebruik van geweld in Nederland sinds 1855 is
De bevinding luidt dat sinds 1855 per inwoners het aantal gevallen van moord en doodslag is afgenomen en sinds 1970 toeneemt De bevinding kan niet worden wegverklaard met veronderstellingen over fouten in gerechtelijke statistieken

53 Heeft Franke het methodologisch inzicht dat een verklaring van een trend voorwaarden aangeeft waaronder de trend zich niet langer voordoet ? Franke, blz. 37 en 38: Sleutelbegrippen … zijn de toegenomen onderlinge afhankelijkheid en machtsnivellering, waarbij vooral de machtigen afhankelijker werden en macht verloren. De keerzijde van deze ontwikkeling was een groeiende onafhankelijkheid bij de minder machtigen. Vooral de spectaculaire uitbreiding van sociale voorzieningen vanaf de jaren zestig stelde vrouwen, jongeren en werknemers in staat zich minder afhankelijk op te stellen.

54 Hier zien we dat Franke een theorie als een begrip lijkt op te vatten
We kunnen zijn betoog echter in een afleidingsschema vangen

55 Frankes verklaring van de trend naar minder geweld en de omkering daarin
Hoe afhankelijker de leden van een samenleving van elkaar zijn, des te strikter zijn de omgangsvormen tussen hen en des te minder geweld gebruiken ze tegen elkaar Van 1855 tot 1970 werden de inwoners van Nederland afhankelijker van elkaar, maar sindsdien werden vrouwen, jongeren en werknemers door sociale voorzieningen minder afhankelijk van mannen, ouderen en werkgevers (blz. 38) _______________________________________ Sinds 1855 neemt moord en doodslag in Nederland af, sinds 1970 stijgt moord en doodslag

56 Weinig sociologen zullen onderschrijven dat de sinds 1970 toenemende criminaliteit door vrouwen en werknemers is veroorzaakt. En waren het vooral jongeren die voor moord en doodslag werden veroordeeld ?

57 De Wouter-Jans hypothese over koude gezinnen:
Lukt het Franke de oververtegenwoordiging van allochtonen onder de plegers van geweld te verklaren met zijn hypothese over de gevolgen van afnemende afhankelijkheden ? De Wouter-Jans hypothese over koude gezinnen: allochtone kinderen zijn minder afhankelijk van hun ouders dan autochtone kinderen

58

59 ZIJPAD, MAAR BELANGRIJK ZIJPAD
Is het mogelijk dat de criminaliteit in Nederland stijgt, terwijl die onder zowel autochtonen als allochtonen daalt ? Ja. Allochtonen hebben in deze redenering een hoger cirminaliteitcijfer dan autochtonen, terwijl het percentage allochtonen in Nerderland stijgt. De stijging van de criminaliteit is dan niet meer dan een zogeheten compositie-effect.

60 In 1970 1 op de 1000 inwoners een buitenlander
Veronderstel Nederland in inwoners Nederland in inwoners In op de 1000 inwoners een buitenlander In op de 1000 inwoners een buitenlander

61 In 1970 per 100 inheemsen 2 misdadigers
Veronderstel tevens In 1970 per 100 inheemsen 2 misdadigers In 2000 per 100 inheemsen 1,5 misdadigers In 1970 per 100 buitenlanders 15 misdadigers In 2000 per 100 buitenlanders 10 misdadigers Buitenlanders hebben elk jaar een hogere misdadigheid dan inheemsen

62 In 1970 2,038 misdadigers per 100 inwoners
Enig rekenen leert dan In ,038 misdadigers per 100 inwoners In ,350 misdadigers per 100 inwoners De misdaad in Nederland is gestegen, terwijl de misdaad binnen de groep allochtonen en binnen de groep autochtonen daalde!

63

64 In Wilterdinks stuk dat net voor Frankes overlijden verscheen gaat Wilterdink in op de vraag en de theorieën van Franke’s dissertatie uit 1990. De vraag daarin is hoe het komt dat de straffen op zaken als moord in Nederland in de negentiende en twintigste eeuw minder zwaar zijn geworden. De hypothese dat de staat en de burgers meer humanitair zijn geworden, wordt door Franke verworpen. Ook de hypothese dat straffen effectiever zijn geworden, wordt door Franke verworpen.

65 De mensen zijn misschien wel meer humanitair geworden en de straffen meer effectief,
Maar deze veranderingen vloeien voort de terugdringing van geweld uit de dagelijks leven door het geweldsmonopolie van de staat (blz. 394) Waarbij Franke erop wijst dat de opeenvolgende manieren om gevangenen op het rechte pad te brengen, tot op zekere hoogte uitliepen op mislukkingen Sommige gevangenen zouden slechter de gevangenis uit gekomen zijn dan ze erin gingen

66 Terwijl het aantal moorden nou net was gedaald
Dit antwoord op de vraag naar minder zwaar straffen is niet erg overtuigend Een minder zware straf zal tot een hogere frequentie van wetsovertreding leiden Terwijl het aantal moorden nou net was gedaald En zeggen dat het monopolie op de geweldsmiddelen de burgers meer humanitair maakte, Komt neer op verschuiving van de vraag, de vraag wordt in iets andere vorm opgedist: Waar kwam dat effectieve geweldsmonopolie vandaan? De hypothese dat dit kwam door meer politie en samenwerking tussen de plaatselijke polities staat sterk, er kwam ‘meer blauw’ op straat

67 Dat de specifieke preventie niet werkt,
Het punt dat sommige gevangenen slechter de gevangenis uitgaan dan ze erin zijn gekomen Gaat bovendien voorbij aan het onderscheid tussen algemene en specifieke preventie Dat de specifieke preventie niet werkt, Wil niet zeggen dat de algemene preventie evenmin werkt Zelfs bij lichtere straffen kan die zijn toegenomen, namelijk als de pakkans steeg, bijvoorbeeld door meer blauw op straat

68

69 rationalisering bureaucratisering van de staat (uitvoerende macht?) strafrecht met minder wetsovertredingen (rechtsprekende macht?) strafrecht met minder zware straffen (rechtsprekende macht?) De geleding van Webers vraag over de rationalisering van de staat met het werk van Herman Franke

70 Onderzoekbevindingen ?
Hoeveel vooruitgang is er in de Elias – Brinkgreve & Korzec – Franke tak van de fiiguratiesociologie wat betreft Onderzoekbevindingen ? Theorievorming ? Probleemstelling ?