Poldermolens & Wateropvoerwerktuigen

Presentatie over: "Poldermolens & Wateropvoerwerktuigen"— Transcript van de presentatie:

1 Poldermolens & Wateropvoerwerktuigen
dinsdag 9 februari 2016 Ranko Veuger

2 Poldermolen - exameneisen
Kent van de poldermolen: De voornaamste werktuigen scheprad Vijzel Tonmolen of vijzelton Waaier of centrifugaalpomp De manier van aandrijven van het wateropvoerwerktuig hoe het proces verloopt: water opvoeren, van polder naar boezem => wat kom je tegen?

3 ‘Onder zeeniveau’

4 Ingepolderd Nederland

5

6 Poldermolen - inleiding
Kort en bondige historie: Ontwatering van het veen via veenstromen /rivieren Snellere afvoer van water door graven van greppels en sloten => veen klinkt sneller in Dijken eromheen om het (zee)water tegen te houden => Sluizen die bij laagwater het overtollig water aflaten Op een bepaald moment was dit niet voldoende meer => men probeerde het water met hulpmiddelen, hand bediend of rosmolens Windmolen wordt toegepast om water af te voeren: ergens tussen de 13e en 14e eeuw opgekomen

7 Poldermolen - inleiding
Vervolg historie: Volgende stap: kleinere meren droogmalen 16e eeuw, de volwassen achtkante binnenkruier ontstaat Begin 17e eeuw grote droogmakerijen, Schermer, Beemster, introductie getrapte bemaling 18e eeuw, uitgeveende polders verder droog gemaakt, grote opvoerhoogte nodig. Eind 18e eeuw: grote polders op stoom over, Haarlemmermeer, Cruqiuis. Begin 19e eeuw: motorisering polderbemaling, ruwolie, electra, afgeknotte rompen, moderniseringen zoals Ericsson installatie, Dekkerpompen

8 Een polder in doorsnee

9

10 Poldermolen - inleiding
Waar komt hij voor? Voornamelijk in het westen en noorden van het land: Groningen, Friesland, Noord- en Zuid Holland, Utrecht, Gelders rivierengebied, Noord Brabant Is het een Nederlandse uitvinding? Dat mogen we graag denken maar de oudste bekende vermelding van een poldermolen is op dit moment een molen in West Vlaanderen (de Moeren)

11 Poldermolen – Typen(groot)
De wipmolen of kokermolen het oudste type poldermolen Achtkante poldermolen Binnenkruier (boven IJ) Buitenkruier (onder IJ) Stenen poldermolen Rond 12 kantig Amerikaanse Windmotor Friesland en NH (Kalverpolder)

12 Poldermolen – Typen(klein)
Mounts (moents): Friese variant van achtkante grondzeiler Spinnekop: Friese variant van wipmolen Weidemolen: simpel en klein watermolentje Tjasker: Zeer simpele tonmolen ‘Bosmanmolen’ Simpele stalen molen met waaier Ook andere fabrikanten

13 Polderbemaling type Typen bemaling Van laag naar hoog:
In één keer In meerder stappen: Getrapte bemaling: een molengang tweegang driegang Viergang

14 Polderbemaling type Bemaling boezem In- en uitmalen
Van ene boezem naar de andere: ‘strijkmolens’ Zes Wielen en Rustenburg Van Raaksmaatsboezem naar Schermerboezem Van lage boezem(transport) naar hoge boezem(berging): complex Kinderdijk In- en uitmalen In winter uitmalen, in zomer inmalen Vooral bij hooggelegen polders zoals de Zijpe en Hazepolder

15 Polderbemaling type In- en uitmalen Hoe? In winter water de polder uit
in zomer water de polder in Vooral bij hoogliggende polders Noord Holland: de Zijpe en Hazepolder Hoe? Met een circuit en sluisjes Met een extra vijzel

16 Wateropvoerwerktuigen - typen
Scheprad Vijzel Schroefpomp (systeem Dekker) (Texel, Hazerswoude, Maarssen) Centrifugaalpomp / Waaierpomp

17 Scheprad Oudste vorm geheel van Hout

18 Scheprad In een achtkante binnenkruier Diameter: 5.50 à 6.50 m
Breedte: 40 tot 60 cm Opvoerhoogte: max. 1,5 m Overbrenging: 2:1

19 Scheprad Waar het zitten? Achtkant => binnen Stenen romp =>
binnen, soms buiten wipmolen = altijd buiten de molen Open scheprad Half-gesloten scheprad Gesloten scheprad Scheprad op afstand

20 Scheprad Onderdelen (hout): 1 Afschotcirkel 2 Hoekzwaard 3 Afschot
4 Hoofdschoep 5 Tussenschoep 7 Gording (staal)

21 Scheprad

22 Scheprad IJzeren Scheprad: 1 plaats wiel 2 lagerpen binnen 3 Wateras
4 Schoepveer 5 lagerpen buiten 6 Gording 7 Sintelstuk 8 Schoep

23 Scheprad (Uit Jan de Besten)
Aanzicht: B Schoepen C Gordingen D Intredepunt E Uittredepunt F Opleider H Opvoerhoogte K Slagdorpel S Afschotcirkel T Tasting W Wachtdeur

24 Scheprad (Uit Jan de Besten)
Bovenaanzicht: G Krimpmuren J Verwijding L Voorwaterloop M Achterwaterloop W Wachtdeur b breedte schoep

25 Scheprad houten wateras gietijzeren wateras

26 Scheprad Lagering B = Binnenstoel A = buitenstoel

27 scheprad Op de foto: Krimpmuren Scheprad Achterwaterloop

28 scheprad Op de foto: Frontmuur Achterwaterloop Krooshek

29 Scheprad Op de foto: Deur Scheprad Wateras buiten lagerstoel
Romp / Veldmuur Deur Scheprad Wateras buiten lagerstoel

30 scheprad Op deze foto: Schoepen Gording Wateras buitenlagerstoel

31 scheprad Rond de Wachtdeur: Wachtdeur Nok Komstuk Krimp Slagstijl
Slagdorpel

32 scheprad Op deze foto: Schoepen Gording Sintelstuk Wachtdeur Slagstijl
Krimpmuur

33 scheprad Op deze foto: Buiten scheprad IJzeren wachtdeur Slagstijlen

34 scheprad Op deze foto: Pothuis Dubbele wachtdeur

35 scheprad Op deze tekening: Pothuis Dubbele deuren Voorwaterloop

36 scheprad Op deze tekening: Onderschijfloop Waterwiel Wateras Wachtdeur
Voorwaterloop Scheprad Krimp Buitenstoel Achterwaterloop

37 scheprad Op deze tekening: Waterwiel Wateras Kruisarmen Velg kammen

38 Vijzelton of tonmolen De tonmolen

39 Vijzelmolen Vijzel: Opvoerhoogte: max 4 a 5 meter Breedte:
1.00 tot 2.00 m Materialen: Hout en staal Overbrenging: 1:2 Helling: 30 graden

40 Vijzelmolen

41 Vijzel (hout) Op deze tekening: Spilkalf Onderbonkelaar Vijzelwiel
Hals Vijzelbalk Waterloopdek Stortebed Bovenkalf Halslager Vijzel (hout)

42 Vijzel (hout) Op deze tekening: Vijzelkom Vijzel Waterpeluw Waterlager
Onderkalf Vulpunt Kroosbrug krooshek Vijzel (hout)

43 Vijzel (hout) Op deze tekening: onderkroon met taats gang vijzelbalk
slagijzer duigen Spijkerband bovenkroon met tap spoed Vijzel (hout)

44 Op deze foto: 3 gangen vijzelbalk slagijzer duigen Vijzel (hout)

45 Vijzel Op deze foto: Vijzel (snel draaiend) vijzelkom

46 Vijzel Op deze foto: Stalen vijzel Vijzelkom hekwerk

47 Vijzellagering boven Op deze tekening: A lager koningsspil
B bovenlager Stalen vijzel Spilkalf Wervelbalk Bovenlager vijzel Taats koningsspil Lagerstoel Halslager(steen) Vijzelwiel Hartlijn vijzel bovenkalf C halslager houten vijzel

48 Vijzellagering onder Op deze tekening: Waterpeluw Verstelbare vorm
Stelwiggen Bronzen neut Onderkant vijzel

49 Vijzelmolen Op deze tekening: Wachtdeur (hangend)

50 Vijzelmolen Op deze tekening: boezem Voorwaterloop Wachtdeur
Onderbonkelaar Vijzelwiel Vijzel Achterwaterloop Kroosbrug Krooshek Molentocht Vijzelmolen

51 Een modern vijzelgemaal

52 Poldermolens Aandachtspunten poldermolenaar (in H7) Polderpeil
Boezempeil Verhangmalen Wachtdeur Krooshek

53 Weidemolen

54 Weidemolen – verspreidingsgebeid

55 Weidemolen Waar: Noord Holland speciaal Zaan en Waterland Doel:
Bemaling kleine polders Onderbemaling van weilanden

56 Weidemolen Types: Klein Groot (klap)staart Zelfkruiend
Vlucht 2 tot 4 m Geen zeilen maar borden Groot Staart met schoren Vlucht 4 tot 9 m Vaker zeilen

57 Weidemolen Het kleine type

58 Weidemolen Het grote type

59 Weidemolen Bemalingswerktuig: Waaierpomp Vijzeltje Waaierpomp:
Soort centrifugaalpomp Inlaat aan bovenkant Vier houten bladen Spil met koppelstuk Geheel onder water

60 Waaierpomp

61 Waaierpomp

62 Waaierpomp

63 Waaierpomp

64 Malende wipmolens Als de polder de vol is en er is een beetje wind…

65 Malende wipmolens Als de polder vol is en er is wind dan kan het er ook zo aan toe gaan…

66 Les Poldermolens - Colofon
Voor het samenstellen is gebruik gemaakt van: Tekeningen van J.G. Wiessner Tekeningen van Anton Sipman Tekeningen van G.J. Pouw Foto’s van Jos van Schooten Foto’s van Kees Vanger Filmpjes ter beschikking gesteld door Thijs van Hoof

67 Poldermolens Vragen ?? Tot over 14 dagen