Nederlandse Volksverhalen Bronnen, documentatie en onderzoek Theo Meder.

Presentatie over: "Nederlandse Volksverhalen Bronnen, documentatie en onderzoek Theo Meder."— Transcript van de presentatie:

1 Nederlandse Volksverhalen Bronnen, documentatie en onderzoek Theo Meder

2 Meertens Instituut Onderzoek en documentatie van Nederlandse taal en cultuur (onderdeel van de KNAW: de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen)

3 Volksverhalen Het Meertens Instituut documenteert en onderzoekt volksverhalen en vertelcultuur in Nederland in heden en verleden, in het bijzonder in de mondelinge overlevering.

4 Documentatie De documentatie behelst het verzamelen, vastleggen, archiveren en via de Nederlandse Volksverhalenbank digitaal ontsluiten van verhalen en vertelgelegenheden

5 Onderzoek Het onderzoek bestudeert de variabiliteit van volksverhalen en vertelcultuur in de traditie, en richt zich daarbij met name op de structuur, de functie en de betekenis van verhalen en vertellen

6 Wat is een volksverhaal? Een volksverhaal is een mondelinge vertelling die voor langere of kortere tijd circuleert tussen (groepen) mensen. Volksverhalen maken deel uit van de ‘orale kunst’ (verbal art) van het dagelijkse leven in heden en verleden.

7 Volksverhaal: genres Sprookjes Sagen Legenden Moppen Broodjeaapverhalen (We hebben geen Nederlandse mythes)

8 Publicaties (1) Van Aladdin tot Zwaan Kleef Aan Lexicon van sprookjes: ontstaan, ontwikkeling, variaties. Ton Dekker, Jurjen van der Kooi & Theo Meder

9 Publicaties (2)

10 Publicaties (3)

11 Publicaties (4)

12 Publicaties (5) Verhalen van Stad en Streek; Sagen en Legenden in Nederland Communities claiming tales: over het toeëigenen van verhalen

13 Publicaties (6)

14 Orale cultuur als erfgoed (vanaf de 19e eeuw) Verhalen (sinds de Grimms) Liederen (Hofmann von Fallersleben) Expressie van de volksziel (Herder) Lange, geïsoleerde orale traditie Ingezet om eigenheid te benadrukken: eigen taal en cultuur.

15 Overlevering - Lage Landen (middeleeuwen - 19e eeuw) Ridderromans Fabels, dier-epen Sproken, boerden Heiligenlevens Kronieken Volksboekjes Kluchtboekjes Centsprenten Almanakken Reisbeschrijvingen

16 Fabel: Esopet (13e eeuw, volkstaal)

17 Esopet: afschrift (vs. 669-680) DIe geet ghinc wilen te velde. Haren kinde hiet si, dat helde Sine dore besloten wel Vorden wolf, die es soe fel. Vor de dore ghinc hi bleeten In die wise vander geeten. Dat geetkijn sach vut doer.i. gat. Ay dief, seidsoe, bestu dat? Twi heefstu dijn luut verkeert? Voer gode moetstu sijn onteert. Tkint es te beter ende vroeder, Horet na vader ende na moeder.

18 Aernout van Overbeke (1632-1674): Anecdota sive historiae jocosae

19 Johan Picardt: Annales Drenthiae (1660) Hunebedden gemaakt door reuzen Rovers Ellert en Brammert

20 Groningen 1804: Het boek van Trijntje Soldaats Opgetekend door Gerrit Arendsz. Arends, 11 jr.

21 Veldwerk vanaf 19e eeuw (1) Limburg en Friesland 1875-1876, Henri Welters: Limburgsche legenden, sagen, sprookjes en volksverhalen 1895-1896, Waling Dykstra: Uit Friesland's volksleven van vroeger en later

22 Veldwerk vanaf de 19e eeuw (2) Gerrit Jacob Boekenoogen (1868- 1930) (zie Vertelcultuur in Nederland)

23 Veldwerk vanaf de 19e eeuw (3) Cornelis Bakker (1863-1933), arts te Broek in Waterland (Zie Vertelcultuur in Waterland)

24 Brief van Bakker met voodoo sage

25 Veldwerk in de 20e eeuw (1) E.J. Huizenga-Onnekes (1883 ‑ 1956) Het boek van Trijntje Soldaats (uitg. 1928) Het boek van Minne Koning (1930)

26 Veldwerk in de 20e eeuw (2) Zeven provinciale sagenboeken van J.R.W. Sinninghe (1904-1988) Groningen, Overijssel, Drenthe, Utrecht, Holland, Zeeland, Noord-Brabant.

27 Veldwerk in de 20e eeuw (3) Amsterdams verzamel-offensief door J.J. Voskuil (1926-2008) in jaren ‘60 en ‘70 24 verzamelaars 32.000 verhalen

28 Aanvankelijke doel: volkskundige atlaskaarten maken De kabouter

29

30 Veldwerk (4) A.A. Jaarsma (1914-1991) Ruim 16.000 verhalen Ruim 300 sprookjes

31

32 Formulier van Jaarsma met gegevens verteller

33 Handschrift Jaarsma met optekening sprookje over dankbare bedelaar

34 Benaderingswijzen van sprookjes Germaans-mythologische theorie (Grimms) Psychologische duiding (Freud, Jung, Bettelheim) Antroposofische benadering (Steiner) Structuralisme (Propp, Greimas) Geografisch-historische methode (Krohn, Aarne) Historisch-sociologische invalshoek (Clerkx) Etnologische / cultuurhistorische invalshoek (Van der Kooi, De Blécourt, Meder)

35 ATU (Aarne-Thompson-Uther) The Types of International Folktales (3 delen, 2004) Roodkapje = ATU 333 (Little Red Riding Hood)

36 Enzyklopädie des Märchens In 1975 begonnen. Moet 14 banden worden (in 2014 af?)

37 Nederlandse Volksverhalenbank 1.0 2.0 www.verhalenbank.nl

38 Nederlandse Volksverhalenbank 3.0 www.verhalenbank.nl

39 Drie voorbeelden: -Roodkapje door Anders Bijma (Fr.)Roodkapje -Sage door Antoinetta Maria Verbeek- Beenen (Br.)Sage -Tentoonstelling: Sterke Verhalen(Jacke met zijn toverfluitje, Assepoester, Klein Duimpje, Tijl Uilenspiegel, Blauwbaard, Faust, Reinaert de vos, Sjakoo, Schinderhannes, Japik Ingberts, en het welbekende Luilekkerland. En...: wie heeft er thuis eigenlijk de broek aan?)Sterke Verhalen

40 Da’s leuk, al dat verzamelen van erfgoed Maar wat voor onderzoek kun je ermee doen?

41 Centrale begrippen in het onderzoek: Betekenis, betekenisgeving, beleving, perceptie Variabiliteit, comparatief onderzoek Intertekstualiteit, intermedialiteit Repertoires Toe-eigening en het claimen van verhalen Identiteit, etniciteit Authenticiteit, invention of tradition Memen en conduits Ostension Structuren, patronen, 'verhaalgrammatica' Performance

42 Betekenis, betekenisgeving, beleving, perceptie Nachtmerrie, Old Hag, Druckgeist, duivel, alien; sleep paralysis

43 Variabiliteit In mondelinge en schriftelijke overlevering: -ons geheugen -creatieve vertellers

44 Intertekstualiteit, intermedialiteit Red Riding Hood (2011) Snow White and the Huntsman (2012)

45 Repertoires Het verhaalrepertoire van Anders Bijma (1890-1977) Creatieve verteller vs. Passieve verteller

46 Toe-eigening en het claimen van verhalen Stompe Toren (Koudekerke, Westenschouwen) Kiste Trui (Mook, Middelaar)

47 Identiteit, etniciteit Dochter van Anansi als Roodkapje (Noni Lichtveld: Anansi tussen god en duivel, 1997)

48 Authenticiteit, invention of tradition De peelkabouters van Horst

49 Memen en conduits Meme: culturele informatie-eenheid, cultural building block Conduit: kanaal, de circuits waarbinnen verhalen zich verspreiden

50 Ostension: bestaande verhalen beïnvloeden gebeurtenissen en gedrag Pseudo-ostension (grap) Proto-ostension (ik- vertelling) Quasi-ostension (misinterpretatie)

51 Structuur: ‘verhaalgrammatica’ (1) Vladimir Propp: De morfologie van het toversprookje

52 Structuur: ‘verhaalgrammatica’ (2) Narratieve matrix gebaseerd op Greimas

53 Structuur: ‘verhaalgrammatica’ (3) FACT (+ Waterland) Tunes & Tales TINPOT (+Twidentity) computationeel onderzoek e-Humanities

54 Performance Voordracht Najib Amhali http://www.youtube.com/watch?v=t8_iFgtiHoQ&feature=related

55 Tijd voor vragen ?