Suiker, een verhaal over riet en biet

Presentatie over: "Suiker, een verhaal over riet en biet"— Transcript van de presentatie:

1 Suiker, een verhaal over riet en biet
Suiker in Noord en Zuid

2 1. Zoete histories Oorsprong suikerriet: Nieuw-Guinea (Oceanië) 8000 j. v. C. India wint “sarkara” lang voor onze jaartelling Via Perzen (500 v.C) en Arabieren (7e E na C.) naar de Middellandse Zee Rietsuiker is al een oud verhaal. Al in 8000 voor Christus kwam het voor in Nieuw Guinea en later ook in India, China, Indonesië,… Eerst kauwde men op de rietstengels om te genieten van het zoete sap maar later zal men in India en China het sap uit de stengel persen en indikken tot een kleverige brij. Bij afkoeling ontstaat een gekristalliseerde massa die de Indiërs in het Sanskriet ‘sarkara’ noemen, meteen ook het basiswoord dat terug te vinden is in de meeste moderne talen voor het woord suiker: suiker, sucre, sugar, zucker, azucar, cukier, … Rond 500 voor Christus brengt de Pers Darius de rietstengel mee vanuit de Indusvallei naar Turkije. De Perzen hebben dan het monopolie over de suikerhandel in onze gewesten. In 600 na Chr. gieten de Perzen de eerste suikerbroden. De Arabieren vallen Perzie binnen en ontdekken het suikerriet en voeren suiker in in alle veroverde landen waaronder het gebied rond de Middellandse Zee. Ze verbeteren de productietechnieken en de verwerking.  Rietsuiker is al een oud verhaal. Al in 8000 voor Christus kwam het voor in Nieuw Guinea en later ook in India, China, Indonesië,…

3 Zoete histories 16e eeuw ontdekkingsreizen en begin Afrikaanse slavenhandel naar Caraïben en Brazilië 16e eeuw: Brugge, dan Antwerpen en daarna Amsterdam wereldhandelscentra In de 12de eeuw brengen de kruisvaarders naast specerijen ook suiker mee. Venetië ontwikkelt een monopolie en wordt de draaischijf van de suikerhandel in Noord – Europa. Het nieuwe kruid wordt tegen superhoge prijzen bij de apotheker verkocht. In de 15 de eeuw startten de Portugezen plantages op Madeira: een startschot voor transatlantische big business tot verdriet van Venetië. Eerst Brugge en, na de verzanding van het Zwin, Antwerpen worden handelscentra voor Noord – Europa. Na de val van Antwerpen in 1595 (door de Spanjaarden) wordt de Verenigde Oost Indische Compagnie van de Nederlanden opgericht en Amsterdam wordt het grote handelscentrum. Nederland en Engeland zullen nu de wereldhandel domineren.

4 Zoete histories 18e eeuw: Frans-Britse suikeroorlogen
Napoleon en de suikerbiet 1835: afschaffing van slavernij Aandeel biet in wereldmarkt sinds 1900 dalend: van 53%  23% Ondertussen is een grote winstgevende slavenhandel op kruissnelheid gekomen: in de nieuwe ontdekte werelden worden suikerrietplantages aangelegd. Afrikaanse slaven worden als koopwaar in grote schepen vervoerd naar Cuba, de Antillen, Brazilië, Zuidelijk Noord Amerika,… Tussen 1690 en 1790 worden 12 miljoen ton suiker uit de Caraïben aangevoerd naar Europa en worden 12 miljoen slaven uit West – Afrika geëxporteerd naar overzeese gebieden. In de 18 de eeuw wordt suiker minder een luxe – artikel en betaalbaarder door een grotere aanvoer. Frankrijk domineert nu de suikerhandel. Suiker is een economisch belangrijk product en speelt een grote rol bij de honderdjarige oorlog tussen Frankrijk en Engeland (1688 – 1815). Zo geeft Frankrijk in 1763 Canada op als kolonie ten voordele van de suikerrijke Antillen. Alle landen met kolonies proberen het suikerverbruik te dekken via de productie in hun kolonies. Na een overwinning op de Fransen, bij Trafalgar, worden de Engelsen heer en meester over de wereldzeeën en belemmeren zo de Franse intercontinentale handel. Suiker wordt schaars op de Franse markt. Dan kondigt Napoleon de continentale blokkade af: geen enkel Engels schip mag nog een haven op het vasteland binnenvaren. Engelse producten worden geweerd. Deze blokkade is een ramp voor Frankrijk maar niet voor de suikerbiet die eindelijk haar intrede kan doen als vervanger van het suikerriet. Duizenden hectaren suikerbieten worden aangeplant en maar liefst 500 fabriekslicenties worden afgeleverd. (waarvan 63 op het latere Belgische grondgebied). In 1815 wordt Napoleon echter verslagen tijdens de Slag van Waterloo. De rietsuiker overspoelt terug de markt en de suikerbiet moet wijken gezien de kostelijke verwerking. In de loop van de 19 de eeuw schaffen, eerst, de Engelsen, dan de Fransen en dan de Nederlanders de slavernij af. De prijs van de rietsuiker neemt spectaculair toe en de suikerproductie uit bieten wordt terug rendabel. In 1836 wordt in Tienen de basis gelegd voor de Tiense Suikerraffinaderij. In 1900 neemt bietsuiker nog 53 % in van de wereldsuikerproductie maar al na de eerste WO daalt dit tot 25 %. In 1940 is dit terug 40 % wat ook nog eens gehaald wordt in 1960 om van dan af naar een dieptepunt van 22 % te gaan in 2001. Momenteel is de wereldsuikerproductie groter dan de vraag waardoor de prijs voor suiker ook laag is.

5 Bietsuiker = Rietsuiker
2. Biet & Riet Plant Teeltgebied Oogst De twee gewassen hebben een totaal verschillend klimaat en productiesysteem nodig. Ook de ligging ten opzichte van de verwerkende industrie is van belang. Suikerbiet: Tweejaarlijkse plant die jaarlijks geoogst wordt. Groeit in een gematigde klimaatgordel. Wordt gerooid na 4 maanden groei (na aanmaak en opslag suikers in de wortel, voor de bloei) Een opbrengst van gemiddeld 40 ton per hectare. 15 tot 20 percent gehalte aan suikers Suikerwinning door diffusie Bijproducten: melasse en pulp. De pulp wordt gebruikt als veevoeder. Suikerriet: Een doorlevende plant die elke 10 tot 24 maanden wordt geoogst. Kan tot 6 jaar meegaan. Groeit in een tropisch en subtropisch klimaat Heeft een opbrengst van gemiddeld 66 ton per ha Bezit een suikergehalte van 13 tot 18 % De suiker wordt gewonnen door middel van persing van de stengel. Bijproducten zijn melasse en bagasse. De bagasse kan nog dienen als biomassa: ter verbranding voor energie – opwekking. De melasse wordt gebruikt voor de aanmaak van alcohol, veevoeder, gist, citroenzuur, bruine suikers en kandij. De suiker die gewonnen wordt uit biet of riet heeft nochtans een zelfde samenstelling: smaakt hetzelfde en ziet er hetzelfde uit na kristallisatie en zuivering. In Europa wordt rietsuiker nooit volledig geraffineerd omdat je anders geen verschil zou zien tussen riet- en bietsuiker. Bietsuiker = Rietsuiker

6 Suikerrietplantage in Brazilië
Suikerriet wordt vooral gekweekt in plantages van ha en meer die toebehoren aan de suikerfabriek. Landarbeiders werken vaak onder slechte sociale omstandigheden. Brazilië is de grootste producent en exporteur van suiker wereldwijd Een suikerrietveld: hoge planten van 3 tot 4 meter hoog (vergelijkbaar met maïsvelden). Suikerriet is een C4 – plant zoals maïs of gierst. D.w.z. dat ze een hoge efficiëntie vertonen om zonne-energie om te zetten in bruikbare suikers. Ze doen dit het best in een subtropisch klimaat (hoge temperaturen en hoge lichtintensiteit). Suikerriet heeft een hoge efficiëntie om zonlicht om te zetten in groeicapaciteit en bruikbare suikers: 2,5 tot 3 m hoog. De suiker zit voornamelijk in de stengel.

7 Bietenveld in Noord-Frankrijk - de suiker wordt opgeslagen in de wortels - de productie is zo goed als totaal gemechaniseerd Suikerbietenvelden kennen we ongetwijfeld wel. De velden worden bewerkt met machines. Eén tot twee man kunnen makkelijk enkele hectares bewerken. In het najaar zien we de bieten op grote hopen aan de kant van de weg liggen: ze wachten op transport naar de suikerfabriek, tijdens de suikerbietencampagne. Frankrijk is de meest efficiënte Europese suikerproducent, gevolgd door het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Oostenrijk, België en Nederland.

8 Suikerriet productiesystemen
Kleine planters: o.a. Kenia, India,Thailand Arbeidsintensief Gezin en/of dagloners ingeschakeld bij oogst Inkomen minder dan euro per dag De kleine planter is wereldwijd een minderheid. Komt veel voor in Azië (India, Thailand, de Filippijnen) en in Kenia Productiesystemen bij suikerriet 1)      Kleine planters: In Azië hebben we nog vele kleine planters. India heeft zo 7 miljoen planters met gemiddeld 0,25 ha suikerriet. Meestal gaat het hier over familiale ondernemingen die zelden gemechaniseerd zijn. De familie wordt ingezet voor de arbeid. De suikerrietfabrieken werken meestal met opkopers. Soms is de suikerproductie in handen van boerencoöperaties. Op wereldschaal is het aandeel van de kleine planters erg klein.

9 2) Grote landbouwbedrijven
o.a. in Australië en Zuid - Afrika 1)      Grote ondernemingen In Australië en Zuid – Afrika worden de suikerfabrieken bevoorraad door enkele grote landbouwbedrijven met meer dan 100 ha suikerriet. Deze bedrijven zijn sterk gemechaniseerd. Een farmmanager (soms ook eigenaar van het bedrijf) samen met een beperkt aantal arbeiders leveren de nodige arbeidskracht. Vereiste: 15-tal werkkrachten/100 ha. Typisch voor Australië, Zuid-Afrika en Brazilië Gemechaniseerd Farmmanager met beperkt personeel

10 3) Situatie in Brazilië:
Enorme plantages, soms gemechaniseerd 1)      Situatie in Brazilië De geïntegreerde plantage is een intensieve monocultuur op vele duizenden ha gelegen bij de suikerfabriek. De plantage is meestal eigendom van de fabriek, wordt gerund door een farmmanager en wordt bewerkt door landarbeiders. Ze maken 73 % uit van het suikerrietareaal in Brazilië. Ze kunnen al dan niet gemechaniseerd zijn. In eigendom van suikerfabriek Farmmanager en landarbeiders

11 … en nog veel handmatig oogsten
Inzet van veel landarbeiders, meestal onder het minimumloon van 1 euro/dag Er wordt ook nog handmatig geoogst waarbij vele landarbeiders worden ingezet. Soms werken ze in benarde omstandigheden Komt nog veel voor in Latijns-Amerika als erfgenaam van de slavenplantages en in Afrika.

12 3. Suikerboeren in Noord en Zuid
Honduras: bergachtig, kleinschalige verwerking Honduras: Honduras is vooral gekend als bananenrepubliek, gelegen in Centraal Amerika: Chiquita en Dole zijn nauw betrokken bij de geschiedenis van dit land. Honduras leeft onder de invloedsfeer van de VS. 70 % van de export is voor de VS. 34 % van de Hondurese bevolking werkt in de landbouw. Banaan, koffie en suiker zijn traditionele exportgewassen. Honduras is een arm land. De tegenstelling tussen arm en rijk is erg groot. De meeste suikerfabrieken liggen in de kustvlakte. 50 % van de suikerproductie wordt geleverd door kleine boeren. Boeren krijgen een lage prijs voor hun suiker van de fabrieken die zelf hoge marges rekenen. Vele Hondurese kleine boeren verwerken het riet op hun hoeve tot artisanale suiker. Deze suiker is voor eigen consumptie of wordt opgekocht door opkopers. In het bergachtige West-Honduras zijn er geen suikerfabrieken. Alle suikerriet wordt verwerkt tot hoevesuiker “dulce de panela”

13 Filippijnen: verouderde industrie Inkomen minder dan 1 euro/dag.
De Filippijnen Een archipel van 7100 eilanden in de Oost – Aziatische Stille Oceaan met een bevolking van 82 miljoen mensen. Drie eeuwen aan een stuk waren de Filippijnen een Spaanse kolonie. Pas rond 1850 werd de eerste suikerindustrie uitgebouwd op de centrale eilandengroep. Rijke Spaanse mestiezen bouwden paternalistische suikerriethacienda’s uit naar Latijns – Amerikaans model. In het begin van de twintigste eeuw werden de Fillipijnen, na een bloedige bevrijdingsoorlog, een Amerikaanse kolonie. In 1964 wordt de archipel onafhankelijk. Voor 1974 wordt bijna alle suiker uitgevoerd naar de VS. Deze exportquota worden afgeschaft als ze daar beginnen met de productie van glucosestroop uit maïszetmeel. Gevolg: in 1975 leeft 85 % van de bevolking van het eiland Negros (voor 70 % beplant met suikerriet) onder de armoedegrens. Met de val van Marcos in 1986 kondigt Aquino een landhervorming af die traag en gebrekkig verloopt. Landarbeiders verkrijgen een stukje land dat ze uit miserie terug verpachten aan hun vroegere bazen waardoor de situatie terug als vroeger is. Sommige kleine boeren verenigden zich in productiecoöperatieven en kregen zo toegang tot kredieten en landbouwvoorlichting. In 2002 wordt 72 % van het riet geleverd door kleine boeren. De gemiddelde opbrengst per ha ligt laag en het transport naar de suikerfabriek is vaak inefficiënt. Ook de fabrieken zijn verouderd. Suikerfabrieken zijn oud en het rendement van de keten van boer tot klontje laat te wensen over: de Filippijnse suiker is niet meer concurrentieel op de wereldmarkt

14 Zuid-Afrika: grootschalig, sterke samenwerking, hoge export
Leadership in cane growing excellence Zuid – Afrika Voor de afschaffing van de Apartheid in 1992 waren de plantersbonden georganiseerd volgens ras. Sinds 1992 heet de eengemaakte plantersbond ‘Canagrowers’. De suikerrietvelden liggen voornamelijk in de oostelijke provincie Kwa Zulu Natal. 75 % van de productie komt van grote commerciële landbouwbedrijven met meer dan 35 ha suikerriet en met vooral blanke en Aziatiatische eigenaars. 13 % wordt geleverd door familiale landbouwbedrijven met hoofdzakelijk zwarte eigenaars. Ilovo en Tongaat-Hulett zijn twee grote Zuid – Afrikaanse suikergiganten die een belangrijke rol spelen op de wereldmarkt. De suikerindustrie breidt uit in de omliggende landen om tegen aantrekkelijke voorwaarden te exporteren naar Europa

15 4. Suikerproductie: suiker is een industriëel product en wordt gemaakt in grote fabrieken
Uit suikerbiet en suikerriet wordt suiker geproduceerd in gigantische fabrieken Verwerkende industrie De suikerindustrie wereldwijd vertoont dezelfde tendensen: schaalvergroting, internationalisering, integratie en diversificatie. Schaalvergroting: In België waren er eind 19de eeuw 80 suikerfabrieken. Nu zijn er nog zeven die behoren aan 2 suikergroepen. Internationalisering: Sudzucker (daaronder zit de Tiense Suikerraffinaderij) is actief in tien Europese landen. Integratie en diversificatie: De Tiense Suikerraffinaderij vond diversificatie in de productie van inuline en oligofructosestroop uit cichoreiwortels in een omgebouwde suikerfabriek in Oreye. Portion Pack Europe, een dochteronderneming van de Tiense Suikerraffinaderij heeft vestigingen in zes Europese landen en produceert individuele productverpakkingen voor hotels en catering (integratie).

16 Artisanale productie in Honduras
Suikerriet persen met os of ezel In veel Aziatische en Latijns- Amerikaanse landen wordt hoevesuiker geproduceerd uit suikerriet. Het riet wordt in een kleine molen geperst. De molen kan aangedreven worden door os of ezel. Hoevesuiker

17 Perssap indampen op open vuur
Op een openvuur wordt het suikerrietsap ingedampt. Dit procédé is niet energie efficiënt en kost veel brandhout.

18 Vulmassa uitgieten in vormen: “dulce de panela”
De uitkristalliserende suiker wordt na 6 à 8 uur uitgegoten in vormen. De suiker wordt voor eigen consumptie gebruikt, de rest gaat naar opkopers die de hoevesuiker doorverkopen aan suikerraffinaderijen. 72 % van de suikerproductie in Bangladesh is artisanaal, 30 % in India, 100 % in Haïti (!), 37 % in Colombia en 6 % in Honduras.

19 5. Productie wereldwijd Rietsuiker verovert wereldmarkt (Brazilië)
Bietsuiker stagneert (EU) Vraag naar suiker stijgt jaarlijks 1,5 tot 2% door de bevolkingstoename en de toename van welvaart. China is de grootste producent maar houdt alles voor de interne markt. Brazilie is tweede grootste producent, eerste grootste consument maar voert ook het meeste uit. De EU staat op de derde plaats en is tweede grootste exporteur. India staat op de vierde plaats voor suikerproductie én consumeert als tweede grootste.

20 6. Wereldhandel in suiker
De grote exporteurs: situatie 2002 72% zelfvoorziening, 7% preferentiële markten en 21% vrije wereldmarkt Brazilië overheerst en blijft groeien EU is van plan exportpositie af te bouwen

21 Grote importeurs EU is een grote importeur van rietsuiker uit ontwikkelingslanden (ACP-landen, de MOL’s) Rusland kampt met een inefficiënt productieapparaat

22 WTO klacht in juli 2003 De meest efficiënte exporteurs (Brazilië, Australië en Thailand) klagen het EU-suikerregime aan bij WTO-panel In de beklaagdenbank: de EU - exportsubsidies voor suiker die niet bestemd is voor de interne markt: zijn een vorm van protectionisme - suikerimporten uit ACP-landen die geraffineerd terug op de wereldmarkt worden gegooid zorgen voor een overschrijding van de exportsubsidies vastgelegd in Uruguay WTO-top van 1994. In april 2005 geeft een expertenpanel de klagers gelijk. Een finale uitspraak volgt nog.

23 7. EU-marktordening voor suiker van 1968-75 tot 2006
vastgestelde prijs aanbodbeheersing door productiequota per land en per suikerfabriek productieheffingen: geen impact op de EU-begroting (verhaald op de telers en industrie) exportregime: exportrestituties importregime: invoerrechten Productieheffing: restituties worden achteraf verhaald op de bietentelers en de suikerindustrie Exportsesistuties: bijpassing door de overheid van het verschil tussen de Europese prijs en de prijs op de wereldmarkt Importregime: enkele landen krijgen Europese prijs bij import in Europa, nl. de ACP – landen (voormalige kolonies), de MOL-landen (Everything but Arms- overeenkomst), wel volgens bijpaalde qouta

24 Voorstellen voor een nieuw EU - suikerbeleid
Daling v. d. suiker- en suikerbietenprijs tot 40 % Vermindering van quota met 16 % Gesubsidiëerde uitvoer (restituties) afschaffen Openstellen van de markt voor ingevoerde suiker Prijscompentatie die 60 % van de prijsdaling dekt Steun voor suikerindustrie die wil omschakelen Premie voor suikerbieten voor bio-ethanol Suikeractieplan voor ACP-landen

25 Impact op ontwikkelingslanden van veranderend EU suikerregime
lage EU-prijs maakt preferentiële import weinig interessant tot onmogelijk: vnl. nadelig voor ACP-exporteurs Inkomensverlies voor alle preferentiële exporteurs zelfs bij hogere wereldmarktprijs (uitgezonderd efficiënte MOL producenten: Zambia, Soedan, Ethiopië en Mozambique) Grote marktverschuivingen tussen ontwikkelingslanden Brazilië, Australië, Thailand en Zuid-Afrika kunnen marktaandeel vergroten Impact van het veranderend EU-suikerbeleid op een land is afhankelijk van: de hoogte van de preferentiële toegang tot de EU-markt De hoogte van de preferentiële toegang tot andere markten (USA) De hoogte van de binnenlandse suikerconsumptie en het prijsbeleid De mate van uitvoer op de wereldmarkt Hun productiekosten niveau Hun perspectieven voor competitieve expansie van hun suikerproductie om naar de wereldmarkt inclusief de EU te exporteren

26 6. Aandachtspunten Is een vrije markt voor landbouwproducten en voedsel een oplossing voor honger in de wereld? Aan wie komt een verandering in het EU suikerbeleid ten goede wereldwijd? Er is nood aan meer transparantie op internationale landbouwmarkten… Eerlijk concurreren (= lonende prijzen) om aan de wensen van de consument te voldoen. ‘Fair Trade’ komt bv. boeren in ontwikkelingslanden ten goede. Een evenwichtig landbouwbeleid en toezicht op eerlijke concurrentie is broodnodig. De aangekondigde hervorming van de suikersector komt, in de ontwikkelingslanden, niet ten goede van de landbouwers maar vooral van de suikerverwerkende industrie en de frisdrankenproducenten. Meestal kunnen boeren niet aan wereldprijzen produceren.