Salutogenese: een theorie over betrokkenheid en zingeving (Engagement)

Presentatie over: "Salutogenese: een theorie over betrokkenheid en zingeving (Engagement)"— Transcript van de presentatie:

1 Salutogenese: een theorie over betrokkenheid en zingeving (Engagement)
Gebaseerd op: Antonovsky, A. (1987). Unraveling the Mystery of Health: How People Manage Stress and Stay Well, San Francisco: Jossey-Bass Publishers.

2 Stressoren Stressoren die het gezondheidsevenwicht verstoren.
Salutogenese: studie van bronnen van gezondheid, welzijn en zelfvertrouwen Sense of Coherence Het gevoel om in staat te zijn en gemotiveerd om met je gezondheid bezig te zijn: je bent niet per de een slachtoffer Begrijpbaarheid Cognitieve component : heb je grip op je gezondheid? Hoe kom je aan je kennis van wat je moet weten? Op wie kan je rekenen voor advies en begeleiding? Beheersbaarheid Instrumentele component: hoe ga je om met je gezondheid en met zorg ? Hoe ontwikkel je nieuwe antwoorden op gezondheidsuitdagingen? Betekenisvol zijn Motivationele component: is je gezondheid het waard om zich voor in te zetten of is het iets buiten je om? Hoe kijk je er tegen aan? Hoe blijf je gemotiveerd om door te gaan? GRR: Bronnen en Krachten Welke steun , talenten, krachten kan je aanspreken om gezondheidsproblemen aan te kunnen?

3 Salutogenese en Betrokkenheid+Zingeving
Salutogenese, een paraplubegrip met een theorie over veerkracht, efficacy, gezondheidsvermogen en empowerment. "Het gaat om bewustwording en sociale processen bedoeld om individuen en groepen te helpen om hun veranderende gezondheidstoestand beter te begrijpen en te managen." Vrij naar MacAdam et al, Rural Australia capacity report.

4 Salutogenese: een ecologische theorie
Gezondheids-beleid Sociaal beleid Zorgsysteem Institutionele ondersteuning Informele steun Familie De persoon als patient Onderzoek elk veld om te zien hoe het je vermogen beïnvloedt om betrokken te zijn/blijven bij en zelf de regie te houden over je eigen gezondheid en die van anderen. Op welk level/nivo richt je je? Hoe beïnvloedt dit nivo gezondheidspatronen?

5 Salutogenese: het proces
Er van uitgaande dat er altijd Stressoren (toxinen, pathogenen, geweld, verlies, stigma, sociale problemen) in het leven zullen optreden, zullen vooral die personen die beschikken over Bronnen en Krachten (geld, sociale ondersteuning, opleiding, etc) en ervaring in het gebruik hiervan om stress(oren) mee te lijf te gaan een gevoel van samenhang (Sense of Coherence) krijgen of vertrouwen hebben dat ze gezond kunnen blijven en de stressoren het hoofd te kunnen bieden (veerkracht). Stressoren zelf veroorzaken niet altijd ziekte, maar het onvermogen om het te begrijpen, vat te krijgen en te beheersen alsmede om gemotiveerd te blijven om deze stressoren te overwinnen kan wel de impact van stress op gezondheid vergroten. Dit is het uitgangspunt voor een benadering die je in staat stelt multiple stressoren te onderzoeken die onder een label samengevat kunnen worden. Bronnen en Krachten (in het Engels: GRR=Generalised Resistance Resources) zorgen er voor dat je stress het hoofd kan bieden en je je op je veerkracht kunt verlaten. Wat zijn de kenmerken van je leven die het mogelijk maken om de stressoren aan te kunnen? De ervaring van Samenhang ( Sense of Coherence): de kenmerken van personen, groepen en samenlevingen die bijdragen aan het vermogen om welzijn te ervaren en vertrouwen te hebben in het leven. Er zijn drie soorten hierin te onderscheiden: het vermogen om te begrijpen wat er met je gebeurt, het vermogen om gezondheid en ziekte te beheersen en de motivatie om uitdagingen en opgaven te handlen.

6 Stressoren in onze Salutogenese
Stressoren maken deel uit van het leven en kunnen leiden tot onwelbevinden en ziekte We ‘creëren' onze stressoren – we maken ze ons eigen als we interacteren met die in onze omgeving. Het gaat om biologische, fysieke, sociale en economische factoren: Toxische stoffen, pathogenen, genetische kwetsbaarheid, Economische of financiele tegenslag, Stigma, discriminatie, beperkte toegang tot maatschappelijke faciliteiten, isolatie Verlieservaringen, misbruikrelaties, etc. 2. The concept of Salutogenesis from Barbara Buch, MSC thesis, 2006 in your reading 2.1 Stressors 2.2 Coping 2.3 The Sense of Coherence 2.4 Generalized Resistance Resources 2.5 The model of SalutogenesisThe general known concept of Pathogenesis [pathos, gr.] = suffering, disease; genesis [gr.-lat.] = origin (Funk and Wagnalls, 1977) – the origin of disease – which still is the base of medicine and its research nowadays, opposites the newer concept of Salutogenesis [salus, salutis, lat.] = health (Funk and Wagnalls, 1977) – the origin of health. Health, according to the WHO is the condition of complete physical, mental and social well-being (WHO, 1946, cited in Doubrawa, 1995). The concept of Salutogenesis aims on finding and examining factors which are responsible for the formation and the maintaining of health, as the healthy pole of a health-dis-ease continuum (see below). In this context the concepts of Pathogenesis and Salutogenesis are not opposed to each other, they are meant to supplement each other. “Salutogenesis makes a fundamentally different philosophical assertion about the world than does Pathogenesis. It directs us to study the mystery of health in the face of a microbiological and psychosocial entropic reality, a world in which risk factors, stressors, or ‘bugs’ are endemic and highly sophisticated [....] that open systems, no less than closed systems, were characterized by immanent forces of entropy” (Antonovsky, 1996, p. 171). Salutogenesis was not ‘invented’ by Antonovsky, same or similar principles were also described by other authors, e.g. in the ‘hardiness’ concept from Kobasa (Bengel et al., 2001; Geyer, 2002), the ‘Self-Efficacy’ theory from Bandura (Bandura, 1977; Bengel et al., 2001; Geyer, 2002) and in the ‘Integratives Anforderungs-Ressourcen-Modell’ (the integrative demand-resource-model) from Becker (Becker, 1992, cited in Waller, 1996). However, in this study I will focus on Antonovsky’s concept, which is regarded as the most advanced theoretic model of the explanation of health so far (e.g. Faltermaier, 1994, p. 54; Bengel et al., 2001). Despite of all the weaknesses and problems occurring in using the Salutogenic Model, it still seems to be a model which is worth to be extended and made functional (Faltermaier, 2002). Antonovsky had already described this concept in 1979 to intentionally change the perspective and the paradigm (Antonovsky, 1985). Nevertheless it only received more attention during the last decade, most likely as a consequence of malfunctioning health care systems.Antonovsky’s ‘new’ view of Salutogenesis versus Pathogenesis began with his findings, that some people stay healthy despite of the influence of a high number of risk factors (model of risk factors - Risikofaktorenmodell). He made this observation on a group of women in their menopause who had extreme experiences in the past in concentration camps. 29% of them were still in a relatively good state of health (Bengel et al., 2001). Hereby the rising question was: which factors kept these people healthy?To be able to answer this question, Antonovsky developed a theoretical model that describes the factors which are believed responsible for the development towards health. In this context, Antonovsky defines, “health as the state of that system we call human organism, which manifests a given level of order” (Antonovsky, 1996, p. 172). The salutogenic orientation in his sense is basically “the study of persons, where ever they are on the health-dis-ease continuum, moving towards the healthy end” (Antonovsky, 1996, p. 171).Antonovsky’s definition of health and disease as a continuum stands against the ‘traditional’ (Western medicine) dichotomic definition of both as two absolute conditions. According to him, every person finds him-/herself in a certain stage on that continuum, being either more in the direction of health or dis-ease (Antonovsky, 1985). This view of flowing transitions allows a closer approach to realistic conditions, because nobody is or can be exclusively ‘sick’ or ‘healthy’, since every person has both healthy and also sick portions within him-/herself. The position of a person on this continuum depends on interactive processes between factors which represent a burden (stressors) and factors which protect (Generalized Resistance Resources) within the context of life experiences of a person (Waller, 1996, p. 15). In this sense Antonovsky regards the human organism as a heterostatic system where imbalance, pain and death belong to our existence, since all systems are exposed to the influences of entropy. This view stands in contradiction to the traditional model of homoeostasis as the normal state (pathogenic view), imputing that people don’t get ill, if a certain combination of factors doesn’t occur (Antonovsky, 1993, cited in Schneider, 2002).  2.1. StressorsAccording to Antonovsky, human beings have to actively act and react to a more or less permanent, lifelong influence of all kinds of stressors and thus actively keep an internal balance within themselves. This means that we as human beings are exposed to ubiquitous stressors, all life long. Antonovsky sees them as entropic, increasing the level of disorder of the system (Schrödinger, 1968, cited in Antonovsky, 1985). He calls the cause of any condition or state of psychical or physical tension within a human being stressor, which he defines as a demand made by the internal or external environment, for which the person does not have an automatic and readily available response capacity (Antonovsky, 1985). The organism responds to a stressor with tension and tries to resolve it. The consequences of this response within the organism can be negative (pathogenic), neutral, or positive (salutary) (Antonovsky, 1985). In this regard, a positive effect on a person would effect its Sense of Coherence (SoC, see below) and thus its health positively and a negative effect would lower the SoC, while the kind of reaction depends on the availability and the personal use of resources. Coping with the tension leads to a movement towards the healthy end of the health-dis-ease continuum, if successful; if not, then stress (physical and psychical) is caused within the individual and the movement on the health-continuum goes towards the negative end. Certain circumstances then can lead to dis-ease. The restoration depends on a non-automatic and not readily available energy-expending action (Antonovsky, 1985). However, in Antonovsky’s terms, one can only work on a stressor (solve a problem/challenge) if one has the feeling of having a cognitive map from the extension and kind of the problem (Antonovsky, 1997, cited in Brieskorn-Zinke, 2002). This view of stressors having different possible effects stands in contradiction to the pathogenic view, where stressors are (only) seen as causes of illness/disease.Stressors include psychosocial (e.g. negative life situations, permanent work load or social conflicts) as well as physical and biochemical stressors (e.g. illness, bacteria, viruses or environmental hazards as droughts, bombings, invasion and pests) (Faltermaier, 2005). They can appear as chronicle stressors, bigger life events, and daily hassles (Antonovsky, 1987, cited in Faltermaier, 1994). Stressors can have an impact on Generalized Resistance Resources (GRRs, see chapter 2.4). While the impact of psychosocial stressors is always mediated through Generalized Resistance Resources (GRRs, chapter 2.4) and the Sense of Coherence, biochemical and physical stressors can act directly, bypassing interaction with the Sense of Coherence. Examples for the direct impact on the health status of an individual are noxious gas, poisonous substances, bullets, or cars (Antonovsky, 1985). Antonovsky described different social psychological assessment levels, which in their combination decide the effects of tension within a person, if perceived as a stressor or not (Antonovsky, 1985). The results of these processes effect a person’s SoC, but at the same time, these processes themselves are influenced by the momentarily existing SoC (Bengel et al., 2001; Schneider, 2002). On assessment level I of stimuli, people with a higher SoC perceive stimuli more likely as neutral while in a person with a lower SoC the same is perceived as signal of tension. After assessing a stimulus as stressor on the first level by a high SoC person, on the II-assessment level is determined, whether this stressor is positive, irrelevant or threatening. A positive or irrelevant assessment means that tension will go away without action. A threatening situation will be faced with an appropriate, goal oriented attitude, resulting in adequate behavior. Persons with a low SoC become already confused at the first level of assessment and accordingly are not able to properly judge the effects of the stimulus. Consequently they only act emotionally (diffuse and uncontrolled), which inhibits goal oriented behavior to act properly. The judgment of trust in the manageability of the problem (mostly only persons with high SoC) occurs on assessment level III (Bengel, Strittmacher and Willmann, 2001; Antonovsky, 1985).

7 Bronnen en Krachten (GRR) om je te weer te stellen tegen stress
Gebruik kunnen maken van GRR's op jonge leeftijd zorgt er voor dat je al vroeg een gevoel van samenhang ( sense of coherence) ontwikkelt en dat je je goed voel. GRRs zijn gerelateerd aan Sociale Determinanten van Gezondheid. Voorbeelden van GRRs. Cultureel kapitaal, geld, opleiding, netwerkcontacten Sociale support, nauwe relaties, Sterke overtuigingen, een geloof Sociaal geaccepteerde coping strategieën

8 Een Gevoel (ervaring) van Samenhang (coherentie) = in het Engels: Sense of Coherence, afgekort SOC
'Sense of Coherence ' is een algehele globale orientatie, het wezenskenmerk van een duurzaam en dynamisch vertrouwen dat je je zoektocht en streven naar gezondheid begrijpt, kan sturen en dat ze betekenis heeft (begrijpbaarheid, beheersbaarheid en betekenisvol-zijn). Een sterk gevoel van coherentie (soc) stelt je in staat om flexibel en creatief te reageren op uitdagingen en bedreigingen. Een zwak ontwikkeld soc is gelinkt aan emotionele reacties (vermijding, depressie) en rigide doping strategieën . Als iemand gelooft dat er geen reden is om vol te houden, de opgaven van het leven aan te gaan en moeilijkheden te overwinnen, dan zal die persoon niet gemotiveerd zijn om wat hem overkomt te begrijpen en te beheersen en te sturen.

9 Begrijpbaarheid: SOC De Cognitieve component
De idee dat het leven en gebeurtenissen in de basis voorspelbaar zijn– aanvoelen als samenhangend en dat je voorbereid bent op wat er zou kunnen gebeuren in onbekende situaties. Mensen die hun lichaam begrijpen, in goed contact staan met hun omgeving en daarmee sociale relaties onderhouden zullen meer kans hebben gezond te blijven. Zegswijzen en metaforen: bijv. 'geen oog hebben voor, situaties kunnen hanteren' verwijzen naar hoe je de dingen wel/niet leert als je er mee te maken krijgt. Begrijp je de meeste dingen wel of heb je geen open oog voor wat je overkomt? Heb je situaties in de hand? Hoe leer je wat je moet weten om verder te kunnen met je leven? Ken je mensen op wie je kan rekenen om jouw van advies te dienen?

10 Vragen horend bij Begrijpbaarheid ontleend aan verkorte SOC-vragenlijst
Zijn je gedachten en gevoelens erg verward? Heb je gevoelens die je liever niet zou hebben Als er iets gebeurt, heb je dan vaak het gevoel dat je het belang van de dingen overschat of juist onderschat ? Of zie je de zaken in hun juiste proporties? Heb je vaak het gevoel in onbekende situaties beland te zijn en niet te weten wat te moeten doen? Is het in het verleden voorgekomen dat u verrast was door het gedrag van mensen die u dacht goed te kennen?

11 Beheersbaarheid: SOC Instrumentele component
Mensen die weten dat er bronnen zijn en talenten waarover zij kunnen beschikken en die ze mogen zoeken, benutten en aanspreken, hebben meer kans gezond te blijven. Mensen die geloven dat zij in staat zijn hun eigen plan te trekken om dat wat hen overkomt te begrijpen en invloed op uit te oefenen, hebben meer kans om gezond te blijven (Locus of control). Zegswijzen en metaforen: Hoe ga je om met uitdagingen en problemen? Wie ken je om je te adviseren als je nieuwe manieren moet proberen om een situatie het hoofd te bieden? Heb je er vertrouwen in dat je in staat bent om te doen wat gedaan moet worden? Hoe ga je met problemen om? Heb je het idee dat je de meeste dingen aankan alleen of met hulp (van familie, godsdienst, hulpverleners of van een goede vriend) ?

12 Vragen horend bij Beheersbaarheid ontleend aan verkorte SOC
Heb je het gevoel unfair behandeld te worden? Veel mensen, zelfs zij met een sterk karakter, voelen zich soms ' losers': hoe vaak heb jij je zo gevoeld in het verleden? Hoe vaak heb je van je gevoelens het idee dat je ze niet onder controle hebt? Is het je overkomen dat mensen waarop je rekende je teleurstelden?

13 Betekenisvol-zijn: SOC De motivationele component
Mensen die geloven dat het de moeite waard is om voor jezelf te zorgen hebben meer kans om gezond te zijn. Mensen die gemotiveerd zijn om te handelen in het belang van hun gezondheid zullen ook meer kans hebben gezond te blijven. Motivatie en betekenis vormen de sleutel tot gezondheidsbevorderend ( Salutogenese) gedrag. Zegswijzen en metaforen. Heb je zorg om wat er gebeurt om je heen, welke zin het heeft, welke lessen we er uit kunnen leren? Of is er sprake van een zinloze sleur? Is je leven waard om geleefd te worden? De inspanningen die je getroost om problemen te hanteren, staan die in verhouding tot de doelen die je jezelf in het leven stelt? Kan je vatten hoe het leven is? Hoe lijf jij gemotiveerd ?

14 Vragen horend bij Betekenisvol-zijn ontleend aan de verkorte SOC
Zijn de dingen die je elke dag doet een bron van vreugde en voldoening of zijn ze een bron van pijn en verveling? Heb je tot op heden het gevoel gehad dat je leven duidelijke doelen of zin had? Heb je het gevoel gehad dat dingen om je heen je niet echt interesseerden? Hoe vaak heb je het gevoel dat de dingen die je in het dagelijks leven doet er weinig toe doen?

15 Onderzoek met SOC Hoe herstellen mensen met complexe en chronische ziekten, zoals dubbeldiagnoses ? Toegenomen levensverwachting (statistische studies) Voorspellen van herstelkansen bij ziekten met potentieel risico op progressieve verslechtering indien geen leefstijlverandering plaatsvindt (kanker, hart-en vaatziekte, neurologische aandoeningen, COPD) Discourse analyse van herstel trajecten Zelfmanagement programma's