Markt & Overheid Les 1. Oligopolie Leerdoelen

Presentatie over: "Markt & Overheid Les 1. Oligopolie Leerdoelen"— Transcript van de presentatie:

1 Markt & Overheid Les 1. Oligopolie Leerdoelen Leerlingen kunnen aangeven hoe acties van andere verkopers in de oligopolistische markt hun winst kunnen beïnvloeden Leerlingen kunnen het begrip concurrentie beschrijven in een oligopolie waarin bedrijven concurreren op hoeveelheid. Leerlingen kunnen het verband tussen deze markt en het gevangenendilemma benoemen Leerlingen kunnen beschrijven hoe kartels worden gevormd wanneer communicatie mogelijk is. Leerlingen kunnen consumenten- en producentensurplus aangeven

2 Markt & Overheid Open vraag:
Bedenk wat er zal gebeuren met aanbod en prijs in een markt waarin zich slechts een beperkt aantal aanbieders bevinden die hetzelfde product aanbieden en met elkaar Kun je een praktijkvoorbeeld bedenken van zo’n soort markt? Weet je de naam van dit type markt?

3 Markt & Overheid Experiment oligopolie – zie instructies
De klas voert een experiment uit, dat de wederzijdse interactie tussen bedrijven in een homogeen oligopolie illustreert. Het experiment demonstreert de kernbegrippen. Alle leerlingen zijn verkoper, de vraag is gegeven: Qv = 120 -P . Kopers in dezelfde markt kunnen niet met elkaar communiceren en weten niet welke marginale kosten andere spelers hebben. Op iedere markt zijn slechts 5 kopers actief. Het spel wordt in een aantal rondes herhaald, waarbij kopers iedere ronde aangeven welke hoeveelheid ze willen aanbieden. De som van de individuele hoeveelheden is de aangeboden hoeveelheid Qa. De evenwichtsprijs in een ronde is de prijs P waarvoor Qa = Qv, P = 120 -Q. Na afloop berekenen de verkopers hun totale winst, die voor een individuele verkoper in een ronde gelijk is aan (P-MK)*Q. Na afloop wordt het spel en de uitkomsten geanalyseerd aan de hand van een aantal vragen. Doel van het experiment is o.m. de leerlingen te laten ervaren hoe acties van andere verkopers hun winst beïnvloeden, het begrijpen van concurrentie in een oligopolie waarin bedrijven concurreren op hoeveelheid, en het begrijpen van het verband tussen deze markt en het gevangenendilemma en het vormen van kartels wanneer communicatie mogelijk is.

4 Markt & Overheid Oligopolie Kenmerken
Beperkt aantal aanbieders, of enkele aanbieders hebben relatief groot marktaandeel Relatief grote invloed van individuele aanbieders op de prijs, zij hebben grote marktmacht Product is doorgaans homogeen, maar kan ook heterogeen zijn De markt is erg ondoorzichtig: bijv. hoe de prijsvorming tot stand komt is vaak niet duidelijk Toetreding door nieuwkomers is moeilijk  door hoge toetredingsbarrieres: Aanvangsinvesteringen: Verzonken kosten: Octrooien

5 Markt & Overheid Oligopolie Toetredingsbarrieres:
Aanvangsinvesteringen: Sommige producten grote startinvesteringen nodig, dus hoge constante kosten  Schaalvoordelen: product alleen winstgevend als op grote schaal aangeboden  hoge constante kosten  er is ruimte voor maar een paar bedrijven Verzonken kosten: Verzonken kosten = gemaakte vaste kosten die bij sluiting bedrijf niet meer terugverdiend kunnen worden. Hoe hoger de verzonken kosten, hoe hoger de verliezen van een mislukte toetreding  schrikt mogelijke toetreders af. Bijv. smeerput voor garage, zend- en ontvangstmasten mobiele telefonie

6 Markt & Overheid Oligopolie Octrooien:
Octrooi = patent = geeft bedrijf jarenlang alleenrecht op het commerciele gebruik van de uitvinding Het beschermt de uitvinder en maakt het onmogelijk voor anderen om toe te treden Dit is vanwege grote onderzoekskosten voor nieuwe producten en produktietechnieken  veel innovaties Oligopolie zit tussen monopolie en volkomen concurrentie in: Volkomen concurrentie: aanbieders geen invloed op de prijs Monopolie: aanbieder kan prijs zetten want heeft marktmacht Oligopolie: Als oligopolisten elkaar fel beconcurreren  prijs daalt  weinig winst Als ze samenwerken  winst kan hoog zijn Oligopolist is niet altijd groot: bijv. als in afgelegen gebied slechts 2 kleine aanbieders, dan zijn dit oligopolisten Oligopolie met maar 2 aanbieders = Duopolie

7 Markt & Overheid Vragen nav oligopolie-experiment:
Geef aan hoe de prijs in de loop van het experiment verandert en leg een verband met veranderingen in de aangeboden hoeveelheden. Hoe denk je dat een hogere prijs deze ronde de totaal aangeboden hoeveelheid (en daarmee de prijs) in een volgende ronde beïnvloedt? Hoe bepaalde je hoeveel je in iedere ronde aanbood? Was je beslissing afhankelijk van de prijs in jouw markt? Zo ja hoe? Verschillende verkopers in deze markt hadden verschillende marginale kosten. Zie je de verschillen in marginale kosten terugkomen in verschillen in aangeboden hoeveelheden? Waarom zijn verkopers met hoge marginale kosten in het nadeel? In de beginronden is er sprake van hevige schommelingen in de prijs; wat zijn hiervan de oorzaken? In de laatste ronden is de prijs redelijk stabiel. Hoe denk je dat de prijs zou veranderen wanneer: de marginale kosten van alle spelers met 3 omhoog gaan? het aantal verkopers per markt omhoog gaat? de spelers eerst mogen overleggen voordat ze beslissen hoeveel ze aanbieden?

8 Markt & Overheid Les 2. Monopolistische concurrentie
Leerdoelen Leerlingen kunnen lessons learned van oligopolie experiment samenvatten Leerlingen kunnen benoemen wat monopolistische concurrentie is en hoe het werkt Leerlingen kunnen verschillende vormen van marktgedrag en daarmee samenhangende aspecten benoemen Leerlingen kunnen de 4 marktvormen volkomen concurrentie, monopolie, oligopolie en monopolistische concurrentie op een vergelijkende manier schematiseren en verschillen en overeenkomsten benoemen

9 Markt & Overheid Les 2. Monopolistische concurrentie
Opdracht experiment: afmaken Voorkennis ophalen – Schrijfopdracht: Schrijf een korte samenvatting van de dingen die je hebt geleerd over het oligopolie: wat is een oligopolie, hoe ontstaan het, hoe werkt het, welke factoren spelen een rol in een oligopolie, wat is de uitkomst in termen van aanbod en prijs. Open opdracht: Bedenk wat er zal gebeuren met aanbod en prijs in een markt waarin zich vele aanbieders bevinden die verschillende typen van hetzelfde product aanbieden en met elkaar concurreren? Kun je een praktijkvoorbeeld bedenken van een dergelijk soort markt? Weet je de naam van dit type markt?

10 Markt & Overheid Monopolistische concurrentie Kenmerken
Veel aanbieders, of enkele aanbieders hebben relatief groot marktaandeel Aanbieders invloed op de prijs:  beperkte prijszetter: eigen klantenkring (niche) opbouwen waarbinnen marktmacht en dus binnen zekere grenzen eigen prijs zetten Als kleine prijsverhoging dan lopen klanten niet meteen weg Maar als grote prijsverhoging dan kan wel grote gevolgen hebben Product is heterogeen De markt is erg ondoorzichtig: bijv. hoe de prijsvorming tot stand komt is vaak niet duidelijk Toetreding door nieuwkomers is gemakkelijk  geen hoge toetredingsbarrières Voorbeelden: abonnementen, mobiele telefonie

11 Markt & Overheid Monopolistische concurrentie
Monopolistische concurrentie zit tussen volkomen concurrentie en monopolist in: Heterogeen product, dus eigen klantenkrijg, dus beperkt prijszetter Maar bij grote prijsverhoging wel klanten kwijtraken Korte termijn: winst maken Langere termijn: imitatie door concurrenten  afpakken klanten  afname winst

12 Markt & Overheid Marktgedrag Concurreren Samenwerken Prijsoorlog
Prijsoorlog = concurreren op prijs: Prijsverlaging om marktaandeel te winnen, prijs soms onder kostprijs Verliezers kunnen failliet gaan Productdifferentiatie: Product meer eigen kenmerken geven  heterogeen product, klant voelt zich verbonden  beperkte prijszetter en ruimte om prijs te verhogen Bijv Apple met Ipod, Iphone; auto’s, computers Als prijs veel hoger dan concurrenten: klanten kwijtraken  hoe hoog overloop is hangt af van prijselasticiteit van de vraag: Krijslingse prijselasticiteit: positief verband prijs concurrent en eigen afzet  bij substitutiegoederen of vervangende goederen

13 Markt & Overheid Marktgedrag Samenwerken Kartel
= afspraken maken om onderlinge concurrentie te verminderen  bij oligopolies  kartel gedraagt zich als monopolie Kartelafspraken zijn verboden, want brengt de concurrentie in gevaar en kan tot zeer hoge prijzen leiden  ze moeten geheim blijven, en dat maakt het benodigde bindende contract moeilijk af te sluiten. Ze kunnen elkaar niet voor de rechter slepen. Toezichthouders = kartelwaakhonden proberen steeds kartels op te rollen. Bijv. Mna = Nederlandse Mededingingsauthoriteit, Europese Commissie Kartel leidt tot daling consumentensurplus en totale surplus, en dus daling welvaart Samenwerking zonder overleg: Prijsleider, die steeds het initiatief neemt voor prijsverhogingen Concurrenten volgen met gelijke prijsaanpassingen

14 Markt & Overheid Opdracht:
Schema 4 marktvormen maken in vooropgezet schema ahv criteria Docent licht van tevoren de criteria in het schema toe.

15 Markt & Overheid Les 3. Markgedrag Leerdoelen Leerlingen kunnen
Verschillende vormen van marktgedrag benoemen Beschrijven hoe een prijsoorlog tot stand komt en wat de consequenties zijn Benoemen wat kartelvorming is, en wat de consequenties ervan zijn Beschrijven wat de gevolgen voor consumenten- en producentensurplus zijn in kartelvorming Benoemen hoe en waarom de overheid ingrijpt bij kartelvorming Voorbeelden noemen en beschrijven van kartelvorming

16 Markt & Overheid Voorkennis ophalen – Schrijfopdracht:
Schrijf in je eigen woorden op wat wordt bedoeld met marktgedrag Geef aan welke twee vormen van marktgedrag je kunt onderscheiden. Geef een voorbeeld van iedere vorm Film Prijsoorlog (School TV, Economie in beeld, film nr. 9) (10 minuten) Opdracht over film Prijsoorlog: Prijsoorlog aan elkaar navertellen, in duo’s, met de volgende vragen als leidraad: Beschrijf in je eigen woorden waarom en hoe een prijsoorlog ontstaat en hoe deze zich verder ontwikkelt Wat het uiteindelijke resultaat van de prijsoorlog? Wie wint het meest door de prijsoorlog? Hoe loopt het af met de verliezers?

17 Markt & Overheid Contexten Kartel
Kennismaking met contexten door ze teksten over kartelvorming te laten lezen, en draai 2 korte filmpjes. Tekst: OPEC 2 korte nieuwsberichten OPEC Tekst: kartelvorming Heineken en Bavaria afgewezen. gezien op 1 april 2013 Filmpje: Boete Philips voor kartelvorming/Megaboete voor Philips. YouTube gezien op 1 april 2013 (1 minuut) Filmpje: Uientelers krijgen boete voor kartelvorming. Google op 1 april 2013 (1 minuut)

18 Markt & Overheid Opdracht: Vragen over films en teksten kartels:
Beschrijf de problemen met betrekking tot het kartel van de uientelers? Kartels zijn verboden. Waarom wordt dan wel iets ondernomen tegen Philips en de uientelers, maar niets tegen de machtspositie van de OPEC? Hoeveel landen zitten er in de OPEC, wie is de leider, en welke 2 landen binnen OPEC zijn elkaar grootste rivalen? Hoe gaat de OPEC te werk? Heeft de strategie van de OPEC succes? Welke gevolgen hadden de olieprijsstijgingen in de jaren’70? Waardoor heeft de OPEC vanaf 2000 haar greep op de olieprijs zien teruglopen? Opdrachten: leerlingen maken een VWO eindexamenopdracht over de OPEC (zie Bijlage 5) en som 3.11 uit het boek.

19 Markt & Overheid Opdrachten:
VWO eindexamenopdracht over de OPEC (zie Bijlage 5) Som 3.11 uit het boek.