Thema 2 Voortplanting en ontwikkeling

Presentatie over: "Thema 2 Voortplanting en ontwikkeling"— Transcript van de presentatie:

1 Thema 2 Voortplanting en ontwikkeling
Mensen planten zich voort doordat de kern van een zaadcel versmelt met de kern van een eicel. De bevruchte eicel kan dan uitgroeien tot een nieuw individu. In dit thema behandelen we eerst de bouw en de werking van het voortplantingsstelsel van een man en van een vrouw. Daarna komen enkele aspecten van seksualiteit aan bod. Over deze aspecten moet jij je mening geven. Tijdens het leven van een mens vindt vrijwel voortdurend ontwikkeling plaats. We behande-len eerst de ontwikkeling die plaatsvindt tijdens het embryonale stadium. Daarna komt de verdere ontwik-keling aan bod, vanaf de geboorte tot aan de dood. P. Kunne 2006 © ZSC - Terneuzen

2 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
urineblaas zaadblaasje zwellichaam zaadleider bijbal teelbal urinebuis eikel voorhuid balzak prostaat Het voortplantingsstelsel van een man (schematisch)

3 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
zaadblaasje urineblaas prostaat zaadleider urineleider zwellichaam bijbal teelbal (testes) eikel balzak (scrotum) Vooraanzicht van het voortplantingsstelsel van een man (schematisch)

4 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
De vorming van zaadcellen in een teelbal (schematisch) De teelballen bevatten sterk gekronkelde zaadkanaaltjes. De wandcellen van de zaadkanaaltjes delen zich voortdurend, waardoor zaadcelmoedercellen ontstaan. Na deling van de zaadcelmoedercellen ontstaan cellen die zich tot zaadcellen (spermacellen) ontwikkelen. Menselijke zaadcel (SEM)

5 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
primaire spermatocyt secundaire spermatocyt spermacel differentiatie en meiose I meiose I compleet meiose II differentiatie 2n n Productie van spermacellen in een zaadbuisje (schematisch) Zaadbuisjes met spermacellen (SEM)

6 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
Spermatogenese (vorming van spermacellen) Binas 86D

7 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
Zaadbuisje, spermacel Binas 86A

8 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
zwellichamen urinebuis Dwarsdoorsnede van een penis De zwellichamen van de penis bevatten veel holten. Als de slagaders zich verwijden, vullen deze holten zich met bloed, waardoor de penis groter en stijf wordt (erectie). Dit gebeurt onder invloed van seksuele prikkels. Een penis in erectie

9 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
De twee stadia van de zaadlozing (schematisch) samentrekken van de wand van de zaadleider samentrekken van de zaadblaasjes samentrekken van de prostaat samentrekken van de bijbal vrijkomen van sperma (ejaculatie/zaadlozing) samentrekken van de wand van de urineleider samentrekken van spieren aan de basis van de penis

10 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
Sperma bestaat uit: zaadcellen (spermacellen) uit de teelballen basisch vocht uit de zaadblaasjes dat de zaadcellen actief maakt. vocht met voedingsstoffen afkomstig uit de prostaat Tijdens een zaadlozing verlaten 100 tot 400 miljoen zaadcellen het lichaam. mitochondriën kern zweepstaart Een zaadcel (schematisch)

11 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
Noteer de namen en de functies van de genummerde delen van het voortplantingsstelsel van een man. nummer naam functie van het deel 1 zaadleider vervoert zaadcellen 2 zwellichaam brengt de penis in erectie 3 penis brengt sperma in een vagina 4 urinebuis vervoert urine en sperma 5 eikel vangt seksuele prikkels op 6 zaadblaasje produceert basisch vocht dat de zaadcellen activeert 7 prostaat produceert vocht met voedingsstoffen voor de zaadcellen 8 bijbal opslag van zaadcellen 9 teelbal produceert zaadcellen

12 Bs 1 Het voortplantingsstelsel van een man
Door welke delen van het voortplantingsstelsel gaan zaadcellen achtereenvolgens, vanaf de plaats van vorming tot buiten het lichaam? De zaadcellen gaan vanaf de teelballen naar de bijballen, waar ze tijdelijk worden opgeslagen. Bij een zaadlozing worden de zaadcellen vanuit de bijballen via de zaadleiders voortgestuwd. De zaadleiders komen uit in de urinebuis, die door de penis loopt. Via de urinebuis verlaten de zaadcellen het lichaam. Teelballen  bijballen  zaadleider  urinebuis  het lichaam verlaten Tijdens de embryonale ontwikkeling ontstaan de teelballen in de buikholte, vlak bij de nieren. Daarna dalen ze af naar de balzak. Dit is bij een volwassen man nog te zien aan de ligging van de zaadleiders. Leg dat uit. De zaadleiders maken een grote boog, langs het schaambeen en de urineblaas. Deze ligging is een gevolg van het feit dat de teelballen tijdens de embryonale ontwikkeling vlak bij de nieren zijn ontstaan.

13 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
baarmoeder (uterus) eileider eierstok (ovarium) trechter urineblaas urinebuis vagina kleine schaamlip grote schaamlip clitoris (kittelaar) Het voortplantingsstelsel van een vrouw (schematisch)

14 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
De groei en ontwikkeling van een embryo vindt plaats in de baarmoeder. Deze bestaat uit een dikke gespierde wand, die met slijmvlies is bekleed. De vagina heeft een zeer rekbare wand. Bij geslachtsgemeenschap komt de penis in de vagina. Het kind komt via de vagina ter wereld. baarmoeder eierstok eileider baarmoedermond baarmoederwand vagina trechter Vooraanzicht van het voortplantingsstelsel van een vrouw (schematisch)

15 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
Rond de achtste week delen bij een vrouwelijke embryo de kiemcellen in de eierstokken zich mitotisch, hierdoor ontstaan een paar miljoen oögonia. Eén tot twee miljoen beginnen nog voor de geboorte aan de meiose, ze heten dan oöcyten. Tot aan de puberteit blijft de oöcyt in de profase-I. Bij het begin van de puberteit zijn er oöcyten over, tijdens iedere menstruatiecyclus nemen 5-12 follikels sterk in volume toe en hervatten de meiose, slechts één follikel zal zich volledig ontwikkelen, de rest sterft af. De meiotische deling verloopt ongelijkmatig, één cel houdt al het grondplasma, de ander vormt het poollichaampje dat afsterft. Meiose II wordt pas helemaal voltooid als er bevruchting plaatsvindt. Gedurende het leven rijpen er slechts oöcyten tot eicellen. oögonia diploïde cel (2n) in het embryo differentiatie en meiose I primaire oöcyt secundaire oöcyt voltooien meiose I en start meiose II binnendringen van spermacel zorgt voor voltooien van meiose II eicel aanwezig bij geboorte 1e pool-lichaampje 2e pool-lichaampje 2n n Meiose in oögenese (schematisch)

16 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
Oögenese (vorming van eicellen) bij een vrouw Binas 86D

17 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
secundaire oöcyt primaire oöcyt in een follikel follikel eierstok primaire ovulatie geel lichaam degenerend geel lichaam Start: De ontwikkeling van een follikel in een eierstok (schematisch) In de eierstokken (ovaria) vindt de ontwikkeling plaats van de eicellen. Bij de geboorte zijn in de eierstokken van een meisje reeds alle cellen aanwezig die zich tot eicel kunnen ontwikkelen. Enkele tienduizenden van deze cellen bevinden zich in een rusttoestand in de ontwikkeling. Elk van deze cellen is omgeven door een laag andere cellen. Samen vormen ze een jonge follikel.

18 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
De eerste delingen van de zygote en de innesteling van het klompje cellen De ovulatie (SEM)

19 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
De uitwendige voortplantingsorganen van een vrouw

20 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
Noteer de namen en de functies van de genummerde delen van het voortplantingsstelsel van een vrouw. nummer naam functie van het deel 1 eileider vervoert eicellen 2 eierstok produceert eicellen 3 baarmoeder hierin komt sperma terecht, ontwikkeling embryo 4 vagina hierlangs komt kind ter wereld, afvoeren menstruatie 5 clitoris vangt seksuele prikkels op 6 kleine schaamlip bevat klieren die slijm produceren, ingang glad maken

21 Bs 2 Het voortplantingsstelsel van een vrouw
Waardoor vindt transport van een eicel in een eileider plaats? Het transport van een eicel in een eileider vindt plaats in een vochtstroom, die ontstaat door spierbewegingen van de eileider en trilhaarbewegingen op de binnenwand van de eileider. In welk deel van het voortplantingsstelsel van een vrouw vindt de bevruchting van een eicel plaats? De bevruchting van een eicel vindt plaats in een eileider. Wat gebeurt er met een eicel die niet wordt bevrucht? Een eicel die niet wordt bevrucht, wordt afgebroken. De resten worden door cellen van de wand van de eileider geresorbeerd (opgenomen). Tijdens het transport door de eileider wordt het klompje cellen niet groter. Leg uit dat het klompje cellen pas kan groeien nadat het zich heeft ingenesteld in het baarmoederslijmvlies. Het klompje cellen kan alleen groter worden als het van buitenaf voedingsstoffen kan opnemen. Dit is pas mogelijk na innesteling in het baarmoederslijmvlies.

22 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
hypofyse De hypofyse is een hormoonklier en bevindt zich onderaan de hypothalamus, een deel van de hersenen. De hypofyse maakt een groot aantal hormonen, waaronder twee geslachtshormonen, namelijk: - het follikel stimulerend hormoon (FSH); - het luteïniserend hormoon (LH) Onder invloed van deze hormonen wordt de hormoonproductie van andere geslachtshormonen geregeld.

23 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Hormonale regeling bij een man (schematisch) Veranderingen bij de man: Primaire geslachtskenmerken: zijn reeds vanaf de geboorte te zien: testes bijbal penis met zwellichamen prostaat met zaadblaasjes Secundaire geslachtskenmerken: Ontwikkelen zich gedurende de puberteit onder invloed van hormonen (testosteron): lichaamsbeharing zwaardere stem oksel- en schaamhaar - zaadlozing

24 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Veranderingen bij de vrouw: Primaire geslachtskenmerken: zijn reeds vanaf de geboorte te zien: eierstokken eileiders baarmoeder vagina met kleine schaamlippen - clitoris Secundaire geslachtskenmerken: Ontwikkelen zich gedurende de puberteit onder invloed van hormonen (oestrogenen): ontwikkeling van borsten toename van vetweefsel (heupen) oksel- en schaamhaar - menstruatiecyclus

25 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Het verband tussen processen in een eierstok en de processen in het baarmoederslijmvlies, als er geen bevruchting optreedt (schematisch)

26 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Menstruatiecyclus ongeveer 28 dagen Voor de ovulatie: Hypofyse produceert vooral FSH  stimuleert de eierstok rijping van een follikel met daarin de eicel follikelcellen produceren oestradiol  groei van baarmoederslijmvlies stimuleren en de LH productie op gang brengen Na de ovulatie: Hypofyse produceert vooral LH  stimuleert de ovulatie en vorming van het gele lichaam in de eierstok ovulatie: eisprong, de eicel komt de 14e dag uit het follikel in de eierstok vrij in de eileider vorming van het gele lichaam (corpus luteum) uit restanten van de follikel gele lichaam produceert progesteron  stimuleert groei en ontwikkeling baarmoederslijmvlies en remt FSH en LH productie LH productie stopt waardoor het gele lichaam degenereert en geen progestron meer produceert: het baarmoederslijmvlies wordt niet meer gestimuleerd  menstruatie: het baarmoederslijmvlies laat los en verlaat via de vagina het lichaam

27 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Het gele lichaam gaat te gronde door negatieve terugkoppeling van progesteron op LH. LH wordt dan niet meer gevormd.

28 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Het verband tussen de processen in een eierstok en de processen in het baarmoederslijmvlies, als er bevruchting optreedt (schematisch)

29 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Het gele lichaam blijft in stand door HCG. HCG neemt de taak over van LH dat door terugkoppeling niet meer gevormd wordt. Door HCG blijft het gele lichaam progesteron produceren. Bij bevruchting blijft het gele lichaam in stand door het hormoon HCG (Humaan Chorion-Gonatropine). HCG neemt de taak over van LH, dat door terugkoppeling van progesteron niet meer gevormd wordt. Door HCG blijft het gele lichaam progesteron produceren. In de eerste weken wordt HCG door het embryo gevormd, in de periode daarna wordt HCG door de placenta gevormd. Na drie maanden vergaat het gele lichaam en neemt de placenta de progesteronproductie over. Progesteron houdt de zwangerschap in stand.

30 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Hypofyse aangestuurd door de hypothalamus FSH LH LH FSH

31 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
oestradiol oestradiol progesteron progesteron oestradiol

32 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
De eerste weken van de zwangerschap Binas 86E

33 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
De pijlen in onderstaande afbeelding geven een stimulerende of remmende invloed weer. Geef in de cirkels in de pijlen de invloed als volgt weer: + de secretie wordt gestimuleerd - de secretie wordt geremd - + + + - -

34 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Wanneer vindt waarschijnlijk de eerst volgende ovulatie plaats? Op welke dagen is dan de kans het grootst dat geslachtsgemeenschap leidt tot zwangerschap? De eerst volgende ovulatie vindt waarschijnlijk plaats op 26 januari. Op 23, 24, 25 en 26 januari is de kans het grootst dat geslachtsgemeenschap leidt tot zwangerschap. Stel dat de eicel inderdaad wordt bevrucht. Wanneer vindt dan ongeveer innesteling van het embryo in het baarmoederslijmvlies plaats? Als de eicel wordt bevrucht, vindt innesteling plaats op ongeveer 1 februari.

35 Bs 3 Hormonale regeling van de voortplanting
Welk hormoon wordt het mannelijk geslachtshormoon genoemd? Waar in het lichaam vindt secretie (afgifte) van dit hormoon plaats? Testosteron wordt het mannelijk geslachtshormoon genoemd. Secretie van testosteron vindt plaats door hormoonproducerende cellen die tussen de zaadkanaaltjes in de teelballen liggen. Welke hormonen worden de vrouwelijk geslachtshormonen genoemd? Waar in het lichaam vindt secretie van deze hormonen plaats? Oestrogenen worden de vrouwelijke geslachtshormonen genoemd. Secretie van oestrogenen vindt o.a. plaats door cellen in de wand van een rijpende follikel in een eierstok. Waardoor barst bij de ovulatie de rijpe follikel open? Bij ovulatie barst de rijpe follikel open, doordat deze onder invloed van de hoge concentratie LH in het bloed veel vocht heeft opgenomen. Hoe komt het dat er in een menstruatiecyclus van vier weken slechts een korte periode van 3 à 4 dagen is, waarin geslachtsgemeenschap tot bevruchting kan leiden? Een onbevruchte eicel kan na de ovulatie slechts ongeveer 12 uur blijven leven; een zaadcel kan na een zaadlozing in het lichaam van een vrouw ongeveer 3 dagen blijven leven. Daardoor kan slechts in een korte periode geslachtsgemeenschap leiden tot bevruchting.

36 Bs 4 Seksualiteit Seksualiteit kan een rol spelen bij: voortplanting
lustbeleving onderhouden van relaties

37 Bs 5 Seksueel overdraagbare aandoeningen
Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) of geslachtsziekten: infectieziekten die je alleen kunt krijgen door intiem lichamelijk contact met een besmet persoon. Gonorroe (druiper): er komt slijm of etter uit de penis of vagina. Behandelbaar met penicilline. Syfilis: zweertje rond de geslachtsorganen, mond, tong of anus. Onbehandeld kan de bacterie zich door heel het lichaam verspreiden en kunnen zich jaren later ernstige ziekteverschijnselen zich voordoen, zoals verlamming. Behandelbaar met penicilline. Chlamydia: soms een waterige afscheiding uit de urinebuis of vagina, of bloedverlies uit de vagina. Bij 2/3 van de besmette personen treden geen ziekteverschijnselen op. Behandelbaar met penicilline. In Nederland de meest voorkomende SOA.

38 Bs 5 Seksueel overdraagbare aandoeningen
AIDS (Aquired Immuno Deficiency Syndrome): het afweersysteem van de besmette persoon is aangetast. Hierdoor wordt deze persoon vatbaar voor allerlei ziekten, zoals darm- en longontsteking of huidkanker. AIDS wordt veroorzaakt door HIV (Human Immunodeficiency Virus). Iemand die met HIV in aanraking is gekomen gaat antistoffen vormen tegen het virus. Deze antistof is niet in staat het virus te vernietigen. Seropositief: als antistof tegen HIV aangetoond wordt bij een gezond persoon. Bij besmette personen komt het HIV voor in bloed, sperma, vaginaal vocht, voorvocht en moedermelk.

39 Bs 5 Seksueel overdraagbare aandoeningen
Waarin onderscheiden seksueel overdraagbare aandoeningen zich van andere infectieziekten? Seksueel overdraagbare aandoeningen kun je alleen krijgen via intiem lichamelijk contact met een besmet persoon; andere infectieziekten kun je ook op andere manieren krijgen. Wat zijn de ziekteverschijnselen bij syfilis en bij chlamydia? Bij syfilis: een zweertje aan de geslachtsorganen, mond, tong of anus en in een later stadium verlamming en geestelijke achteruitgang. Bij chlamydia: in sommige gevallen een waterige afscheiding uit de urinebuis of vagina, of bloedverlies uit de vagina. Waardoor heeft aids geen specifieke ziekteverschijnselen? Doordat bij aids het afweersysteem tegen andere ziekten is aangetast. Aids kan leiden tot allerlei ziekten. Wat zijn in Nederland de twee belangrijkste bronnen van besmetting met HIV? Onveilige seks en het gebruik van dezelfde spuiten en naalden door meerdere druggebruikers zijn in Nederland de twee belangrijkste bronnen van besmetting met het aids-virus.

40 Bs 6 Geboorteregeling Geboorteregeling: als een vrouw, meestal samen met een man, bepaalt of zij een kind wil of niet. Anticonceptie: maatregelen nemen die bevruchting tegen- gaan. Anticonceptiemiddelen: voorbehoedsmiddelen Anticonceptie zonder voorbehoedsmiddelen: periodieke onthouding coïtus interruptus (onderbroken geslachtsgemeenschap) Anticonceptie gericht op barrièrewerking: condoom (mannencondoom of vrouwencondoom) pessarium of femcap zaaddodende middelen spiraaltje of ankertje Anticonceptie gericht op hormoonwerking: de pil: combinatiepil – driefasenpil – minipil hormoonspiraaltje implantaatje mannenpil

41 Bs 6 Geboorteregeling Sterilisatie: zaadleiders of eileiders worden door middel van een kleine medische ingreep onderbroken of dichtgemaakt. De productie van zaadcellen of eicellen gaat gewoon door, net als alle andere seksuele functies!

42 Bs 6 Geboorteregeling Noodmaatregelen tegen ongewenste zwangerschap:
morning-afterpil: een kuur waarbij je een zware combinatiepil krijgt voorgeschreven. Je krijgt een vrij hoge concentratie oestrogenen binnen, waardoor je misselijk kunt woorden. Innemen binnen 24 tot 36 uur na de geslachtsgemeenschap. plaatsen van een spiraaltje: tot vijf dagen na de geslachtsgemeenschap. overtijdbehandeling: tussen de 10e en 16e dag na het uitblijven van de menstruatie. De baarmoeder wordt schoongemaakt en leeggezogen. abortus: onder plaatselijke verdoving wordt met een zuigpompje het baarmoederslijmvlies met het embryo via de baarmoedermond weggezogen.

43 Bs 6 Geboorteregeling Welke twee hormonen bevat de ‘pil’?
De pil bevat kunstmatig gesynthetiseerd oestrogeen hormoon en een progestageen hormoon. Welke gunstige bijwerking heeft het gebruik van de pil voor een vrouw? De menstruatie is niet zo hevig als wanneer geen pil wordt gebruikt. Op welke drie manieren voorkomen de hormonen in de pil zwangerschap? De hormonen in de pil voorkomen op de volgende drie manieren zwangerschap: de natuurlijke cyclus wordt zodanig beïnvloed dat er in het algemeen geen eicel meer kan vrijkomen; het slijmvlies van de baarmoeder wordt ongeschikt voor de innesteling van een eventueel bevruchte eicel; in het baarmoederhalskanaal ontstaat een slijmprop die het zaadcellen zeer moeilijk maakt om in de baarmoeder te komen. Waarom mag een pessarium niet meteen na de geslachtsgemeenschap uit de vagina worden weggehaald? Omdat sperma dat zich nog in de vagina bevindt niet mag doordringen in de baarmoeder.

44 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Bevruchting van een eicel door een zaadcel spermacel nadert de eicel de spermacel laat enzymen vrij die de membraan van de eicel verteren eiwitten in de kop van de spermacel binden aan de receptoren op de eicelmembraan het plasmamembraan van de spermacel en de eicel smelten samen de kern van de spermacel gaat het cytoplasma binnen er vormt zich een ondoordringbare bevruchtingsmembraan om de eicel kernen versmelten

45 Bs 7 Embryonale ontwikkeling

46 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
zygote 2 cellen 4 cellen 8 cellen veel cellen blastula (holle bal) doorsnede door een blastula Klievingsdelingen Klievingsdelingen: delingen waarbij geen groei plaatsvindt.

47 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
bevruchting ovulatie eerste klievingsdeling eileider eierstok blastocyt (ingenesteld) baarmoederslijmvlies baarmoeder Van ovulatie tot innesteling

48 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
baarmoederslijmvlies trofoblast embryonaalknop blastulaholte Klompje cellen vlak voor de innesteling toekomstige embryo toekomstige dooierzak trofoblast baarmoederholte baarmoederslijmvlies bloedvat Tijdens de innesteling (ongeveer 7 dagen na bevruchting)

49 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
amnionholte chorion dooierzak Ontwikkeling van de embryo (9 dagen) hechtvlokken embryo dooierzak chorion amnion hechtsteel Ontwikkeling van de embryo en hechtsteel (16 dagen)

50 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
placenta hechtvlokken chorion embryo amnion dooierzak hechtsteel navelstreng Placenta is gevormd (31 dagen)

51 Bs 7 Embryonale ontwikkeling

52 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Op welke manier zorgt het klompje cellen ervoor dat innesteling in het baarmoederslijmvlies plaatsvindt? Van het klompje cellen scheidt de buitenste laag cellen enzymen af, die het baarmoederslijmvlies plaatselijk oplossen. Hierdoor zakt het klompje cellen in het baarmoederslijmvlies. Leg uit dat het klompje cellen dat uit de zygote ontstaat, pas na innesteling kan groeien. Doordat het pas voedingsstoffen kan opnemen na innesteling. Tijdens de innesteling bevat het klompje cellen een holte, gevuld met vocht. Wat gebeurt er met deze holte tijdens de verdere embryonale ontwikkeling? Tijdens de verdere embryonale ontwikkeling komt deze met vocht gevulde holte tussen de twee vruchtvliezen te liggen. Deze holte verdwijnt. Wat is de functie van het vruchtwater? Het vruchtwater beschermt het embryo tegen schokken en tegen uitdroging. Bovendien kan het embryo zich in het vruchtwater gemakkelijk bewegen.

53 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Embryo in de baarmoeder (schematisch)

54 Bs 7 Embryonale ontwikkeling

55 Bs 7 Embryonale ontwikkeling

56 Bs 7 Embryonale ontwikkeling

57 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Embryo 3 weken: een kloppend hart Embryo 5 weken: vorming handen

58 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Embryo 6 weken: hersenactiviteit Embryo 9 weken: helemaal gevormd

59 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Foetus 4 maanden: waarnemen moedersstem Foetus 5 maanden: halverwege

60 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
De laatste maanden: groeien

61 Bs 7 Embryonale ontwikkeling
Op welke manier zorgt progesteron ervoor dat de zwangerschap in stand blijft? Progesteron zorgt ervoor dat de zwangerschap in stand blijft, doordat: het baarmoederslijmvlies dikker wordt en de klieren stoffen gaan afscheiden; het baarmoederslijmvlies in stand wordt gehouden; de afgifte van FSH en LH door de hypofyse wordt geremd. Wanneer spreken we van een buitenbaarmoederlijke zwangerschap? We spreken van een buitenbaarmoederlijke zwangerschap als het klompje cellen zich buiten de baarmoeder innestelt (meestal in een eileider, soms in de buikholte of in een eierstok). Hoeveel eicellen zijn betrokken bij het ontstaan van een eeneiige tweeling? En hoeveel zaadcellen? Bij het ontstaan van een eeneiige tweeling zijn één eicel en één zaadcel betrokken.

62 Bs 8 Nieuwe voortplantingstechnieken
Verminderde vruchtbaarheid: als men er binnen één jaar niet in slaagt een zwangerschap te realiseren. Oorzaken: Hoeveelheid en de kwaliteit van het sperma is afgenomen  misschien door strakke broeken en zittende levenswijze, waardoor temperatuur van balzak te hoog is. Vrouwen willen op steeds oudere leeftijd voor de eerste keer zwanger worden. Stoffen uit het milieu hebben een nadelige invloed op de vruchtbaarheid.

63 Bs 8 Nieuwe voortplantingstechnieken
Opheffen van ongewenste kinderloosheid Kunstmatige inseminatie: een arts brengt bij een vrouw sperma (donorsperma) in van een andere (onbekende) man. In-vitrofertilisatie (IVF): een arts haalt vrijgekomen eicellen uit de eileider en in een voedingsmedium vindt bevruchting en ontwikkeling van zygote tot klompje cellen plaats. Bij implantatie wordt het klompje cellen in de baarmoeder ingebracht  meestal meerdere klompjes om kans op succes te vergroten  meerlingen Het succes van een IVF-behandeling

64 Bs 8 Nieuwe voortplantingstechnieken
Preïmplantatietechniek: de gezondheidstoestand van het klompje cellen wordt onderzocht, voordat het wordt geïmplanteerd. Uit het achtcellig stadium wordt één cel weggenomen voor onderzoek.

65 Bs 8 Nieuwe voortplantingstechnieken
Noem vijf factoren die bij de vrouw verminderde vruchtbaarheid kunnen veroorzaken. Vijf factoren die verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw kunnen veroorzaken zijn: de stijging van de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen hun eerste kind krijgen; bepaalde stoffen in het milieu (bijv. bestrijdingsmiddelen); bepaalde geneesmiddelen (bijv. DES); de voeding; de gezondheidstoestand. Noem drie factoren die de oorzaak kunnen zijn van een te laag aantal zaadcellen in het sperma van de man. Drie factoren die de oorzaak kunnen zijn van een te laag aantal zaadcellen in het sperma van de man zijn: het dragen van te strakke broeken; een zittende levenswijze; de teelballen produceren te weinig of geen gezonde zaadcellen. Leg uit waarom men bij IVF twee klompjes cellen implanteert. Bij IVF implanteert men twee klompjes cellen om de kans op een geslaagde innesteling te vergroten.

66 Bs 9 De geboorte Na ongeveer negen maanden (39 weken) zwangerschap wordt het kind geboren. De ontsluiting - Indaling: de eerste weeën vinden om de 15 tot 30 minuten plaats. Hierbij trekt het bovenste deel van de baarmoederwand zich samen. Het onderste deel van de baarmoederwand en de baarmoederhals worden rond het hoofdje van de foetus getrokken. Duurt 4 tot 8 uur. - Ontsluiting: de weeën komen om de 3 tot 5 minuten. De slijmprop in de baarmoederhals wordt uitgestoten en de opening in de baarmoederhals wordt groter tot maximaal 10 cm (volledige ontsluiting). De vruchtvliezen breken en het vruchtwater vloeit weg. De indaling en ontsluiting

67 Bs 9 De geboorte De uitdrijving
De weeën worden steeds krachtiger en spieren in de buikwand gaan zich samentrekken (persweeën). Kan enkele seconden tot 2 uur duren. De uitdrijving Stuitligging: eerst komt het kontje of voetje naar buiten. Dwarsligging: het kind kan niet via de vagina worden geboren. Door een operatie via de buikwand (keizersnede) komt het kind ter wereld.

68 Bs 9 De geboorte De nageboorte
De placenta, de resten van de navelstreng en de vruchtvliezen worden door samentrekking van de baarmoederwand losgewoeld. Ze worden ongeveer een kwartier na de baby uitgedreven. De nageboorte

69 Bs 9 De geboorte Oestrogeen Oxytocine Prostaglandine
Activeert oxytocine receptoren in de baar- moeder Stimuleert de baarmoeder tot samentrekking Van de eierstokken Van de foetus en hypofyse Stimuleert placenta tot het maken van Stimuleert krachtiger samentrekking van de baarmoeder Positieve feedback Prostaglandine

70 Bs 9 De geboorte Welk gevaar bestaat als de moeder gaat ‘persen’ terwijl de ontsluiting nog niet volledig is? Het gevaar bestaat dat de baarmoederhals inscheurt. Waarom wordt het huidsmeer van een pasgeboren baby er niet meteen afgewassen? Het huidsmeer biedt bescherming tegen ziekteverwekkers. Waarom wordt een pasgeboren baby ondersteboven gehouden? Om mogelijk slijm uit de longen te laten lopen. Waardoor komt de ademhaling bij een pasgeboren baby op gang? De ademhaling bij een pasgeboren baby komt op gang onder invloed van een stijging van het koolstofdioxidegehalte van het bloed van de baby (via afklemmen en doorknippen van de navelstreng).

71 Bs 10 De levenscyclus van de mens
Levensfasen van de mens

72 Bs 10 De levenscyclus van de mens
Grove motorische ontwikkeling: leren bewegen met het hele lichaam Fijne motorische ontwikkeling: leren kleine bewegingen te maken Sociale ontwikkeling: leren contact te maken met andere mensen

73 Bs 10 De levenscyclus van de mens
Leg uit dat de soort mens een levenscyclus heeft en elke individuele mens een levensloop. De soort mens heeft een levenscyclus omdat de soort mens blijft voortbestaan, ondank het sterven van individuen. Elke individuele mens heeft een levensloop, omdat het leven van een mens eindigt. Geef twee voorbeelden van grove motorische ontwikkelingen bij een peuter en bij een kleuter. Peuter: traplopen en tegen een bal schoppen Kleuter: leren fietsen en klimmen Geef twee voorbeelden van fijne motorische ontwikkelingen bij een peuter en bij een kleuter. Peuter: leren torentje bouwen en met een lepel eten Kleuter: leren tekenen en veters strikken Noem twee lichamelijke ontwikkelingen die in de puberteit plaatsvinden. De voortplantingsorganen beginnen te functioneren en de secundaire geslachtskenmerken komen tot ontwikkeling.