Nascholing Aardrijkskunde 21 november Kortrijk 28 november Leuven Wegwijzers voor aardrijkskunde GEOLOGIE Staelens Dirk.

Presentatie over: "Nascholing Aardrijkskunde 21 november Kortrijk 28 november Leuven Wegwijzers voor aardrijkskunde GEOLOGIE Staelens Dirk."— Transcript van de presentatie:

1 Nascholing Aardrijkskunde 21 november Kortrijk 28 november Leuven Wegwijzers voor aardrijkskunde GEOLOGIE Staelens Dirk

2 Dirk Staelens Licentie Aardrijkskunde 1980 (R)UG Sinds 1981 in het onderwijs Vanaf 1985 in het VTI Roeselare Onderwezen vakken: - Wiskunde en Fysica in sociale promotie - Wiskunde, Economie en MAVO in het Beroepsonderwijs - Aardrijkskunde, Geschiedenis en Fysica in het TSO Sinds 1994 enkel 3° graad TSO uur Aardrijkskunde - 5 uur Geschiedenis - 1uur vakcoördinator Aardrijkskunde, Geschiedenis, MAVO

3 GEOLOGIE 1 Aardbevingen en opbouw van de aarde
2 Platentektoniek Gesteenten in relatie tot de platentektoniek 3 Geologische geschiedenis geologische tabel geologische geschiedenis van België

4 Waar begin ik mee? 1 Met de geologische geschiedenis? voordeel nadeel
- ze kennen de geologische perioden - ze hebben inzicht in de tijd - ze weten niets af van platentektoniek en reliëfvorming - ze kennen niets over de gesteenten 2 Met platentektoniek? voordeel nadeel - Je kan starten zonder veel voorkennis - Ze leren geleidelijk gewoon worden aan het begrip tijd in geologie - ze hebben geen inzicht in de geologische tijd en ze kennen de namen van de perioden niet - ze kennen niets over de gesteenten

5 Wat staat er in de leerplannen?
ASO/TSO/KSO ASO Wetenschappen 1 Bouw van de aarde -Schilvormige opbouw -Belangrijkste kenmerken van de lagen -Isostasie 2 Van continentendrift naar platentektoniek -Argumentatie voor continentendrift (Wegener) -Argumentatie voor seafloorspreading met de ontdekking van het oceanisch reliëf door de sonar -Bijkomende argumentatie voor de platentektoniek - paleomagnetisme - ouderdom van de oceaanbodem door diepzeeboringen -Vaststellingen van plaatbewegingen door satellietwaarnemingen

6 Wat staat er in de leerplannen?
ASO/TSO/KSO ASO Wetenschappen 2 Platentektoniek en gevolgen -Spreiding van vulkanisme, aardbevingen en gebergten -Platentektoniek: oceanische en continentale platen; plaatranden en mechanismen -Gesteentecyclus 3 Platentektoniek en reliëfvormen -Spreiding van vulkanisme, aardbevingen en plooiingsgebergten -Platentektoniek: oceanische en continentale platen, plaatranden en mechanismen 4 Reliëf van de oceaanbodem continentaal plat continentale helling abyssale vlakten ritsen slenken troggen vulkaaneilanden

7 Wat staat er in de leerplannen?
5 Gesteenten -Indeling van de gesteenten naar ontstaan -Gesteentecyclus 6 Dateringsmethoden -Superpositiemethode en/of fossielen onderzoeken om sedimentatie te reconstrueren -K/Ar en C14-methode bij absoluut dateren 3 Geologische tijdschaal - Situering van de belangrijkste plooiingsfasen op de geologische tijdschaal - Situering van enkele klimaatswijzigingen op de geologische tijdschaal - Situering van de grote veranderingen in de biologische evolutie op de geologische tijdschaal 7 Geologische tijdschaal -Situering van de belangrijkste plooiingsfasen op de geologische tijdschaal -Situering van enkele klimaatswijzigingen op de geologische tijdschaal -Situering van de grote veranderingen in de biologische evolutie op de geologische tijdschaal -Ligging van de continenten en de geologische tijdschaal

8 Wat staat er in de leerplannen?
8 Kwartaire klimaatsveranderingen -Klimaatsveranderingen in het Quartair -Dateringtechnieken zoals pollenanalyse, varven, isotopen, dendrochronologie -Mogelijke verklarende factoren voor klimaatveranderingen in het Quartair 4 Geologie van België -Relatie transgressies – geologische structuur van België -Relatie plooiingen - geologische structuur van België 9 Geologie van België -Geologische kaart van België en West-Europa -Invloed van vroegere gebergtevormingen, transgressies en regressies op de lithologie en gelaagdheid van de Belgische ondergrond

9 Hoofdstuk 1 Aardbevingen en opbouw van de aarde
1 Hoe actief is de aarde? 2 De inwendige bouw van de aarde 3 Isostasie

10 1 Hoe actief is de aarde?

11 1.1 Waar komen aardbevingen en vulkanen voor?
Etna - Sicilië

12 Andere bekende vulkanen in Italië
Isola Vulcano Stromboli Isola Vulcano Vesuvius

13 Vulkanisme Erta Ale Ethiopië Bardarungha IJsland

14 Aardbevingen Kobe Japan 1995 San Francisco USA 1906

15 Aardbevingen Alaska 2002 Denali breuklijn
Trans Alaska pipeline ter hoogte van de Denali Fault

16 1.1 Waar komen aardbevingen en vulkanen voor?
Besluit: Aardbevingen en vulkanen komen samen voor op lange lijnstructuren.

17 Gebergten in de oceaan Gebergten Diepzeetroggen

18 Besluit: De lange lijnstructuren vallen samen met: - jonge gebergten - diepzeetroggen - mid-oceanische ruggen. Uitzonderlijk komen er vulkanen voor die niet op die lijnstructuren gelegen zijn.

19 1.2 Welke gevolgen hebben aardbevingen?
Nieuw-Zeeland

20 Izmit 17/08/99 Zware aardbeving in West-Turkije
Istanbul IZMIT Anatolië Zee van Marmara West-Turkije

21 Izmit 17/08/99 Zware aardbeving in West-Turkije
Primaire gevolgen: -veel slachtoffers -breuken en verzakkingen -overstromingen -schade aan huizen -schade aan infrastructuur

22 Izmit 17/08/99 Zware aardbeving in West-Turkije
Secundaire gevolgen: -uitvallen van de elektrische stroom -breken van de waterleiding -uitbreken van branden -daklozen -hongersnood -uitbreken van ziektes

23 (Moment) Magnitude schaal
Logaritmische schaal! 0_____1____2____3____4____5____6____7____8____9____10 X10 sterkere beving Verband met de energie die vrijkomt: log E = 1,5M + 4,4 0_____1____2____3____4____5____6____7____8____9____10 X32 meer energie die vrijkomt Met deze schaal kan je geen oordeel vellen over de geleden schade

24 Magnitude Seismologists indicate the size of an earthquake in units of magnitude. There are many different ways that magnitude is measured from seismograms because each method only works over a limited range of magnitudes and with different types of seismometers. Earthquake magnitude is a logarithmic measure of earthquake size. In simple terms, this means that at the same distance from the earthquake, the shaking will be 10 times as large during a magnitude 5 earthquake as during a magnitude 4 earthquake. The total amount of energy released by the earthquake, however, goes up by a factor of 32.

25 Izmit 17/08/99 Zware aardbeving in West-Turkije

26 Izmit 17/08/99 Hoe lang duurt een aardbeving?? 45sec tot 1minuut
Blijft het bij één beving? Meestal komen er nadien nog een aantal naschokken. Over hoeveel meter was de bodem ongeveer verzakt? 2 à 3m Waarom liep tijdens diezelfde aardbeving het ene gebouw meer schade op dan het andere? De gebouwen worden niet altijd gezet volgens de bouwvoorschriften en dit om besparingen te doen op de bouwkosten. Hoe geven we gewoonlijk de kracht aan van een aardbeving? Met de magnitude schaal Waarom kan je met de magnitudeschaal geen oordeel vellen over de ernst van de vernielingen? De ernst van de vernielingen hangt af van de manier van bouwen en van de bevolkingsdichtheid. Dit verschilt sterk van streek tot streek. Hoeveel keer zwaarder is een aardbeving met kracht 8 dan een aardbeving met kracht 6? 10 x 10 = 100 keer Verklaar nu waarom aardbevingen in België zeldzaam zijn. België ligt op een behoorlijke afstand van een belangrijke breuklijn in de aardkorst.

27 Waarom worden wij dat niet gewaar?
Nieuwsblad 13/01/15 Waarom worden wij dat niet gewaar? Aardbevingen met een magnitude 1 à 2 zijn voor de mens niet voelbaar. Typische schade aan huizen bij een lichte aardbeving in België.

28 1.3 Aardbevingen registreren
seismogram seismograaf

29 Soorten aardbevingsgolven
1 Body waves Primaire of longitudinale golven Secundaire of transversale golven 2 Oppervlaktegolven Lovewaves Raleigh waves

30 De verplaatsingssnelheid
snelheidssprong LVZ = low velocity zone Afhankelijk van: - densiteit - stijfheid - samendrukbaarheid vp = 1.73 vs ongeacht de materie

31 Breking van de golven Bij de overgang van de ene materie naar de andere vb van vast naar vloeistof Vergelijk met lichtbreking 103° 143°

32 Verplaatsing primaire golven
IZMIT 103° 143° schaduwzone

33 Verplaatsing aardbevingsgolven door en over de aardbol

34 Het resultaat is een seismogram

35 Afstand van de aardbeving tot het waarnemingsstation
Het tijdsverschil tussen de aankomst van de P- en de S-golven bepaalt de afstand tot de aardbevingshaard Tijdsverschil van 5min afstandsverschil = 3600km

36 De sterkte of magnitude van een aardbeving bepalen
M = log A/T + logD + 3.3 A D A =15mm T = 40s D = 4min T 4min km ° M = log15/40 + log27 +3,3 M = 4,3

37 2 De inwendige bouw van de aarde
primaire golven secundaire golven schaduwzone: door breking op vloeibare buitenkern schaduwzone: geen verplaatsing door vloeibare buitenkern

38 Toename druk temperatuur toename

39 Verloop van de DRUK Enorme druktoename met de diepte Ook de densiteit neemt toe door: - de zwaartekracht - de druktoename

40 Verloop van de TEMPERATUUR
Het partieel smelten vd asthenosfeer begint bij een temperatuur van ongeveer 1300°C of 1600K

41 Schilvormige opbouw van de aarde
MOHO LVZ 1600K

42 Belangrijk om te onthouden! grens lithosfeer en asthenosfeer
MOHO discontinuiteit grens korst en mantel 1600K grens lithosfeer en asthenosfeer

43 3 Isostasie Toestand van de LITHOSFEER tov de ASTHENOSFEER
Toestand: vast Dichtheid: 2,7 à 3,3kg/dm3 LITHOSFEER Toestand: plastisch (taai vloeibaar) Dichtheid:3,4 à 4,5 kg/dm3 ASTHENOSFEER De Lithosfeer DRIJFT op de Asthenosfeer

44 ISOSTASIE: vergelijk met een ijsberg die drijft op het water

45 IJSKAP LITHOSFEER ASTHENOSFEER

46 bedekking met ijs lithosfeer zakt
IJsbedekking van Scandinavië tijdens de laatste ijstijd bedekking met ijs lithosfeer zakt ijs smelt af lithosfeer stijgt

47 8mm/jaar is na 10000 jaar 80000mm of 80m
Opstijging van Scandinavië (in mm/jaar) 8mm/jaar wat levert dat op na jaar? 8mm/jaar is na jaar 80000mm of 80m

48 Isostatisch evenwicht
1) Wat gebeurt er bij erosie van het gebergte? 2) Wat gebeurt er bij afzetting van de sedimenten? 3) Over welke tijd verloopt zo’n proces? 4) Geef een concreet voorbeeld