© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: http://www.keytrade.be Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Opmerking: enkel US-aandelen Bron: http://www.finviz.com Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: http://screen.yahoo.com/stocks.html Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer The little book that beats the market return on capital gaat op zoek naar bedrijven die hogere rendementen genereren voor de beleggers earnings yield omgekeerde koers/winstverhouding gaat op zoek naar bedrijven die goedkoop noteren database 3 500 bedrijven bedrijven die goed scoren op beide criteria bovenaan de lijst www.magicformulainvesting.com opgelet: met dergelijke vereenvoudigde systemen goed inzicht in basis fundamentele analyse © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Specifieke ratio’s voor beleggers Ratio’s zelf berekenen? www.tijd.be beleggingsplatform online bank stockscreeners © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.tijd.be Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.keytrade.be Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.binckbank.be Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.binckbank.be Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Specifieke ratio’s voor beleggers Boekwaarde van een aandeel Koers-boekwaarde Intrinsieke waarde Koers-winstverhouding Earnings yield Koers-cashflowverhouding Dividendrendement © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Boekwaarde van een aandeel Boekwaarde van een aandeel= Totaal van de activa −Vreemd vermogen Aantal aandelen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Boekwaarde van een aandeel meestal zal koers > boekwaarde reden: vaste activa in balans meestal ondergewaardeerd activa worden afgeschreven (in praktijk meer waard dan in boekhouding) Knowhow, naambekendheid … hebben belangrijke economische waarde maar zitten niet in activa © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Boekwaarde van een aandeel Boekwaarde mag als minimumwaarde voor de onderneming worden beschouwd (bij volwassen bedrijven) Bedrijven die onder boekwaarde of net erboven noteren soms reden voor soms ondergewaardeerd beleggers schatten vooruitzichten te pessimistisch in als rendabiliteit kan worden verbeterd en/of turn-around kan gerealiseerd worden is het interessant om aandeel dat nu goedkoop gewaardeerd staat aan te kopen Voorbeeld p. 239-240 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

‘The Intelligent Investor’ Value investing Benjamin Graham (1894-1976) 4 principes ken de sector waarin je belegt zoek uit wie het bedrijf leidt koop op basis van harde cijfers zoals de boekwaarde van het bedrijf laat je niet afleiden door de algemene visie Typetje ‘Mr. Market’ © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

‘The Intelligent Investor’ Tip: Koen De Leus – Bolero – bespreking boek www.youtube.com/watch?v=z2SuUnI_j-w © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-boekwaarde van een aandeel Koers−boekwaarde= Koers van het aandeel Boekwaarde per aandeel Voorbeeld p. 241 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-boekwaarde van een aandeel Hoeveel keer betaal je de boekwaarde van het bedrijf? Verschilt van sector tot sector interessant om koers-boekwaarde aandeel te vergelijken met die van zijn sectorgenoten noteert aandeel relatief goedkoop? duur? waarom? © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Intrinsieke waarde Intrinsieke waarde van het aandeel = Werkelijke waarde activa −Vreemd vermogen Aantal aandelen werkelijke waarde actief rekening houden met meer- en minderwaarden niet altijd even gemakkelijk om te berekenen toelichting jaarrekening geeft meer uitleg over waardering activa soms wordt intrinsieke waarde berekend in jaarverslag analisten berekenen intrinsieke waarde (online beleggingsplatform) koers < intrinsieke waarde => ondergewaardeerd aandeel value investors voorbeeld: Warren Buffet © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.keytrade.be - datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-winstverhouding (k/w) hoeveel keer moet men de winst betalen? hoe lager => hoe goedkoper het aandeel hoe hoger => hoe duurder het aandeel Engelse term: price-earnings of p/e Voorbeeld p. 242 k w = Koers van het aandeel Winst per aandeel © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-winstverhouding (k/w) Welke winst nemen? die van het voorbije jaar => historische k/w winst huidige jaar of volgende jaar => prospectieve k/w in dat geval zal men jaar vermelden om aan te duiden let op: winst staat nog niet vast, dus is raming opgelet: met winsten uit verleden zomaar te veronderstellen voor toekomst Vergelijken met aandelen binnen de sector sectoren die sterkte groei kennen: doorgaans hogere k/w dan traditionele sectoren Aandeel kopen enkel en alleen om lage k/w heeft weinig zin! zal winst ook komende jaren kunnen worden gerealiseerd? is er nog groeipotentieel? voorbeeld: K/W bedrijf A = K/W bedrijf B A heeft stabiele winsten, B verwacht verdubbeling van de winst © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.bigcharts.com Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer www.bigcharts.com en www.wsj.com: evolutie van de p/e Bron: www.wsj.com - datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-winstverhouding (k/w) Welke winst neemt men? nettowinst, bedrijfswinst, winst uit gewone bedrijfsuitoefening … verwarring! Koers-winstverhouding kan berekend worden voor aandeel beurs beursindex PEG-ratio Price Earnings/Growth Koers-winstverhouding gedeeld door winstgroei bedrijf < 1 => + © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-winstverhouding (k/w) Bron: www.indexbeleggen.nl Datum: 13.12.11 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Earnings yield Variant op koers-winstverhouding Hoeveel een bedrijf of de markt in zijn geheel verdient op elke 100 EUR die men erin investeert Earnings yield= 100 k/w Voorbeeld p. 243 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Earnings yield Opmerkingen bij koers-winstverhouding gelden hier ook men kan historische en prospectieve earnings yield berekenen … Earning yield van de aandelenmarkt Bond yield (rente op tienjarige obligaties) verschil = risicopremie voor het beleggen in aandelen als risicopremie boven gemiddelde noteert overgewaardeerde markten © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-cashflowverhouding Variant op koers-winstverhouding men gebruikt nu cashflow i.p.v. winst Jaarverslag kan men vaak cashflow, en/of EBITDA … terugvinden Voorbeeld p. 244 Koers−cashflow= Koers van het aandeel Cashflow per aandeel © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Koers-cashflowverhouding Voordelen t.o.v. koers-winstverhouding bij k/w niet altijd duidelijk welke winst men gebruikt nettowinst, bedrijfswinst … winst te manipuleren andere manier van afschrijven aanleggen van voorzieningen boeken van waardeverminderingen bedrijven in volle groei vaak zware investeringen gedaan (waarvan afschrijvingen wegen op de winst) volgende jaren: kunnen ze de vruchten er van plukken <> bedrijven met hoge winst die niet investeren Cash flow dus betere maatstaf © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Dividendrendement Mogelijkheden brutodividend/nettodividend dividend laatste boekjaar/verwachte dividenden Voorbeeld p. 245 Dividendrendement= Dividend Koers ×100 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Pay-out ratio Pay−out ratio= Dividend per aandeel Winst per aandeel groeibedrijven traditioneel lage pay-out ratio willen geld in onderneming houden voor toekomstige investeringen als rendement op eigen vermogen hoog is beter voor aandeelhouder als winsten in bedrijf worden gehouden sommige bedrijven: keren traditioneel hoog dividend uit spreken daarmee bepaald publiek aan dat graag jaarlijks dividend heeft andere aandeelhouders verkiezen meerwaarden © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Oefening ratio’s beleggers p. 245 Bijvoorbeeld: Telenet en Belgacom Duvel Moortgat © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Fundamentele analyse Discounted cash flow methode p. 246 – p. 250 Dividend discount model p. 250 – p. 252 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer NAIC National Association of Investors Corporation tegenhanger van Vlaamse Federatie voor Beleggingsclubs en Beleggers (VFB) ontwikkelde beleggingsmethode 4 basisprincipes beleg op regelmatige tijdstippen herbeleg de dividenden en de meerwaarden beleg in groeiaandelen diversifieer je beleggingen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer NAIC Groeiaandelen = bedrijven: opbrengsten sneller groeien dan gemiddeld verwachting: ook in komende 5 jaar zullen doen ≠ verlieslatende start-ups (winstgevende track record) cyclische aandelen: worden buiten beschouwing gelaten deze aandelen zijn in principe in staat vermogen te verdubbelen over periode van 5 – 7 jaar = samengestelde return van 10 % - 15 % © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer NAIC Belangrijke tool hierbij Stock Selection Guide Aandelen Selectie Gids (ASG) 2 bladzijden grafische voorstelling: omzet, winst, beurskoers, evaluatie management, geschiedenis van koers/winstverhouding op basis van deze gegevens tekent men toekomstig trendkanaal van het aandeel met een plafond- en bodemkoers op basis hiervan bepaalt men koop-, houd- en verkoopzone van het aandeel © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer NAIC wordt ook wel ‘Better Investing’ genoemd (= ledenmagazine dat ze uitgeven) www.betterinvesting.org VFB volgt deze methode, op site handleiding database 150 bedrijven in de ASG … www.vfb.be © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.vfb.be - datum: 11.01.12

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Elk jaar Naic en Fundamentele Analysedag editie 2011 te Grobbendonk PPT beschikbaar voor leden op www.vfb.be voorbeelden Sven Sterckx (Dierckx-Leys Effectenbank) aandelenselectie volgens NAIC-methode © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Technische analyse Soorten grafieken Schalen, horizon en frequentie Steun- en weerstandsniveaus Trendlijnen Omkeer- en voortzettingspatronen Gemiddelden Het verhandelde volume Indicatoren Programma’s voor technische analyse Position sizing © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Soorten grafieken Lijngrafiek Staafgrafiek of barchart Candlesticks © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Lijngrafiek Bron: www.monest.net - datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Staafgrafiek Bron: www.monest.net - datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Candlesticks Bron: www.monest.net - datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Schalen, horizon en frequentie horizontale as = tijdsas verticale as = prijsas gewone rekenkundige schaal afstand tussen 10 EUR en 20 EUR = afstand tussen 30 EUR en 40 EUR absolutie prijsverschillen: zelfde afstand semilogaritmische schaal zelfde afstand voor dezelfde gelijkaardige relatieve prijsveranderingen afstand tussen 10 EUR en 20 EUR (stijging met 100 %) = afstand tussen 20 EUR en 40 EUR (stijging met 100 %) © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Rekenkundige schaal Bron: www.tijd.be datum: 11.01.12 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Semilogaritmische schaal Bron: www.tijd.be datum: 11.01.12 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Schalen, horizon en frequentie horizontale as = tijdsas lange termijn raadpleegt men eerst om algemene trend van aandeel te kennen middellange termijn korte termijn om uiteindelijke aankoop- en verkoopmoment te bepalen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Schalen, horizon en frequentie Dag, week, maand … Week: staafje per week openingskoers: openingskoers van maandag hoogte koers: hoogste koers tijdens de week laagste koers: laagste koers tijdens de week slotkoers: slotkoers op vrijdag volume (indien afgebeeld): totaal volume van de week © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Weekgrafiek candlestick Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Schalen, horizon en frequentie Dag, week, maand … Maand: staafje per maand openingskoers: openingskoers 1ste dag van de maand hoogte koers: hoogste koers tijdens de maand laagste koers: laagste koers tijdens de maand slotkoers: slotkoers op laatste dag van de maand volume (indien afgebeeld): totaal volume van de maand © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Maandgrafiek candlestick Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Steun- en weerstandsniveaus Steunlijnen minstens twee bodempunten met elkaar verbinden doortrekken naar de toekomst men verwacht dat koers niet door deze lijn zal zakken Weerstandslijnen minstens twee toppen met elkaar verbinden men veronderstelt dat prijs zal dalen moeilijk is om deze lijn te doorbreken © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Grafiek met steun- en weerstandslijnen Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Steun- en weerstandsniveaus Betrouwbaarheid hangt af aantal bodems of toppen die de lijn verbindt hoe meer hoe betrouwbaarder de lengte van de lijn hoe langer zonder koersdoorbraak het volume hoe groter het volume bij bepaalde steun of weerstand © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Steun- en weerstandsniveaus Steun/weerstand kan niet eeuwig stand houden zal ooit doorbroken worden! bv. onverwacht nieuwsbericht wanneer nu betrouwbaar? bv. als koers meer dan 3 dagen of 3 % boven steun/weerstand beweegt volume bij trendbreuk: belangrijk dat het oplopend is = groter gedeelte van de markt steunt de doorbraak © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Steun- en weerstandsniveaus Valse doorbraken koers breekt door weerstand en daalt daarna terug onder weerstandsniveau koers daalt door steunniveau om daarna terug te stijgen boven steunniveau Steun wordt weerstand of omgekeerd aandeel breekt door weerstand blijft boven die weerstand kan weerstand een steunlijn worden aandeel daalt door steunlijn stijgt daarna terug kan steunlijn een weerstandslijn worden © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Weerstand wordt steun Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Trendlijnen Stijgende trend bodems alsmaar hoger steunlijn die bodems met elkaar verbindt Dalende trend toppen alsmaar lager weerstandslijn die toppen met elkaar verbindt Zijwaartse trend toppen en bodems liggen ongeveer horizontaal © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Grafiek met steun- en weerstandslijn Aankoopsignaal De weerstandslijn wordt bij een dalende trend doorbroken Verkoopsignaal De steunlijn wordt bij een stijgende trend doorbroken Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Omkeer- en voortzettingspatronen Belegger wil start van een nieuwe trend zo snel mogelijk herkennen om tijdig in te stappen bij start stijgende trend om tijdig uit te stappen bij start dalende trend Voortzettingspatroon geeft aan dat koersen na een pauze meestal de ingezette trend zullen voortzetten Omkeerpatroon wijst op mogelijke trendkering © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Omkeer- en voortzettingspatronen Omkeerpatronen Driehoeken Hoofd- en schouderfiguur Rechthoeken Omgekeerde hoofd- en schouderfiguur Diamant Ronde toppen en ronde bodems De vlag en de wimpel Dubbele toppen en dubbele bodems   Reversal days Handboek Beleggingsleer bespreekt als voorbeeld ‘hoofd- en schouderfiguur’ voor verdere informatie zie 11.9.2.9 voor websites, boeken … © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Hoofd- en schouderfiguur © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden koerslijn grillig en storende kortetermijnschommelingen voortschrijdend gemiddelde Engelse term: moving average (MA) vloeiender kruising koerslijn en gemiddelde levert signalen op © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden Voorbeeld p. 265 Dag Koers Voortschrijdend gemiddelde op drie dagen 1 10   2 11 3 15 12 4 7 5 9 10,3 6 7,3 8 17 10,6 20 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden gebruikelijke waarden voortschrijdend gemiddelde op 30 dagen (korte termijn) voortschrijdend gemiddelde op 90 dagen (middellange termijn) voortschrijdend gemiddelde op 200 dagen (lange termijn) hoe langer de periode hoe belangrijker de signalen maar hoe langer signaalvorming tot stand komt voortschrijdend gemiddelde over korte periode voortschrijdend gemiddelde zal koerslijn vaak snijden zonder dat er van echt signaal sprake is © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden Analyse van gemiddelden vooral belangrijk bij koersen in beweging bij vlak koersverloop: veel irrelevante snijpunten Vaak wordt ook hier op 3 % bevestiging gewacht Gemiddelde: geeft ook algemene tendens weer stijgend bij een stijgend gemiddelde dalend bij een dalend gemiddelde © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Grafiek met VG-38 Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Grafiek met VG-150 Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden Gebruik maken van gemiddelden? signalen vaak iets te laat maar goed in combinatie met andere technische signalen doorbreken van trend of weerstand indicatoren (zie verder) Aankoopsignaal Bij het opwaarts doorkruisen van een stijgende gemiddelde lijn Verkoopsignaal Bij het neerwaarts doorkruisen van een dalende gemiddelde lijn © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Gemiddelden Gewogen voortschrijdend gemiddelde (GVG) Weighted Average (WA) de laatste dagen wegen zwaarder door dan de oudere dagen Exponentieel voortschrijdend gemiddelde Exponential Average (EA) de gegevens (dagen) worden gewogen met een exponent © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Twee gemiddelden Op 1 grafiek staan 2 gemiddelden kortlopend gemiddelde langlopend gemiddelde Golden cross bij een hausse snijdt het kortlopend gemiddelde het langlopend gemiddelde = aankoopsignaal Death cross Bij een baisse snijdt het kortlopend gemiddelde het langlopend gemiddelde = verkoopsignaal © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Golden cross Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Death cross Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Twee gemiddelden Nadelen Trend vaak al bezig voor men aan- of verkoopsignaal krijgt Weinig bruikbaar bij zijdelingse bewegingen Voordelen belangrijke bevestiging bij ingezette trend voorbeeld koersen breken door belangrijke weerstand daarna golden cross krijgt men bevestiging van het eerdere aankoopsignaal MACD = indicator die gebruik maakt van gemiddelden (zie verder) © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhandelde volume Volume aantal aandelen dat verhandeld wordt meestal voorgesteld door staafgrafiek goede indicatie over druk op bepaald aandeel vooral bij stijgende trend belangrijk ook indicatoren die gebruik maken van volume © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhandelde volume Stijgende trend moeten stijgende koersen gepaard gaan met stijgende volumes bij tijdelijke tegengestelde correctie moet gebeuren bij lage volumes (= volumes onder het gemiddelde) Dalende trend moeten dalende koersen gepaard gaan met stijgende volumes tegengestelde koerscorrecties gebeuren ook bij lage volumes © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhoogd volume Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhandelde volume Divergentie koersstijging gaat gepaard met dalende omzet = waarschuwing dat er trendommekeer zit aan te komen men heeft stijgende trend MAAR koopdruk neemt af koersdaling gaat gepaard met dalende omzet = waarschuwing dat trendommekeer zit aan te komen men heeft dalende trend MAAR verkoopdruk neemt af © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Divergentie koers – verhandelde volume Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhandelde volume In nabijheid van weerstandsniveaus vaak hogere volumes grote partijen nemen op dat moment winst bij uitbraak boven weerstand is volume dan ook van zeer groot belang alleen bij groot volume: kan men er van uitgaat dat verdere koersstijging zal plaats vinden © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Verhandelde volume Samenvatting aankoop- en verkoopsignalen gemiddelden Aankoopsignaal Bij het opwaarts doorkruisen van een stijgende gemiddelde lijn   Verkoopsignaal Bij het neerwaarts doorkruisen van een dalende gemiddelde lijn © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Indicatoren Kengetal op basis van koers, volume … Al besproken: gemiddelden Handboek Beleggingsleer bespreekt als voorbeeld OBV, RSI en MACD voor verdere informatie zie 11.9.2.9 voor websites, boeken … Voorbeelden van indicatoren Volume indicatoren (voorbeeld: On Balance Volume (O.B.V.)) Momentum indicatoren (voorbeeld: Rate of Change (ROC)) Relatief Sterkte Index (RSI) Stochastics Moving Average Convergence Diverence (MACD) … © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

On Balance Volume (OBV) koppelt volume aan koersverandering als slotkoers dag x > slotkoers dag x-1 waarde OBV wordt verhoogd met volume v/d dag als slotkoers dag x < slotkoers dag x-1 waarde OBV wordt verminderd met volume v/d dag als slotkoers dag x = slotkoers dag x-1 OBV blijft ongewijzigd © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

On Balance Volume (OBV) Geeft beeld van accumulatie of distributie van het aandeel Stijging van de OBV er worden meer aandelen verhandeld bij stijgende dan bij dalende koersen kopers zijn dus in meerderheid = accumulatiefase men gelooft in verdere stijging er worden meer aandelen verhandeld bij dalende dan bij stijgende koersen verkopers zijn dus in meerderheid = distributiefase men verwacht verdere koersdaling © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

On Balance Volume (OBV) trend van de OBV is belangrijk divergentie wanneer trend van het aandeel ≠ trend van de OBV geeft dan mogelijks aan- en verkoopsignalen Samenvatting aankoop- en verkoopsignalen bij gebruik van OBV-indicator   Aankoopsignaal Dalende koerstrend en een stijgende OBV trend Positieve uitbraak van de OBV uit een dalend trendkanaal Verkoopsignaal Stijgende koerstrend en een dalende OBV trend Negatieve uitbraak van de OBV uit een stijgend trendkanaal © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Divergentie koers – OBV Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Relatieve-sterkte-index (RSI) één van de meest bekende indicatoren geeft aan wanneer aandeel overkocht oververkocht is vergelijkt de relatieve sterkte van de koersstijgingen met die van de koersdalingen binnen bepaalde periode (meestal 14 dagen) niet te verwarren met Relatieve-sterkte-indicator = vergelijkt twee grafieken met elkaar © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer 𝑅𝑆𝐼=100 − 100 1+𝐴𝑈 𝐴𝐷 =100 − 100 1+𝑅𝑆 Waarbij: AU= average of n days up AD= averige of n days down 𝑅𝑆= ℎ𝑒𝑡 𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 𝑣𝑎𝑛 𝑑𝑒 𝑠𝑡𝑖𝑗𝑔𝑖𝑛𝑔𝑒𝑛 𝑣𝑜𝑜𝑟 𝑛 𝑑𝑎𝑔𝑒𝑛 ℎ𝑒𝑡 𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 𝑣𝑎𝑛 𝑑𝑒 𝑑𝑎𝑙𝑖𝑛𝑔𝑒𝑛 𝑣𝑜𝑜𝑟 𝑛 𝑑𝑎𝑔𝑒𝑛 Zie p. 274 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Relatieve-sterkte-index (RSI) RSI tussen 75 en 100 aandeel overkocht verkoopzone RSI tussen 0 en 25 aandeel oververkocht aankoopzone RSI tussen 25 en 75 neutrale zone belegger neemt afwachtende houding aan tussen 25 en 40 kan men nog kopen bij krachtige aankoopsignalen van andere indicatoren tussen 50 en 75 kan men nog verkopen bij duidelijke verkoopsignalen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Relatieve-sterkte-index (RSI) Negatieve divergentie koers stijgt maar RSI daalt mogelijke trendommekeer waarbij koers zal dalen Positieve divergentie koers daalt maar RSI stijgt mogelijke trendommekeer waarbij koers zal stijgen RSI beweegt in zelfde richting als koersverloop = ondersteuning van het koersverloop © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Relatieve-sterkte-index (RSI) Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Relatieve-sterkte-index (RSI) Opgelet er zullen situaties zijn waarbij RSI bv. op 90 noteert maar koers toch nog zal stijgen daarom altijd bevestiging zoeken bij andere signalen Aankoopsignaal Als de RSI van onder 25 komt en boven 25 stijgt Dalende koers en stijgende RSI Verkoopsignaal Als de RSI van boven 75 komt en onder 75 daalt Stijgende koers en dalende RSI © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Moving Average Convergence Divergence (MACD) wordt berekend door verschil te nemen van twee exponentiële gemiddelden korte termijn (bv. 12 dagen) lange termijn (bv. 26 dagen) daarnaast berekent me op de MACD-lijn een 9-daags exponentieel gemiddelde dit noemt men de signaallijn/seingever/trigger 𝑀𝐴𝐶𝐷=𝑒𝑥𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡𝑖𝑒𝑒𝑙 𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 12 𝑑𝑎𝑔𝑒𝑛 −𝑒𝑥𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡𝑖𝑒𝑒𝑙 𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 26 𝑑𝑎𝑔𝑒𝑛 𝑇𝑟𝑖𝑔𝑔𝑒𝑟=𝑒𝑥𝑝𝑜𝑛𝑒𝑛𝑡𝑖𝑒𝑒𝑙 𝑔𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 𝑣𝑎𝑛 𝑑𝑒 𝑀𝐴𝐶𝐷 𝑜𝑝 9 𝑑𝑎𝑔𝑒𝑛 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer MACD Kortetermijngemiddelde/langetermijngemiddelde kortetermijngemiddelde stijgt en daalt sneller dan langetermijngemiddelde soms lopen ze naar elkaar toe (convergeren) soms lopen ze uit elkaar (divergeren) daardoor varieert verschil tussen beiden en krijgt men een wijzigende MACD-grafiek © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer MACD MACD-lijn beweegt rond nullijn als kortetermijngemiddelde > langetermijngemiddelde bevindt de lijn zich boven nul als kortetermijngemiddelde < langetermijngemiddelde bevindt de lijn zich onder nul via snijpunten MACD-lijn met trigger aan- en verkoopsignalen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer MACD Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer MACD Aankoopsignaal Als de trigger een stijgende MACD-lijn snijdt Bij de positieve divergentie wanneer de MACD-lijn stijgt en de koers daalt Verkoopsignaal Als de trigger een dalende MACD-lijn snijdt Bij negatieve divergentie wanneer de MACD-lijn daalt en de koers stijgt of gelijk blijft Bron: www.monest.net datum: 28.12.10 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer MACD Voorzichtige beleggers kopen de eerste 50 % als de seingever een stijgende MACD snijdt kopen bij als de MACD de nullijn positief overschrijdt verkopen de eerste 50 % als de seingever een dalende MACD snijdt verkopen de rest als de MACD de nullijn negatief overschrijdt © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Extra info over technische analyse Boeken ‘Verhoog uw rendement met technische analyse’ auteur: Paul Gins beschikbaar bij www.transstock.eu ‘Verbeter uw beleggingsinzicht met technische analyse’ auteur: Vandamme Edwin ‘De dubbele sleutel’ auteur: Wilfried Voorspoels beschikbaar bij www.dedubbelesleutel.be © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

Extra info over technische analyse Software Prorealtime www.prorealtime.com Transstock www.transstock.eu Monest www.monest.net Educatieve filmpjes! © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing Position sizing = money management hoeveel geld moet ik beleggen in bepaalde positie? rekening houdend met totaal gewenste risico risico per aandeel © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing totaal gewenste risico risico dat men op hele positie wil nemen ten opzichte van de portefeuille meestal % van de waarde van de portefeuille 0,25 % - 3 % Voorbeeld p. 279 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing risico per aandeel als we werken met stop order wat we investeren ≠ riskeren in vorig voorbeeld een verkoop stop order risico per aandeel = afstand tussen aankoopprijs en stop niveau Voorbeeld p. 279 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing www.monest.net position sizing calculator beschikbaar op basis van aankoopprijs en stop niveau wordt optimale hoeveelheid berekend rekening houdend met totaal gewenste risico en kosten © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing www.monest.net position sizing calculator bepaalt hoeveelheid aandeel: te bepalen aankoopniveau: te bepalen stop: te bepalen kapitaal: 25 000 EUR % Risk: 3 % kosten beursorder: 7,5 EUR beurstaks: 0,17 % © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Position sizing www.monest.net video’s hoe bepaal ik het aantal aandelen? http://vimeo.com/19532208 grafieken en position sizing http://www.monest.net/website/educatievefilmpjesBekijken.php?t=Grafiek en Position Sizing Zie voor andere video’s http://www.monest.net/website/educatievefilmpjes.php © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance Ontstaan: midden jaren ‘80 psychologie en sociologie om werking markten beter te begrijpen financiële markten niet louter gestuurd door rationele overwegingen ook door psychologische factoren Pionier Daniel Kahneman mensen nemen niet altijd rationele beslissingen laten zich meeslepen door emoties zoals angst, hebzucht, drang naar controle … heeft ons geholpen bij het overleven bemoeilijkt functioneren in financiële omgevingen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance Valkuilen waarin een belegger kan lopen belegger kan zichzelf overschatten grote angst hebben om te verliezen en daardoor nog meer verliezen gevoel van onterechte controle ervaren … © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance overschatting meeste mensen hebben neiging om zich te overschatten doorgaans vindt meerderheid zich beter dan gemiddelde te veel vertrouwen in zichzelf vaak (te veel) aan- en verkooptransacties leidt tot hoge transactiekosten overmoed zorgt ervoor dat beleggers informatie die niet overeenstemt met hun mening te vaak naast zich neerleggen Als men chauffeurs gaat bedragen gaan meerderheid van hen zich een beter dan gemiddelde chauffeur vinden © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance kuddegedrag beleggers gaan gedrag van andere (blindelings) imiteren volgen van groep is goed excuus voor als beleggingskeuze achteraf verkeerd uitdraait leidt tot hypes analisten vertonen ook kuddegedrag voorspellingen liggen vaak dicht bij elkaar © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance verliesaversie gemakkelijker om winst te innen dan verlies te aanvaarden teleurstelling bij verlies veel groter dan vreugde bij winst voor hetzelfde bedrag © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance Zekere winst van 500 EUR meeste beleggers zullen kiezen voor zekere winst Loterij met 50 % kans op winst van 1 000 EUR 50 % kans op winst van 0 EUR © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance verliesaversie verklaring waarom beleggers aandelen waarop ze winst maken te snel verkopen te lang vasthouden aan verliesgevende posities in de hoop dat ze alsnog ten goede zullen keren © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance ‘Behavioral finance. De motivatiepsychologie van de belegger’ Debels Thierry ‘Beter beleggen. De psychologie van investeren’ Mauboussin Michael The little book of behavioral investing James Montier © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Behavioral finance Ter info: lecture Yale University video http://videolectures.net/yaleecon252s08_financial_markets/ 7. Behavioral Finance: The Role of Psychology tekst http://oyc.yale.edu/economics/econ-252-08 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings Mogelijkheden investeren in andere bedrijven en winst boeken via meerwaarden of dividenden strategische participatie om controle te krijgen over bedrijf of groep van bedrijven beheren van patrimonium familie © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings p. 281-282 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: http://www.tijd.be Datum: 19.01.12 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings België GBL www.gbl.be Brederode www.brederode.be GIMV www.gimv.be Ackermans & Van Haaren www.avh.be Sofina www.sofina.be © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings Voordelen holdings diversificatie en spreiding van de portefeuille en het risico geen roerende voorheffing korting kennis en ervaring © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings diversificatie en spreiding interessant voor beleggers met kleine portefeuille voorbeeld: Berkshire Hathaway Coca-cola, Amercian Express, Kraft, Wal-Mart … verschil met beleggingsfondsen (hoofdstuk 12) holdings beleggen vaak ook in private equity kleine beleggers hebben hier geen toegang toe p. 282 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings roerende voorheffing holdings moeten geen roerende voorheffing betalen op dividenden die ze ontvangen © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings mogelijke korting als koers < intrinsieke waarde van de holding intrinsieke waarde houdt rekening met beurskoersen van bedrijven waarin holding belegt als koers > intrinsieke waarde betaalt men premie als koers < intrinsieke waarde krijgt men korting korting groter dan historisch gemiddelde? © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings kennis en ervaring aanwezig bij het bestuur jaarlijkse kosten runnen holding meestal niet hoger dan jaarlijkse beheerskosten van een fonds men stapt mee in langetermijnstrategie van holding voorbeeld: GIMV en biotechnologie holdings blijven vaak achter bij sterk presterende beurzen presteren vaak beter bij zwakke beurzen redenen: spreiding, aanhouden van cash, korting t.o.v. intrinsieke waarde © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Holdings Mogelijke nadelen gebrek aan transparantie bij sommige holdings niet altijd duidelijkheid over gevolgde strategie korting t.o.v. intrinsieke waarde kan toenemen nadeel als men holding in bezit heeft voordeel als men holding wil kopen holding noteert sterkt onder historisch gemiddelde mogelijke meerwaarde als koers terugkeert naar historisch gemiddelde © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.tijd.be datum: 19.01.12 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer

© Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer Bron: www.tijd.be datum: 19.01.12 © Uitgeverij De Boeck Beleggingsleer