Kenmerk 11 De vrijwel volledige vervanging in West-Europa van de agrarisch-urbane cultuur door een zelfvoorzienende agrarische cultuur, georganiseerd via hofstelsel en horigheid Les 9: Hofstelsel & Horigheid

H3:§ 1:p64-6 (en oriëntatie) Na de Romeinse Tijd Tussen 450 en 500 nc trekken de Romeinen (soldaten/burgers) en veel geromaniseerde Germanen/Kelten weg Steden lopen leeg Platteland raakt deels ontvolkt Geen basis meer voor welvaart De agrarisch-stedelijke (urbane) samenleving van de Romeinen transformeert tot een agrarische samenleving!!

Wat blijft er over? Een aantal steden blijft Op het platteland Maar veel kleiner Een aantal bisschoppelijke steden Kerken als centrum (in de stad; voor het platteland) Op het platteland Abdijen Kerkjes De geestelijken hebben slechts een klein surplus (overschot) nodig en weinig nijverheidsproducten

Lagere productie Leidt niet alleen tot een lager surplus Maar ook tot Verslechtering landbouwmethodes Verslechtering gereedschap Fragiel/kwetsbaar evenwicht Misoogst (of dood van de koe “Clara”) leidt tot opeten zaaigoed moeten lenen (= schulden) van slecht gevoed zijn tot honger tot meer vatbaar zijn voor ziekten tot ► ► ►

Ontstaan hofstelsel - domeinen Het land steeds meer in bezit van Germaanse machthebbers Kerk (Bisschoppen en abten) Zo’n stuk land werd domein genoemd Het land werd in stukken verpacht Landeigenaar of rentmeester woonde centraal Het domein was nagenoeg zelfvoorzienend (autarkie)

Een Engels domein

Ontstaan hofstelsel - Ontstaan horigheid Waar leefde men? 90 procent van de bevolking leefde op een domein De andere 10 procent waren nakomelingen van Germaanse veroveraars met een eigen stuk(-je) land Daarnaast waren er ook boeren die hun vrijheid te danken hadden doordat men zelf land mocht inpolderen/in cultuur brengen (vooral noordwesten van het huidige Nederland)

Horigheid De boeren die op het domein woonden Hadden veelal hun vrijheid opgegeven (gebonden aan de grond) in ruil voor bescherming Horigheid was erfelijk Betekende sociale controle Verplichting tienden en herendiensten ► Daardoor viel je onder de bestuurlijke macht van de heer/abt

Verschillen in horigheid Grootte land Hoeveelheid diensten Hoeveelheid pacht Wie je baas was (kerk of heer) Sommigen leefden in regelrechte slavernij; anderen konden zichzelf vrijkopen. Echte slavernij was er niet meer Het economische voordeel hiervan was weg Wat moest je met al die producten die zij maakten? Wat moest je als er voedselschaarste kwam? Beter: Geef hen land en laat hen pacht betalen!

Impact vertrek Romeinen ECONOMIE Handel/nijverheid nabij (limes, Romeinse dorpen, steden) en lange afstand valt weg Infrastructuur gaat kapot geldeconomie verdwijnt Zelfvoorzienend/autarkie/hofstelsel/domein ↑ SOCIALE VERHOUDINGEN Achterblijvers zijn op zichzelf aangewezen Een nieuwe hiërarchie moet ontstaan; horigheid ontstaat CULTUUR - Religie blijft daar waar mensen zijn Normen/waarden van de Romeinen verdwijnen grotendeels Germaanse cultuur wordt steeds belangrijker BESTUUR Romeins bestuur verdwijnt Feodaal bestuur komt op

Huiswerk Lezen Maken blz. 62 t/m 66 opdracht 1 & 2, p. 67 Maakwerk in de klas Nakijken klassikaal: -- Van vorige les: Afbeelding Romeinen gebruiken om een toetsvraag gaat maken Kenmerken & belangrijkste begrippen Tijdvak II Deze les: Tijdvak II afronden; start Tijdvak III & huiswerk (vrijdag) Huiswerk Lezen blz. 62 t/m 66 Maken opdracht 1 & 2, p. 67