Psychosociale hulpverlening bij dementie in de 21e eeuw Prof. dr Psychosociale hulpverlening bij dementie in de 21e eeuw Prof.dr. Rose-Marie Dröes Afdeling Psychiatrie / Afdeling Verpleeghuisgeneeskunde Alzheimercentrum VUmc e-mail: rm.droes@vumc.nl

Inhoud Verschillende perspectieven in de zorg Het psychosociale perspectief bij dementiezorg Kwaliteit van leven: wat is dat eigenlijk? Psychosociale hulpverlening in de 21e eeuw effectief en efficiënt oplossingen voor onvervulde behoeften samenwerking tussen professionals in zorgnetwerken Conclusies

Perspectieven in zorg en behandeling Medisch behandel- perspectief ziekte genezing

Perspectieven in zorg en behandeling Medisch behandel- perspectief Gevolgen ziekte stoornissen beperkingen handicaps genezing rehabilitatie/ compensatie

Perspectieven in zorg en behandeling Medisch behandel- perspectief Psychosociale Gevolgen ziekte stoornissen beperkingen handicaps aanpassing aan/ omgaan met de gevolgen van ziekte genezing rehabilitatie/ compensatie begeleiding/ ondersteuning Kwaliteit van leven

Psychosociale perspectief bij dementiezorg Medisch behandel- perspectief Gevolgen perspectief Psychosociale perspectief stoornissen beperkingen handicaps aanpassing aan/ omgaan met de gevolgen van dementie ziekte genezing rehabilitatie/ compensatie begeleiding/ ondersteuning Kwaliteit van leven

Functionele gevolgen van dementie Belangrijkste kenmerken Alzheimer dementie geheugen- en oriëntatiestoornissen stoornissen in abstract denken oordeels- en kritiekstoornissen stoornissen in taal, handelen en/of herkennen problemen in het dagelijks functioneren

Gevolgen in dagelijks leven Problemen met boodschappen doen omgaan met geld gebruik maken van openbaar vervoer koken sociaal contact zelfvertrouwen en welbevinden problemen oriëntatie communicatie huishoudelijke activiteiten zelfzorg …..

Omgaan met gevolgen van dementie Omgaan met eigen beperkingen Handhaven emotioneel evenwicht Behoud van een positief zelfbeeld Behoud van sociaal contact …. Intellectueel en emotioneel uitputtend!

Ontregelingen in stemming en gedrag combinatie biologische, psychologische en sociale factoren inadequate of ineffectieve coping depressie angst agitatie achterdocht apathie onrust wanen

Uit film ‘Kom niet an m’n meissie’ (Rosetree productions en Mega Rens) Omgaan met dementie Uit film ‘Kom niet an m’n meissie’ (Rosetree productions en Mega Rens)

Gevolgen voor omgeving Landelijk Dementie Programma 14 probleemvelden zoals: Omgaan met gedragsveranderingen Gevaarlijke situaties Miscommunicatie met hulpverleners Weerstand tegen opname (Meerveld et al, 2004; Peeters et al, 2007)

Psychosociale hulpverlening Dementiezorg Psychosociale hulpverlening Analyse adaptatie en coping Psychosociale diagnose Steun en begeleiding Evaluatie

Perspectieven in zorg en behandeling Medisch behandel- perspectief Psychosociale Gevolgen ziekte stoornissen beperkingen handicaps aanpassing aan/ omgaan met de gevolgen van ziekte genezing rehabilitatie/ compensatie begeleiding/ ondersteuning Kwaliteit van leven

Domeinen van kwaliteit van leven Je prettig voelen Sociale contacten Je nuttig voelen Je thuisvoelen in de woonomgeving Plezier beleven aan activiteiten Zelfwaardering Vrijheid en zelfbeschikking ervaren Gezondheid Bij ziekte adequate behandeling en zorg Veiligheid met behoud van privacy (Leo Cahn werkgroep KvL bij dementie; Dröes et al., 2006) Individueel bepaald

Meest onvervulde behoeften bij dementie Informatie en geheugensteun angst / veiligheid gezelschap dagactiviteiten (Van der Roest et al, 2009)

Psychosociale hulp in de 21 eeuw Hulp bij omgaan met de gevolgen van dementie Oplossingen voor onvervulde behoeften Informatie bieden Geheugenondersteuning Gezelschap Dagactiviteiten Veiligheidsgevoel Aandacht voor individuele levenskwaliteit Aandacht voor individuele aanpassingsproblemen Maar ook …. effectief en efficiënt !

Toename aantal mensen met dementie 7% van 65-plussers Na 90e jaar 40-45% Toename tussen nu en 2050 Nederland: van 230.000 naar 500.000 Wereldwijd: van 36 naar 115 miljoen 70% woont thuis 30% in zorgvoorziening mensen met dementie : werkenden in 2000 1: 69 in 2050 1: 21 (Gezondheidsraad 2002; Wancata et al, 2003; Ferri et al, (2005); Alzheimer report, 2009)

Welke methode effectief wanneer? 1970-2007 Adaptieve taak/ Aanpassingsprobleem Onderzochte methode ernst van dementie 1 beper-kingen 2 emot 3 zelf- beeld 4 toe-komst 5 omge-ving 6 zorg- relatie 7 sociale relaties Psychomotorische therapie L-ME x Normaliseren leefpatroon L-ME Gedragstherapie L-E Activiteiten groepen L-ME Muziek therapie L-ZE Reminiscentie L-ME Realiteitsoriëntatie L-ME Geint. Belevingsger. Zorg ME-E Huisdier therapie L-ME Snoezelen L-ZE Simulated presence therapy E-ZE Educatie familie bezoek ME-E L=licht ME= matig ernstig E=Ernstig ZE=zeer ernstig (Van Mierlo et al., 2009; Dröes et al., 2010)

Behoud van kwaliteit van leven herkenbaar veilig betekenisvol prothetisch Wonen als thuis Westersypen, Scharsterbrug, Zuid-West Friesland Winnaar ZorgAward 2009 kleinschalig warm Zuidermeer (Noord-Holland)

Oplossingen voor onvervulde behoeften Verbeelding als werkmethode Ontmoetingscentra Oplossingen voor onvervulde behoeften Informatie bieden Geheugenondersteuning Gezelschap/contact Dagactiviteiten Veiligheidsgevoel

Ondersteunende technologie Paro (AIST) Efficiëntie in zorg Telecare COGKNOW Electronische assistent Videocare

Leo Polakhuis in Amsterdam Robot zeehondje Paro Leo Polakhuis in Amsterdam 6.03 min http://www.youtube.com/watch?v=rrJN1fmRRU8

Wie bieden psychosociale hulpverlening? Thuis Mantelzorger Thuiszorgmedewerker Activiteitenbegeleider Ergotherapeut Huisarts/ specialist ouderengeneeskunde Wijkpost voor ouderen GGZ Ontmoetingscentra/LPD’s Vrijwilligers …Dementieketen Zorginstelling Verzorgenden Specialist ouderengeneeskunde Psycholoog Fysiotherapeut Psychomotorisch therapeut Muziektherapeut Vrijwilligers …. Obv individuele begeleidingsplannen

Multidisciplinaire teams Samenwerking Samenwerking in Ketenzorg Dementie Doel: Afstemming, efficiëntie, continuïteit Multidisciplinaire teams Regionale netwerken Nationaal Programma Ouderenzorg

Conclusies Psychosociale hulp bij dementie in 21e eeuw = hulp op maat met aandacht voor gevolgen voor persoon en individuele aanpassingsproblemen individuele kwaliteit van leven oplossingen voor onvervulde behoeften evidence based en efficiënt thuis en in (kleinschalige) zorgvoorzieningen samenwerking in multidisciplinaire teams en keten/netwerken voor afstemming en continuiteit

Dank voor uw aandacht! Correspondentie rm.droes@vumc.nl